Έχετε ποτέ σκεφτεί ότι το απλό αντιπυρετικό που παίρνετε για τον πυρετό ή το αντιβιοτικό που σας χορηγεί ο γιατρός σας έχουν περάσει από δεκάδες χρόνια επιστημονικής έρευνας; Κάθε φάρμακο, από το πιο απλό μέχρι τις σύγχρονες καινοτόμες θεραπείες, περνά από αυστηρές κλινικές δοκιμές πριν φτάσει στα χέρια μας. Οι δοκιμές αυτές είναι το «αόρατο χέρι» της επιστήμης που εξασφαλίζει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων. Ωστόσο, η Ελλάδα, παρά το υψηλό επιστημονικό δυναμικό της, παραμένει πίσω στη διενέργεια κλινικών δοκιμών συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έχοντας να αντιμετωπίσει προκλήσεις, όπως η γραφειοκρατία, η έλλειψη εμπιστοσύνης και η περιορισμένη προπτυχιακή εκπαίδευση.
Τι είναι οι Κλινικές Δοκιμές;
Οι κλινικές δοκιμές αποτελούν τη διαδικασία μέσω της οποίας αξιολογείται η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα νέων φαρμάκων, θεραπευτικών παρεμβάσεων ή ιατρικών συσκευών. Διαχωρίζονται σε τέσσερις βασικές φάσεις:
1. Φάση Ι: Περιλαμβάνει έναν μικρό αριθμό υγιών εθελοντών και εξετάζει την ασφάλεια του φαρμάκου και τη δοσολογία του.
2. Φάση ΙΙ: Εστιάζει στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας σε ασθενείς με την ασθένεια για την οποία προορίζεται το φάρμακο.
3. Φάση ΙΙΙ: Συμμετέχουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες ασθενείς, και συγκρίνεται η νέα θεραπεία με τις υπάρχουσες.
4. Φάση IV: Αφού εγκριθεί η θεραπεία, παρακολουθείται η μακροπρόθεσμη ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά της στην ευρύτερη κοινωνία.
Οι κλινικές μελέτες είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας πολλών φορέων. Οι πραγματικοί πρωταγωνιστές όμως είναι οι ασθενείς που συμμετέχουν εθελοντικά.
Γιατί είναι σημαντικές οι κλινικές δοκιμές;
Οι κλινικές δοκιμές είναι απαραίτητες για την πρόοδο της ιατρικής. Χωρίς αυτές, δεν θα υπήρχαν οι σύγχρονες θεραπείες για τον καρκίνο, τις καρδιοπάθειες ή τα σπάνια νοσήματα. Παρέχουν στους ασθενείς πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες, πολλές φορές πριν αυτές διατεθούν στο ευρύ κοινό. Για παράδειγμα, σε ασθενείς με σπάνιες ή ανίατες ασθένειες, οι κλινικές δοκιμές μπορούν να προσφέρουν την ελπίδα για περισσότερη ή καλύτερη ζωή.
Για τους ιατρούς, οι κλινικές δοκιμές αποτελούν ευκαιρία εκπαίδευσης, συνεργασίας με διεθνείς επιστήμονες και ενίσχυσης του κύρους των νοσοκομείων και ερευνητικών κέντρων. Πολλά είναι τα οφέλη και για το κράτος και την κοινωνία. Η κοινωνία επωφελείται μέσω της βελτίωσης της δημόσιας υγείας, της μείωσης κόστους υγειονομικής περίθαλψης και της οικονομικής ανάπτυξης, καθώς οι δοκιμές φέρνουν επενδύσεις και δημιουργούν θέσεις εργασίας. Οι κλινικές δοκιμές βοηθούν να φτάσουν γρηγορότερα σε όλους νέες και καλύτερες θεραπείες ενώ παράλληλα προάγουν την πρόοδο, τόσο για την επιστήμη όσο και για την κοινωνία. Έρευνα του 2023 έδειξε ότι οι χώρες που επενδύουν στις κλινικές δοκιμές έχουν 15% ταχύτερη υιοθέτηση καινοτόμων θεραπειών στα εθνικά τους συστήματα υγείας.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Παρότι η Ελλάδα έχει καταγράψει πρόοδο στις κλινικές δοκιμές, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Σύμφωνα με δεδομένα του 2023, η χώρα βρίσκεται στη 14η θέση στην Ευρώπη σε αριθμό κλινικών δοκιμών, αλλά στη 21η σε όρους οικονομικής αξίας. Αυτό αποδεικνύει ότι, ενώ ο αριθμός των δοκιμών αυξάνεται, η συνολική επένδυση και η συμμετοχή ασθενών παραμένουν χαμηλές.
Η γραφειοκρατία είναι ένας από τους μεγαλύτερους ανασταλτικούς παράγοντες. Οι χρονοβόρες διαδικασίες έγκρισης και η απουσία πρότυπων συμβολαίων αποθαρρύνουν χορηγούς να επιλέξουν την Ελλάδα για διεξαγωγή κλινικών μελετών. Επιπλέον, η έλλειψη ενημέρωσης και εκπαίδευσης, τόσο των ασθενών όσο και των ιατρών, οδηγεί σε χαμηλή συμμετοχή.
Προτεινόμενες λύσεις
Για άλλη μια φορά όλα ξεκινούν από την Εκπαίδευση. Η εισαγωγή μαθημάτων για τις κλινικές δοκιμές στα προγράμματα σπουδών των Ιατρικών Σχολών είναι απαραίτητη. Παράλληλα, η διεξαγωγή εκστρατειών ενημέρωσης για το κοινό μπορεί να μειώσει τον φόβο και να αυξήσει τη συμμετοχή. Η μείωση της γραφειοκρατίας σε συνδυασμό με την πλήρη ψηφιοποίηση των σχετικών υπηρεσιών, είναι καθοριστικής σημασίας τόσο για την ταχύτερη έγκριση νέων μελετών όσο και για την ομαλή διεξαγωγή τους. Ενώ και η απλοποίηση των διαδικασιών έγκρισης και η υιοθέτηση πρότυπων συμβολαίων θα επιταχύνουν τη διενέργειά τους. Η δημιουργία μιας ψηφιακής πλατφόρμας όπου οι ασθενείς θα μπορούν να βλέπουν ενεργές κλινικές δοκιμές και τα οφέλη τους μπορεί να αυξήσει την εμπιστοσύνη τους και τη συμμετοχή τους. Επιπλέον, η ενίσχυση των Υποδομών μέσω της αναβάθμισης των νοσοκομειακών συστημάτων και η δημιουργία αυτοτελών τμημάτων για κλινικές δοκιμές θα ενισχύσουν την οργάνωση και την αποτελεσματικότητα.
Οι κλινικές δοκιμές είναι κάτι παραπάνω από μια επιστημονική διαδικασία· είναι μια έκφραση της αφοσίωσης των επιστημόνων, της γενναιοδωρίας των ασθενών και της δέσμευσης της κοινωνίας στην υγεία και την πρόοδο. Είναι η αθέατη δύναμη πίσω από κάθε φάρμακο που μας βοηθάει να ζούμε περισσότερο ή/και καλύτερα. Είναι ένα μέσο για να βελτιώσουμε τη ζωή μας, να προωθήσουμε την επιστήμη και να ενισχύσουμε την οικονομία μας. Είναι στο χέρι μας να μετατρέψουμε την Ελλάδα σε διεθνές κέντρο έρευνας και καινοτομίας. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουμε, για εμάς και για τις επόμενες γενιές. Το στοίχημα αυτό πρέπει και αξίζει να το κερδίσουμε!
Φάρμακο-PIF: Σε κίνδυνο η πρόσβαση των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες