* Για το θέμα μιλούν η κυρία Ιωάννα Δημητριάδου, Ψυχολόγος, Ειδική Παιδαγωγός, PgD, Εξειδικευμένη στη ΔΕΠΥ, στη Δυσλεξία και στις Μαθησιακές Διαταραχές, η κυρία Έφη Λιακοπούλου, Ψυχολόγος, Επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής «ΕλπιΖώ» Αθήνας και ο Εμμανουήλ Τσαλαμανιός, Διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής Παιδιών και Εφήβων Ασκληπιείου Βούλας, Πρόεδρος Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδος
Η διαφύλαξη της ψυχικής υγείας είναι, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις υγείας που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη. Οι δυσκολίες αγγίζουν ιδιαίτερα παιδιά και εφήβους, με σαφή αυξητική τάση μετά την πανδημία και την κοινωνική απομόνωση. Στην Ελλάδα σήμερα ένα στα έξι παιδιά και εφήβους αντιμετωπίζει πρόβλημα ψυχικής υγείας που απαιτεί ειδικό επαγγελματία, με τις συνέπειες να επεκτείνονται σε μονοπάτια όπως αυτό των διατροφικών διαταραχών.
Περίπου το 22% των πολιτών της χώρας μας αντιμετωπίζει κάποια ψυχική διαταραχή. Περιγράφοντας την κατάσταση ειδικά για τα παιδιά και τους εφήβους, ο Διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής Παιδιών και Εφήβων Ασκληπιείου Βούλας Εμμανουήλ Τσαλαμανιός αναφέρει τα αποτελέσματα έρευνας της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» – τονίζοντας βέβαια ότι μία από τις διαχρονικές ελλείψεις στη χώρα μας είναι η απουσία πανελλαδικής επιδημιολογικής μελέτης για θέματα ψυχικής υγείας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το ποσοστό των παιδιών και των εφήβων για τα οποία αναφέρθηκαν συμπτώματα ψυχικής υγείας σε τέτοιο επίπεδο που θα απαιτούνταν εκτίμηση από ειδικό είναι 7,5%, όπως προκύπτει από την αυτοαναφορά των ίδιων των παιδιών/εφήβων. Ανέρχεται δε στο 16% σύμφωνα με την αναφορά των γονέων/ φροντιστών. Πιο αναλυτικά, το 8,3% των παιδιών/εφήβων και το 11% των γονέων ανέφεραν συναισθηματικά ή ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Επιπλέον, το 13% των παιδιών/εφήβων σύμφωνα με τους γονείς/φροντιστές και το 20% σύμφωνα με τους ίδιους τους ανήλικους εμφανίζουν υψηλά σκορ σε συμπτώματα κοινωνικής φοβίας, ενώ το 21% των παιδιών/εφήβων σύμφωνα με τους γονείς/φροντιστές και το 22% σύμφωνα με τα ίδια τα παιδιά/τους εφήβους εμφανίζουν υψηλό ποσοστό σε συμπτώματα άγχους αποχωρισμού.
Σημαντικά είναι τα ευρήματα της μελέτης σε ό,τι αφορά την υπερκινητικότητα και τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, αφού οι γονείς αναφέρουν ότι το 7,1% των παιδιών και εφήβων εμφανίζει συμπτώματα υπερκινητικότητας, καθώς και ότι 12% καταγράφει υψηλό σκορ σε συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής.
«Συμπερασματικά, περίπου ένα στα έξι παιδιά/έφηβοι αντιμετωπίζει κάποιο διακριτό πρόβλημα ψυχικής υγείας που χρήζει εξειδικευμένης αντιμετώπισης», αναφέρει στο ygeiamou ο κ. Τσαλαμανιός εξηγώντας πού οφείλεται αυτή η επιβάρυνση: «Ιδιαίτερα για τους εφήβους θεωρούμε ότι η ψυχική τους υγεία επηρεάστηκε αρνητικά από την πανδημία και τη συνοδό κοινωνική απομόνωση. Οι δείκτες ψυχικής υγείας σε σχεδόν όλο τον κόσμο είναι διαφορετικοί, δηλαδή έχουν σημαντική επιβάρυνση, πριν και μετά την πανδημία. Παγκοσμίως, ένας στους επτά εφήβους 10-19 ετών βιώνει μια ψυχική διαταραχή. Η αυτοκτονία είναι η τρίτη κύρια αιτία θανάτου μεταξύ εκείνων που είναι 15-29 ετών. Οι συνέπειες της αποτυχίας ικανοποιητικής αντιμετώπισης των ψυχικών παθήσεων των εφήβων επεκτείνονται στην ενηλικίωση, επηρεάζοντας τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική τους υγεία».
Η οικονομική και κοινωνική αβεβαιότητα, η πίεση για σχολική και ακαδημαϊκή επιτυχία, η έλλειψη ποιοτικών και προσιτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα είναι επιπλέον λόγοι για ανάπτυξη προβλημάτων ψυχικής υγείας, σύμφωνα με την Ψυχολόγο και Ειδική Παιδαγωγό Ιωάννα Δημητριάδου.
Σε άνοδο οι διατροφικές διαταραχές
Αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη και διαταραχές συμπεριφοράς είναι τα συνηθέστερα προβλήματα για παιδιά και εφήβους. Στα εξωτερικά ιατρεία των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, οι ειδικοί συναντούν συχνότερα ανηλίκους με παραβατικές συμπεριφορές ή/και χρήση ουσιών, με τις δύο αυτές καταστάσεις να συνδέονται. Αξιοσημείωτη αύξηση σημειώνουν, όμως, και οι διατροφικές διαταραχές, που πλέον ξεκινούν σε μικρότερη ηλικία.
«Δεν γνωρίζουμε γιατί ακριβώς αυξάνονται οι διατροφικές διαταραχές. Φαίνεται πως δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην εικόνα του σώματος. Μετά την πανδημία της COVID-19 παρατηρούμε αύξηση σε διαταραχές πρόσληψης τροφής και ιδιαίτερα στην ψυχογενή ανορεξία», επισημαίνει η Ψυχολόγος και Επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής «ΕλπιΖώ» Αθήνας, Έφη Λιακοπούλου. «Εκείνη την περίοδο οι άνθρωποι πιέστηκαν κοινωνικά και ψυχολογικά. Οι διατροφικές διαταραχές προϋπήρχαν, αλλά επιδεινώθηκαν κατά την περίοδο της πανδημίας. Τα social media και η κουλτούρα της αψεγάδιαστης εικόνας του σώματος στην εποχή του ναρκισσισμού μοιάζει να συμβάλλει στην επιδείνωση αυτής της σοβαρής ψυχιατρικής διαταραχής», προσθέτει.
Το Κέντρο Ημέρας «ΕλπιΖώ» που λειτουργεί υπό την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) εποπτεύεται από το υπουργείο Υγείας και συνεργάζεται με τη Μονάδα Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ, παρέχει τις υπηρεσίες του εντελώς δωρεάν. Σε διάστημα περίπου έξι μηνών, από τον περασμένο Μάρτιο έως και το πρώτο πενθήμερο του Αυγούστου 2025, η μονάδα «ΕλπιΖώ» Αθήνας χειρίστηκε συνολικά 701 θεραπευτικές πράξεις, εξυπηρετώντας 44 νέους ωφελούμενους. Τα στοιχεία δείχνουν ότι παρατηρείται σημαντική αύξηση στις θεραπευτικές πράξεις και τους νέους ωφελούμενους που εξυπηρετεί η μονάδα. Ενδεικτικά, από τον Μάρτιο έως τον Ιούλιο καταγράφεται σαφής αύξηση κατά 57,5% (από 106 σε 167 θεραπευτικές πράξεις).
Οι ηλικίες των ατόμων που προσέρχονται κυμαίνονται από 12 έως 22 ετών, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση να παρατηρείται στην ηλικιακή ομάδα 12-15 ετών. Επιπλέον, το γυναικείο φύλο κυριαρχεί. Για κάθε ωφελούμενο καταρτίζεται εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο. Κάθε θεραπευόμενος παρακολουθείται με εβδομαδιαία ατομική συνεδρία, ενώ, εφόσον κριθεί αναγκαίο, πραγματοποιείται ψυχιατρική ή παιδοψυχιατρική παρακολούθηση ανά δεκαπενθήμερο. Παράλληλα, διενεργείται διατροφολογική αξιολόγηση και υποστήριξη σε εβδομαδιαία ή και πιο αραιή βάση, ανάλογα με την κλινική βαρύτητα του κάθε περιστατικού.
Αντίστοιχη μονάδα διαθέτει και η Θεσσαλονίκη, στην οποία από το Μάρτιο του 2025 έχουν διενεργηθεί 1.114 θεραπευτικές πράξεις (συνεδρίες αξιολόγησης, διάγνωσης, ψυχιατρικής και παιδοψυχιατρικής εκτίμησης, παιδιατρικής αξιολόγησης, παθολογικής εκτίμησης, ψυχοθεραπείας, διατροφολογικής εκτίμησης, παιγνιοθεραπείας, μουσικοθεραπείας, συμβουλευτικής γονέων κ.ά). Το συγκεκριμένο Κέντρο, τον Μάρτιο, παρείχε υπηρεσίες σε 100 άτομα, ενώ τον Ιούνιο του 2025 παρείχε υπηρεσίες σε 186 άτομα (αύξηση 80% περίπου).
Μπορούν οι γονείς να προλάβουν διατροφικές διαταραχές των παιδιών τους; Η απάντηση είναι θετική, σύμφωνα με την κυρία Λιακοπούλου. «Οι γονείς μπορούν να παρατηρήσουν συμπεριφορές όπως: Εάν τα παιδιά ασχολούνται υπερβολικά με το φαγητό, εάν επισκέπτονται συχνά την τουαλέτα, εάν αποφεύγουν οικογενειακά γεύματα, εάν ασχολούνται υπερβολικά με τη γυμναστική. Δεν είναι μόνο η ραγδαία απώλεια βάρους. Ολα αυτά είναι καμπανάκια. Είναι σημαντικό μέσα στο σπίτι να μη γίνονται σχόλια για το φαγητό και να μη χρησιμοποιούνται αρνητικές αξιολογήσεις. Οι γονείς μπορούν να πείσουν τα παιδιά τους να αναζητήσουν βοήθεια λέγοντάς τους πώς νιώθουν. Μπορούν να πουν, για παράδειγμα “νιώθω ανησυχία” ή “θέλω να σε φροντίσω”», σημειώνει.
Ο ρόλος των social media
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας τομέας της σύγχρονης εποχής που επηρεάζει την ψυχική υγεία. Σύμφωνα με την κυρία Δημητριάδου, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας των παιδιών και κυρίως των εφήβων, με θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία. Η θετική τους πλευρά δείχνει πως μπορούν να λειτουργήσουν ενισχυτικά ως μέσο σύνδεσης, διατηρώντας επαφές με φίλους και συγγενείς, ως μέσο δημιουργίας νέων σχέσεων, ως μέσο πρόσβασης σε πληροφορίες και εκπαίδευση, ώστε να διευρύνουν τις γνώσεις τους και να ευαισθητοποιηθούν για κοινωνικά ζητήματα, αλλά και ως μέσο ψυχολογικής ενημέρωσης.
Αντιθέτως, η υπερβολική ή αλόγιστη χρήση τους μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις, όπως αυξημένο άγχος, διαταραχές ύπνου, κυρίως εξαιτίας του φωτός των οθονών, της συνεχούς διέγερσης και της μειωμένης δραστηριότητας, εκφοβισμό και παρενόχληση (cyberbullying) και σύγκριση με μη ρεαλιστικά πρότυπα.
«Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά τα παιδιά τους μέσα από τη συνοδευτική χρήση, δηλαδή τη συμμετοχή τους στη διαδικασία με ενεργό ενδιαφέρον, συζήτηση και κοινή παρακολούθηση περιεχομένου. Μερικές καθημερινές πρακτικές, όπως η κοινή θέσπιση ορίων, η εποικοδομητική συζήτηση για τα βίντεο και τα προφίλ που βλέπει ο ανήλικος ή η πρόταση για ψηφιακή αποσύνδεση σε ορισμένες στιγμές μέσα στην ημέρα, ενισχύουν τη σχέση εμπιστοσύνης και την υπευθυνότητα του ανηλίκου. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Βρετανικό Σύλλογο Ψυχολόγων (BPS, 2023), ο ψηφιακός αλφαβητισμός, δηλαδή η εκπαίδευση του ανηλίκου στην αναγνώριση παραπλανητικού ή επιφανειακού περιεχομένου, των influencers ή των διάφορων ακατάλληλων διαφημίσεων ώστε να αναπτυχθεί η κριτική τους σκέψη είναι από τις πιο σημαντικές οδηγίες προς τους γονείς. Παράλληλα, η συνεπής στάση των γονιών απέναντι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργεί ως θετικό πρότυπο», αναφέρει η κυρία Δημητριάδου.
ΔΕΠΥ και μαθησιακές δυσκολίες
«Φαινόμενα» της εποχής μας φαίνεται πως είναι και η ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας), όπως και οι μαθησιακές δυσκολίες. Η ΔΕΠΥ και οι Ειδικές Μαθησιακές Διαταραχές, όπως η Δυσλεξία, η Δυσορθογραφία και η Δυσαριθμησία, συγκαταλέγονται πλέον στις συχνότερες νευροαναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Οπως προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία, η ΔΕΠΥ εμφανίζεται στο 5%-7% του παιδικού πληθυσμού παγκοσμίως, ενώ οι Ειδικές Μαθησιακές Διαταραχές επηρεάζουν έως και το 15% των μαθητών. Η αύξηση των διαγνώσεων τις τελευταίες δεκαετίες δεν σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχουν περισσότερα περιστατικά, αλλά ότι οι δυσκολίες αναγνωρίζονται καλύτερα.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι: Πώς επηρεάζουν αυτές οι δυσκολίες τον ψυχισμό των παιδιών και των εφήβων; «Η εμπειρία της αποτυχίας στο σχολείο, της αδυναμίας να συγκεντρωθούν ή να ανταποκριθούν στις προσδοκίες συχνά οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και αμφιβολίας των ικανοτήτων τους. Τα παιδιά αυτά τείνουν να εσωτερικεύουν ένα αρνητικό αφήγημα: «Δεν είμαι αρκετά καλός». Οι σκέψεις αυτές διαβρώνουν την εικόνα του εαυτού και ενισχύουν την αποφυγή ή την αδιαφορία. Συχνά παρατηρείται άγχος επίδοσης, σχολική αποστροφή, σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι ή στομαχόπονοι, αλλά και καταθλιπτική διάθεση σε μεγαλύτερη ηλικία. Σε εφήβους η χρόνια απόρριψη μπορεί να εκφραστεί μέσω επιθετικότητας, παραβατικής συμπεριφοράς ή πλήρους αποστασιοποίησης», εξηγεί η κυρία Δημητριάδου.
Ο ρόλος της Πολιτείας
Η δυσκολία πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας αποτρέπει τους πολίτες να αναζητήσουν βοήθεια. Οι δωρεάν υπηρεσίες ειδικά για νέους είναι λίγες στη χώρα μας ή ακόμη και οι σημαντικές προσπάθειες που γίνονται δεν είναι τόσο γνωστές στο ευρύ κοινό. Για παράδειγμα, λειτουργούν δύο νέες Μονάδες Εγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση, με τίτλο «ΠΝΟΕΣ», υπό την «ομπρέλα» της ΕΠΑΨΥ, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Η ψύχωση είναι ιδιαίτερα συνηθισμένη σε νέους. Στη χώρα μας υπολογίζεται πως περίπου 3.000 νεαρά άτομα συνήθως της μετεφηβικής ή πρώιμης ενήλικης ηλικίας θα νοσήσουν κάθε χρόνο από πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο.
Ετσι, η σημαντική ενίσχυση των δομών ψυχικής υγείας είναι απαραίτητη, όπως λένε οι ειδικοί. Επιπλέον, σύμφωνα με τον κ. Τσαλαμανιό, «η αντιμετώπιση της φτώχειας, της ανεργίας, η βοήθεια σε ευάλωτα νοικοκυριά και στις μονογονεϊκές οικογένειες έχει μεγάλη σημασία για την ψυχική υγεία των παιδιών. Επίσης, η εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης, κυρίως όσων έχουν πείσει για την αποτελεσματικότητά τους, σε όλο τον παιδικό/εφηβικό πληθυσμό, αλλά και σε ειδικές ομάδες με αυξημένη πιθανότητα ψυχοπαθολογίας (παιδιά γονέων με ψυχική πάθηση ή εξάρτηση από ουσίες)».
H Ιωάννα Δημητριάδου, Ψυχολόγος, Ειδική Παιδαγωγός, PgD, Εξειδικευμένη στη ΔΕΠΥ, στη Δυσλεξία και στις Μαθησιακές Διαταραχές
H Έφη Λιακοπούλου, Ψυχολόγος, Επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής «ΕλπιΖώ» Αθήνας
O Εμμανουήλ Τσαλαμανιός, Διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής Παιδιών και Εφήβων Ασκληπιείου Βούλας, Πρόεδρος Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδος
* To θέμα δημοσιεύτηκε στο τεύχος Νο14 του ygeiamou που κυκλοφόρησε με το ΘΕΜΑ στις 2/11.
Διαβάστε επίσης
Μήπως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε την ψυχοθεραπεία; Δύο ειδικοί εξηγούν πώς θα το καταλάβουμε
Η ευχάριστη δραστηριότητα που «διώχνει» την επιλόχειο κατάθλιψη
Αυτό είναι το Νο1 σύμπτωμα της κατάθλιψης – Δεν είναι η στενοχώρια
