Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα βρίσκονται εδώ και καιρό στο επίκεντρο των συζητήσεων για τη διατροφή. Πατατάκια, έτοιμα γεύματα, ανθρακούχα ποτά και συσκευασμένα σνακ συχνά κατηγορούνται για παχυσαρκία, διατροφικές διαταραχές, ακόμη και άνοια. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτά τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί για να μεγιστοποιούν τα κέρδη των εταιρειών, εκμεταλλευόμενα το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου και ενθαρρύνοντάς μας να τρώμε περισσότερο απ’ όσο έχουμε πραγματικά ανάγκη.
Πόσο μεγάλο είναι, όμως, πραγματικά το πρόβλημα; Και υποστηρίζεται από ισχυρές επιστημονικές αποδείξεις;
Για να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα, ο Δρ. Graham Finlayson, καθηγητής ψυχοβιολογίας και ο James Stubbs, καθηγητής στην Επιστήμη της Όρεξης και της Ενεργειακής Ισορροπίας στο Πανεπιστήμιο του Leeds πραγματοποίησαν μια σειρά μελετών, με στόχο να κατανοήσουν τι ωθεί τους ανθρώπους να απολαμβάνουν το φαγητό και τι τους ωθεί να τρώνε υπερβολικά. Οι ίδιοι σχολίασαν τα συμπεράσματά τους στο The Conversation.
Απόλαυση του φαγητού ή υπερκατανάλωση;
Σύμφωνα με τους καθηγητές, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ της αγάπης για ένα φαγητό και της ηδονικής υπερκατανάλωσης: Η αγάπη αφορά στη γεύση ενός τροφίμου, ενώ η ηδονική υπερκατανάλωση αναφέρεται στη συνέχιση της κατανάλωσης τροφής για ευχαρίστηση, ακόμη και μετά την ικανοποίηση της πείνας.
Στην έρευνα των καθηγητών συμμετείχαν περισσότεροι από 3.000 ενήλικες στο Ηνωμένο Βασίλειο, στους οποίους ζητήθηκε να αξιολογήσουν περισσότερα από 400 καθημερινά τρόφιμα -από πατάτες φούρνου και μήλα μέχρι ζυμαρικά και κρέμες- ως προς το πόσο τους άρεσαν και πόσο πιθανό ήταν να τα καταναλώσουν σε υπερβολικές ποσότητες.
Ο ρόλος των θρεπτικών συστατικών, αλλά και των αντιλήψεων
Όπως ήταν αναμενόμενο, τα τρόφιμα που οι άνθρωποι έτρωγαν πιο συχνά ήταν γενικά πιο δημοφιλή, ενώ τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες ήταν πιο πιθανό να καταναλώνονται σε υπερβολικές ποσότητες. Ωστόσο, το πιο εντυπωσιακό εύρημα ήταν η επίδραση των πεποιθήσεων και των αντιλήψεων.
Αν και η περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά είχε σημασία -τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και υδατάνθρακες βαθμολογήθηκαν ως πιο απολαυστικά- οι αντιλήψεις των ανθρώπων ήταν το εύρημα που ξεχώρισε: Τα τρόφιμα που θεωρούνταν γλυκά, λιπαρά ή υψηλής επεξεργασίας ήταν πιο πιθανό να προκαλέσουν υπερκατανάλωση, ανεξάρτητα από την πραγματική θρεπτική τους αξία. Αντίθετα, τα τρόφιμα που θεωρούνταν πικρά ή πλούσια σε φυτικές ίνες ήταν λιγότερο πιθανό να καταναλώνονται σε υπερβολικές ποσότητες.
Στην πραγματικότητα, ο συνδυασμός των πληροφοριών για τα θρεπτικά συστατικά και των αντιλήψεων ήταν αυτός που φάνηκε να καθορίζει τις διατροφικές επιλογές και συνήθειες των ανθρώπων.
Επανεξετάζοντας τα «ένοχα» υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα
Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα είναι ακίνδυνα. Πολλά από αυτά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες, χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και είναι εύκολο να καταναλωθούν σε υπερβολικές ποσότητες. Ωστόσο, η γενικευμένη ενοχοποίηση αυτών των τροφίμων αγνοεί τις λεπτές διαφορές. Τα σακχαρούχα αναψυκτικά, τα εμπλουτισμένα δημητριακά, οι πρωτεϊνικές μπάρες και τα φυτικά υποκατάστατα κρέατος εμπίπτουν όλα στην κατηγορία των υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων, αλλά οι επιπτώσεις τους στην υγεία διαφέρουν. Ορισμένα μπορεί να είναι ακόμη και ευεργετικά, ειδικά για ηλικιωμένους με χαμηλή όρεξη ή άτομα που ακολουθούν περιοριστικές δίαιτες.
Πέρα από τη «δαιμονοποίηση»
Το μήνυμα ότι όλα τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα είναι βλαβερά απλοποιεί υπερβολικά την ανθρώπινη διατροφική συμπεριφορά. Οι άνθρωποι δεν τρώνε με βάση τις ετικέτες, αλλά με βάση τη γεύση, την ικανοποίηση, τους στόχους υγείας και τις κοινωνικές ή συναισθηματικές ανάγκες. Η υπερβολική εξάρτηση από την επισήμανση των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων ενέχει τον κίνδυνο ανεπιθύμητων συνεπειών, όπως η αποθάρρυνση της κατανάλωσης ευεργετικών τροφίμων ή η δημιουργία σύγχυσης σχετικά με τις πραγματικά ανθυγιεινές επιλογές.
Αντ’ αυτού, οι καθηγητές προτείνουν:
- Ενίσχυση της διατροφικής παιδείας: Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να κατανοούν τι οδηγεί στην απόλαυση και την επιθυμία για φαγητό και πώς να αναγνωρίζουν τα σημάδια υπερκατανάλωσης.
- Αναδιαμόρφωση συνηθειών: Επιλέξτε τρόφιμα που είναι ταυτόχρονα απολαυστικά και χορταστικά, αντί να βασίζεστε σε άνοστα «διατροφικά» προϊόντα ή εξαιρετικά γευστικά σνακ.
- Διαχείριση των κινήτρων για φαγητό: Οι άνθρωποι τρώνε για λόγους που υπερβαίνουν την πείνα, όπως η σύνδεση και η ευχαρίστηση. Η υποστήριξη εναλλακτικών, εξίσου απολαυστικών συνηθειών θα μπορούσε να μειώσει την εξάρτηση από τρόφιμα χαμηλής ποιότητας.
Το συμπέρασμα
Ορισμένα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα απαιτούν προσοχή, καθώς είναι πλούσια σε θερμίδες, διατίθενται ευρέως στην αγορά και συχνά πωλούνται σε υπερμεγέθεις μερίδες. Ωστόσο, η επεξεργασία από μόνη της δεν αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο.
Οι πραγματικοί παράγοντες που οδηγούν στην υπερκατανάλωση τροφής είναι πολύπλοκοι και περιλαμβάνουν τόσο τις θρεπτικές και αισθητηριακές ιδιότητες των τροφίμων, όσο και τον τρόπο με τον οποίο τα αντιλαμβανόμαστε. Η εστίαση σε αυτούς τους παράγοντες, αντί της δαιμονοποίησης ολόκληρων ομάδων τροφίμων, προσφέρει έναν πιο αποτελεσματικό δρόμο προς μια πιο υγιεινή και ικανοποιητική διατροφή.
Διαβάστε επίσης
Πόσες μέρες «πολύ κακής» διατροφής αρκούν για να αποσυντονίσουν σάκχαρο και… εγκέφαλο
Ποια «υπερ-τρόφιμα» πρέπει να κόψουμε, αν θέλουμε να ζήσουμε περισσότερο
