Η εφηβεία αποτελεί μια κρίσιμη περίοδο διαμόρφωσης ταυτότητας, αλλά και αυξημένης ευαλωτότητας σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, από τη χρήση ουσιών και την κατανάλωση αλκοόλ, έως την υπερβολική ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα τυχερά παιχνίδια. Σε μια εποχή όπου οι ψυχολογικές πιέσεις, οι κοινωνικές προσδοκίες και οι ψηφιακές επιλογές πολλαπλασιάζονται, η ανάγκη κατανόησης των συνηθειών και των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι νέοι είναι επιτακτική.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD 2024 ρίχνει φως στη συμπεριφορά των μαθητών ηλικίας 15-16 ετών σε 37 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη διακρατική μελέτη του είδους της, που καταγράφει τις τάσεις στη χρήση αλκοόλ, καπνού, ψυχοδραστικών ουσιών και άλλων εξαρτητικών συμπεριφορών. Με 113.883 συμμετέχοντες, η φετινή έκδοση της έρευνας αναδεικνύει σημαντικές αλλαγές στις συνήθειες, τις αντιλήψεις και την πρόσβαση των εφήβων σε προϊόντα ή δραστηριότητες που συνδέονται με τον εθισμό.
Η εικόνα της Ελλάδας: Καπνός, αλκοόλ, ουσίες και τυχερά παιχνίδια
Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία, οι Έλληνες έφηβοι υπερβαίνουν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σχεδόν σε όλους τους δείκτες που αφορούν το κάπνισμα. Συγκεκριμένα, το 54% δηλώνει ότι έχει καπνίσει παραδοσιακό ή ηλεκτρονικό τσιγάρο, έναντι 48% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ σημαντικά υψηλότερο ποσοστό αναφέρει ότι έχει «εύκολη πρόσβαση» στα προϊόντα αυτά. Ανησυχητική είναι η αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου, καθώς και οι ενδείξεις πειραματισμού σε πολύ μικρές ηλικίες: 13 ετών ή και μικρότερες.
Όσον αφορά το αλκοόλ, η πρόσβαση για τους εφήβους στην Ελλάδα συγκαταλέγεται στις ευκολότερες πανευρωπαϊκά. Αν και η συνολική κατανάλωση βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 25 ετών, οι 16χρονοι εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σε σχεδόν όλες τις επιμέρους κατηγορίες: κατανάλωση τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, κατανάλωση τον τελευταίο μήνα, υπερβολική κατανάλωση (5 ή περισσότερα ποτά σε μία περίσταση) και περιστατικά μέθης. Τα δύο τελευταία στοιχεία παρουσιάζουν σαφή ανοδική πορεία την τελευταία πενταετία.
Στο πεδίο των παράνομων ή άλλων ουσιών, τα ελληνικά ποσοστά είναι πλέον ίσα ή και οριακά υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η χρήση εισπνεόμενων ουσιών (όπως κόλλα ή βενζίνη) και ισχυρών οπιοειδών παυσίπονων χωρίς ιατρική συνταγή παρουσιάζει αυξητική τάση, ενώ περισσότεροι έφηβοι δηλώνουν ότι θεωρούν εύκολη την πρόσβαση σε κάνναβη, κοκαΐνη ή ηρεμιστικά χωρίς ιατρική συνταγή -αντίθετα με την πτωτική τάση που καταγράφεται στην Ευρώπη από το 2011 και μετά.
Εξίσου κρίσιμη είναι η εικόνα στα τυχερά παιχνίδια και τα στοιχήματα, καθώς η Ελλάδα κατατάσσεται στις υψηλότερες θέσεις πανευρωπαϊκά, με 11% των εφήβων να δηλώνουν συμμετοχή, έναντι 6% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Η «Πανελλήνια Έρευνα για τη Χρήση Ουσιών, Άλλες Εξαρτητικές Συμπεριφορές και την Ψυχοκοινωνική Υγεία των Εφήβων-Μαθητών» υλοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ, στο πλαίσιο του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, το Αλκοόλ και άλλες Εξαρτητικές Συμπεριφορές (ΕΚΤΕΠΝ), με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας. Στην Ελλάδα συμμετείχαν 6.810 μαθητές από 488 σχολικές μονάδες.
Η ευρωπαϊκή εικόνα
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η ESPAD 2024 καταγράφει συνέχιση της πτωτικής τάσης στη χρήση αλκοόλ, καπνού και παράνομων ουσιών από τους εφήβους. Ωστόσο, η μείωση αυτή συνοδεύεται από αύξηση σε νέες, ανησυχητικές συμπεριφορές όπως η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων, η λήψη ψυχοδραστικών φαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή, αλλά και η ραγδαία εξάπλωση των τυχερών παιχνιδιών και της υπερβολικής χρήσης των μέσων κοινωνικών δικτύων και των online παιχνιδιών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξίσωση των διαφορών μεταξύ φύλων: οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, που παραδοσιακά εντοπίζονταν συχνότερα στα αγόρια, καταγράφονται πλέον εξίσου ή και περισσότερο στα κορίτσια.
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, «αν και η συνεχιζόμενη μείωση της χρήσης των παραδοσιακών ουσιών είναι θετικό σημάδι, δεν συνεπάγεται απαραίτητα μείωση του κινδύνου. Η συνύπαρξη ψυχοδραστικών ουσιών και ψηφιακών εξαρτήσεων συνιστά μια νέα και σύνθετη πρόκληση για τη δημόσια υγεία».
Νέες προκλήσεις και στρατηγικές προτεραιότητες
Η έκθεση θέτει 3 βασικούς άξονες για τη χάραξη πολιτικών και επαγγελματικών παρεμβάσεων:
- Διάχυση επιστημονικά τεκμηριωμένης πρόληψης: Η πρόληψη πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και να καλύπτει όλο το φάσμα των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου στους νέους. Εργαλεία όπως το Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για την Πρόληψη (EUPC) και η βάση Xchange του EUDA αποτελούν πολύτιμα εργαλεία.
- Διαμόρφωση ασφαλούς ψηφιακού περιβάλλοντος: Απαιτείται ανάπτυξη στρατηγικών που θα περιορίζουν την πρώιμη έκθεση των εφήβων σε ψηφιακούς κινδύνους, όπως τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια ή τα εθιστικά χαρακτηριστικά των online παιχνιδιών. Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνονται η ψηφιακή ταυτοποίηση και η επαλήθευση ηλικίας για την προστασία των ανηλίκων.
- Ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευημερίας των εφήβων: Η στήριξη της ψυχικής υγείας στο σχολείο και την κοινότητα, ειδικά των κοριτσιών, αναδεικνύεται ως κρίσιμη προτεραιότητα. Η πρόληψη, η έγκαιρη παρέμβαση και η ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας μπορούν να λειτουργήσουν ως «ανάχωμα» σε ποικίλες μορφές εξάρτησης.
Συμπέρασμα
Η ESPAD 2024 προσφέρει πολύτιμα δεδομένα για την κατανόηση των σύγχρονων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Τα ευρήματα υπογραμμίζουν την ανάγκη για διεπιστημονική και συστημική προσέγγιση, που θα μετατρέπει τον κίνδυνο σε ανθεκτικότητα και θα δημιουργεί περιβάλλοντα όπου οι νέοι μπορούν να αναπτύσσονται υγιώς -σωματικά, ψυχικά και κοινωνικά.
Η έρευνα με μια ματιά – Ελλάδα 2024
- Δείγμα: 6.810 μαθητές από 488 σχολικές μονάδες σε όλη τη χώρα
- Κάπνισμα: 54% έχει καπνίσει (παραδοσιακό ή ηλεκτρονικό τσιγάρο) – 48% ο ευρωπαϊκός μέσος όρος
- Ηλεκτρονικό τσιγάρο: έντονη άνοδος, συχνός πειραματισμός από τα 13 έτη
- Αλκοόλ: μία από τις «ευκολότερες» προσβάσεις στην Ευρώπη – αυξημένα περιστατικά μέθης και υπερβολικής κατανάλωσης
- Ουσίες: χρήση εισπνεόμενων ουσιών και παυσίπονων χωρίς συνταγή σε υψηλότερα επίπεδα από την Ε.Ε.
- Τυχερά παιχνίδια: 11% συμμετείχε το τελευταίο έτος (έναντι 6% στην Ευρώπη).
Διαβάστε επίσης
Ψηφιακός εθισμός: Ποια παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο – Συμπτώματα, συνέπειες και αντιμετώπιση
