Η έρευνα για τον εγκέφαλο είναι αδιάκοπη, προσθέτοντας διαρκώς νέες πληροφορίες γι’ αυτό το τόσο ενδιαφέρον και σημαντικό πεδίο. Ανάμεσα σε όσα είναι ήδη γνωστά εδώ και δεκαετίες είναι η αξία της μνήμης και η σημασία του να την εξασκούμε και να τη διατηρούμε ενεργή. Φέτος, ο 20χρονος Vishvaa Rajakumar απομνημόνευσε 80 τυχαίους αριθμούς σε μόλις 13,5 δευτερόλεπτα — περίπου 6 αριθμούς ανά δευτερόλεπτο — και αναδείχθηκε νικητής του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Μνήμης. Άλλοι συμμετέχοντες απομνημόνευσαν τη σειρά ολόκληρων τραπουλών ανακατεμένων καρτών.
Σχεδόν τα 3/4 των ενηλίκων συμπληρώνουν σταυρόλεξα ή παίζουν άλλα παιχνίδια μυαλού, όχι μόνο για διασκέδαση, αλλά και για να ενισχύσουν τη μνήμη τους. Εξάλλου, η καλή μνήμη συνδέεται με την ευφυΐα και την οξυδέρκεια, ενώ οι «ξεχασιάρηδες» συνδέονται συχνά με την απροσεξία και την πνευματική παρακμή.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν, ωστόσο, ότι η υπερβολική έμφαση στην απομνημόνευση μας κάνει συχνά να παραβλέπουμε τη σημασία της λήθης. Χωρίς αυτήν, το μυαλό θα ήταν γεμάτο με περιττές ή ακόμη και οδυνηρές πληροφορίες. Κι ενώ η λήθη συνήθως συμβαίνει ασυνείδητα, οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν πώς να ξεχνούν.
Όπως αποδεικνύεται, η λήθη δεν είναι απλώς φυσιολογική, αλλά μπορεί να βελτιώσει την ευημερία, τη δημιουργικότητα και να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Οι ψυχολόγοι την υποστηρίζουν όλο και περισσότερο ως ένα εργαλείο για την ανακούφιση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους. Σε μια εποχή υπερπληροφόρησης, μάλιστα, χάρη στην τεχνολογία, το να μάθουμε να ξεχνάμε μπορεί να είναι πιο σημαντικό από ποτέ.
Γιατί το να ξεχνάμε είναι ευεργετικό
«Αρχίζουμε να ξεχνάμε μόλις αρχίζουμε να θυμόμαστε», λέει ο Jonathan Fawcett, γνωστικός νευροεπιστήμονας στο Memorial University of Newfoundland. Οι αναμνήσεις σχηματίζονται όταν δίνουμε προσοχή σε λεπτομέρειες, ενώ οι άσχετες πληροφορίες μπορεί να μην αποθηκευτούν ποτέ. Ακόμα και οι καθιερωμένες αναμνήσεις μπορεί να ξεθωριάσουν με τον καιρό ή να αντικατασταθούν από νέες εμπειρίες.
Πέρα από αυτή την παθητική λήθη, όμως, υπάρχει και η συνειδητή: Αυτά που οι άνθρωποι επιλέγουν να μην θυμούνται.
Η τέχνη της λήθης
Οι ερευνητές εντοπίζουν δύο βασικές προσεγγίσεις εσκεμμένης λήθης: Την αποτροπή της δημιουργίας μιας ανάμνησης και την καταστολή μιας υπάρχουσας.
Σε πειράματα «κατευθυνόμενης λήθης», οι συμμετέχοντες έδειξαν να θυμούνται καλύτερα τις λέξεις που τους ζητήθηκε να απομνημονεύσουν, αποδεικνύοντας ότι μπορούμε να ξεχάσουμε εσκεμμένα τις περιττές ή ανεπιθύμητες πληροφορίες.
Μια άλλη προσέγγιση, που ονομάζεται «λήθη από ανάκτηση», περιλαμβάνει την ενίσχυση των αναμνήσεων που θέλουμε να διατηρήσουμε, αφήνοντας παράλληλα άλλες να ξεθωριάσουν. Ακόμη και η έμφαση σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες μιας συγκεκριμένης ανάμνησης μπορεί, με την πάροδο του χρόνου, να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο θυμόμαστε ένα γεγονός.
Ομοίως, η μέθοδος «σκέψου, μην σκέφτεσαι» βοηθά τους ανθρώπους να καταστέλλουν αναμνήσεις που προκαλούνται από υπενθυμίσεις. Σε πειράματα που διεξήχθησαν από τον Δρα Michael Anderson στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, οι συμμετέχοντες έμαθαν πώς να διακόπτουν την ανάκληση συγκεκριμένων αναμνήσεων. Οι εγκεφαλικές τομογραφίες αποκάλυψαν ότι η καταστολή μιας μνήμης ενεργοποιούσε μια ανασταλτική διαδικασία, παρόμοια με τη διακοπή μιας φυσικής ενέργειας, στέλνοντας σήματα από τον προμετωπιαίο φλοιό στον ιππόκαμπο. Με την εξάσκηση, οι κατασταλμένες μνήμες εξασθένησαν και οι συμμετέχοντες ανέφεραν λιγότερο οδυνηρές αναμνήσεις.
Τα οφέλη είναι πραγματικά
Σε αντίθεση με την πεπερασμένη αντίληψη, που υποστηρίζει ότι το να προσπαθείς να μην σκέφτεσαι κάτι κάνει τη σκέψη πιο έντονη, μελέτες δείχνουν ότι η σκόπιμη λήθη είναι μια δεξιότητα που μπορεί να μειώσει το άγχος, τα αρνητικά συναισθήματα και τις ενοχλητικές αναμνήσεις.
Ο εγκέφαλος είναι φυσικά ικανός να ξεχνά, αλλά η τεχνολογία μπορεί να παρεμβαίνει. Οι υπενθυμίσεις των social media ανασύρουν συχνά γεγονότα που διαφορετικά θα ξεχνούσαμε, αναδιαμορφώνοντας ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Benjamin Storm, οι ψηφιακές υπενθυμίσεις ενισχύουν ορισμένες αναμνήσεις, καταστέλλοντας άλλες, με αποτέλεσμα η τεχνολογία να αποκτά σημαντικό έλεγχο στο τι θυμόμαστε.
Ναι στη λήθη
Ο δρ. Fawcett υποστηρίζει την εξισορρόπηση ανάμεσα στην προσπάθεια βελτίωσης της μνήμης και εξάσκησης της λήθης. Η λήθη όχι μόνο ανακουφίζει από τη συναισθηματική δυσφορία, αλλά καλλιεργεί και τη δημιουργικότητα: Οι ευέλικτες μνήμες μας επιτρέπουν να ανασυνδυάζουμε τις εμπειρίες με καινοτόμους τρόπους, εξηγεί ο νευροεπιστήμονας Steve Ramirez.
Δεν χρειάζεται να διαγράψουμε κάθε αρνητική εμπειρία, επισημαίνει ο δρ. Anderson. Η εξάσκηση στη λήθη, όμως, μπορεί να είναι αληθινά μεταμορφωτική. Αυτό που ξεχνάμε είναι εξίσου σημαντικό με αυτό που θυμόμαστε — το να κατακτήσουμε την τέχνη της λήθης είναι ένας από τους πιο υποτιμημένους τρόπους να διαμορφώσουμε το μυαλό, τα συναισθήματα και τη δημιουργικότητά μας.
Διαβάστε επίσης
Δυσάρεστες αναμνήσεις: Υπάρχει ένας εύκολος τρόπος να τις ξεχάσετε
Γιατί κάποιοι θυμούνται τα όνειρά τους και άλλοι τα ξεχνούν; Οι επιστήμονες εντόπισαν 3 λόγους
Μνήμη: Θα εκπλαγείτε αν μάθετε τι μπορεί να σβήσει τις αναμνήσεις σας
