Όταν ένας άνθρωπος που αγαπάμε πενθεί, το μόνο που θέλουμε είναι να απαλύνουμε τον πόνο του. Ωστόσο πολλές φορές, τα λόγια μας μοιάζουν περιττά και ό,τι κι αν κάνουμε είναι λίγο. Πώς μπορούμε λοιπόν να είμαστε πραγματικά εκεί για κάποιον που θρηνεί μία βαθιά απώλεια;
Η Lucy Poxon, ανώτερη λέκτορας Συμβουλευτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου και θεραπεύτρια με εμπειρία 18 ετών δίπλα σε ανθρώπους σε πένθος, έχει ερευνήσει σε βάθος τι σημαίνει αποτελεσματική υποστήριξη.
Στο άρθρο της για το The Conversation, μοιράζεται πέντε απολύτως τεκμηριωμένες και ευγενικά ανθρώπινες πρακτικές που μπορούμε όλοι να υιοθετήσουμε. Αν είστε φίλοι, συγγενείς ή συνάδελφοι ενός ανθρώπου που θρηνεί, δείτε πώς μπορείτε να γίνετε το πιο σταθερό και διακριτικό στήριγμά του.
1. Το πένθος δεν έχει μία μορφή και ποτέ δεν μοιάζει «σωστό»
Πολλοί από εμάς έχουμε στο μυαλό μας μία συγκεκριμένη εικόνα για το πώς «πρέπει» να φαίνεται το πένθος. Η εικόνα αυτή είναι συχνά βγαλμένη από σκηνές σε ταινίες ή από κοινωνικά στερεότυπα που υπαγορεύουν πώς πρέπει να νιώθει κάποιος που έχασε έναν δικό του άνθρωπο. Όμως, η πραγματικότητα είναι πάντα πιο σύνθετη και απείρως πιο προσωπική.
Το πένθος δεν φορά πάντα μαύρα και δεν εκδηλώνεται πάντα με δάκρυα. Μπορεί να πάρει τη μορφή σωματικής εξάντλησης, αϋπνίας ή απώλειας όρεξης. Να εμφανιστεί ως απομάκρυνση από τους άλλους, ευερεθιστότητα, ή ακόμη και μία ανάγκη για αλκοόλ που μοιάζει να ξεφεύγει. Κάποιες φορές, είναι θυμός ή έντονη λύπη, άλλες φορές, δεν είναι τίποτα απ’ όλα αυτά. Ακόμη κι όταν κάποιος φαίνεται καλά, αυτό δεν σημαίνει πως δεν πενθεί. Ίσως νιώθει ανακούφιση που τελείωσε η ταλαιπωρία ενός αγαπημένου. Ίσως απλώς χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να επεξεργαστεί την απώλεια. Και όλα αυτά είναι όχι μόνο αποδεκτά, αλλά και απολύτως φυσιολογικά.
Το πιο ανθρώπινο που μπορούμε να προσφέρουμε; Χώρο. Να σταθούμε δίπλα τους χωρίς ερωτήσεις, χωρίς ερμηνείες, χωρίς πίεση. Να τους επιτρέψουμε να πενθήσουν με τον δικό τους ρυθμό, χωρίς να τους ζητήσουμε να χωρέσουν σε κάποιο «πρέπει».
2. Αναφέρετε τον θάνατο, μην τον αποφεύγετε
Πολλοί άνθρωποι που πενθούν μιλούν με πίκρα για το πώς, μετά την απώλεια, κάποιοι φίλοι, συνάδελφοι ή ακόμη και συγγενείς τους απομακρύνθηκαν. Όχι επειδή δεν νοιάστηκαν, αλλά επειδή δεν ήξεραν τι να πουν. Αυτή η σιωπή, όσο καλοπροαίρετη κι αν είναι, μπορεί να πληγώσει βαθιά. Γιατί όταν κάποιος απομακρύνεται, ο άνθρωπος που πενθεί δεν μένει μόνο με τη θλίψη του, αλλά και με την αίσθηση ότι δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτήν.
Η απομάκρυνση δεν προέρχεται από έλλειψη αγάπης. Προέρχεται από αμηχανία. Από εκείνη τη φράση που όλοι έχουμε σκεφτεί κάποια στιγμή: «Κι αν πω κάτι λάθος;». Η αλήθεια είναι πως δεν χρειάζεται να πείτε πολλά. Μερικές φορές, ένα απλό «Λυπάμαι πολύ για την απώλειά σου» είναι αρκετό για να δείξει ότι βλέπετε τον πόνο του άλλου, ότι τον αναγνωρίζετε, ότι δεν τον προσπερνάτε.
Και αν έρθουν δάκρυα; Αφήστε τα να έρθουν. Δεν είναι σημάδι αδυναμίας, αλλά ανάγκη. Δεν χρειάζεται να βιαστείτε να προσφέρετε χαρτομάντιλα, συμβουλές ή κουράγιο. Όπως τονίζει και η Poxon, «η αληθινή στήριξη δεν χρειάζεται λέξεις, χρειάζεται παρουσία». Και πράγματι, κάποιες φορές, αυτό που μένει στην καρδιά του άλλου, δεν είναι ό,τι του είπατε. Είναι ότι καθίσατε δίπλα του όταν όλοι οι άλλοι δεν ήξεραν πώς.
3. Ξεχάστε τα «πέντε στάδια»
Για χρόνια, μάθαμε να σκεφτόμαστε το πένθος σαν μια «σκάλα» πέντε σκαλοπατιών: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή. Το μοντέλο αυτό, που έγινε παγκοσμίως γνωστό τη δεκαετία του ’60 από την Ελβετο-Αμερικανίδα ψυχίατρο Elisabeth Kübler-Ross, πέρασε σε βιβλία, ταινίες, ακόμη και σε εγχειρίδια εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας.
Μόνο που η ζωή, και το πένθος, σπάνια ακολουθούν τόσο τακτοποιημένα μονοπάτια. Η σύγχρονη έρευνα δείχνει ξεκάθαρα πως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βιώνουν την απώλεια με γραμμικό τρόπο. Κάποιοι θυμώνουν χωρίς να αρνηθούν ποτέ. Άλλοι νιώθουν συντριβή αφού πρώτα περάσουν εβδομάδες σαν να μην τρέχει τίποτα. Και σχεδόν κανείς δεν ζει όλα τα στάδια με τη σειρά, ή όλα μαζί.
Αν λοιπόν δείτε κάποιον να απορεί με τον ίδιο του τον εαυτό («Γιατί δεν κλαίω;», «Μήπως δεν το έχω συνειδητοποιήσει;», «Μήπως είμαι “λάθος”;»), ίσως το μεγαλύτερο δώρο που μπορείτε να του κάνετε είναι η απενοχοποίηση. Υπενθυμίστε του με απλότητα και τρυφερότητα ότι δεν υπάρχει σωστός τρόπος να πενθεί κανείς. Υπάρχει μόνο ο δικός του. Και αυτός, από μόνος του, αρκεί.
4. Ο δεσμός δεν σπάει, απλώς αλλάζει
Η θλίψη από την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου φέρνει μαζί της ένα δεύτερο είδος μοναξιάς: τη συναισθηματική. Μία μοναξιά που δεν έχει να κάνει με την απουσία ανθρώπων γύρω μας, αλλά με την αναντικατάστατη θέση που έχει το άτομο που χάθηκε στη ζωή μας.
Όταν προσπαθούμε να γεμίσουμε αυτό το κενό, η λύση δεν είναι να «διαγράψουμε» τον δεσμό, αλλά να τον συνεχίσουμε με διαφορετικό τρόπο. Μία από τις πιο θεραπευτικές πρακτικές για το πένθος είναι η διατήρηση αυτής της σύνδεσης, όχι ως κάτι που χάνεται, αλλά ως κάτι που προσαρμόζεται και μεταμορφώνεται. Ενθαρρύνετε τον άνθρωπο που θρηνεί να γράψει ένα γράμμα στον αποθανόντα, να βρεθεί σε έναν τόπο που είχε σημασία για εκείνον ή να δημιουργήσει μία μικρή τελετουργία μνήμης, όπως ένα κουτί αναμνήσεων.
Και αν θέλετε να συμμετάσχετε, προτείνετε μία μικρή, απλή κίνηση που μπορεί να γίνει μαζί σας: μία επίσκεψη στον τόπο που αγαπούσε ο αποθανών ή το άναμμα ενός κεριού. Αυτές οι συνήθεις, αλλά γεμάτες συμβολισμό πράξεις, γεφυρώνουν τη σιωπή του πένθους με τη ζωντανή μνήμη, χωρίς να προσπαθούν να τη διορθώσουν, αλλά απλώς να την τιμήσουν.
5. Προσφέρετε συγκεκριμένη βοήθεια, όχι γενικές προτάσεις
Πολλοί από εμάς προσφέρουμε βοήθεια με τον τρόπο που γνωρίζουμε καλύτερα: «Αν χρειαστείς κάτι, πες μου». Αν και η πρόθεση πίσω από αυτήν τη φράση είναι καλοπροαίρετη, στην πραγματικότητα σπάνια χαρίζει την ανακούφιση που περιμένουμε. Ο άνθρωπος που πενθεί είναι τόσο συναισθηματικά εξαντλημένος και απογοητευμένος, που δεν έχει την ενέργεια να ζητήσει βοήθεια, πόσω μάλλον να προσδιορίσει τι ακριβώς χρειάζεται.
Γι’ αυτό, η πιο ουσιαστική προσφορά είναι αυτή που είναι συγκεκριμένη και πρακτική. Αντί να πείτε κάτι τόσο γενικό, προτιμήστε να προσφέρετε κάτι συγκεκριμένο που θα μπορούσε να διευκολύνει την καθημερινότητα του πενθούντος. Για παράδειγμα, μπορείτε να προτείνετε να του φέρετε φαγητό, να κρατήσετε τον σκύλο του για δύο ώρες την Κυριακή, να αναλάβετε εσείς την ενημέρωση των συναδέλφων του ή ακόμα και να τον πάτε σε κάποιο ραντεβού του.
Αν η φυσική σας παρουσία δεν είναι δυνατή, μια απλή κίνηση όπως να στείλετε ένα μήνυμα λέγοντας ότι δεν χρειάζεται να απαντήσει, αλλά ότι τον σκέφτεστε, μπορεί να αποτελέσει μεγάλη παρηγοριά. Αυτές οι μικρές, στοχευμένες κινήσεις δημιουργούν αίσθημα υποστήριξης χωρίς να πιέζουν ή να απαιτούν ανταπόκριση.
Η καλύτερη φροντίδα είναι η παρουσία σας
Το πένθος δεν είναι μία διαδικασία που έχει αρχή και τέλος, ούτε κάτι που μπορούμε να ξεπεράσουμε με το πέρασμα του χρόνου. Αντιθέτως, είναι μια ανθρώπινη αντίδραση τόσο φυσική όσο και απρόβλεπτη, που εκδηλώνεται με τρόπους που μπορεί να εκπλήξουν ακόμα και τον ίδιο τον άνθρωπο που το βιώνει.
Σε αυτή τη δύσκολη πορεία, το πιο πολύτιμο που μπορείτε να προσφέρετε δεν είναι λύσεις ή λόγια. Είναι απλώς η παρουσία σας. Όχι για να αλλάξετε κάτι, αλλά για να στέκεστε δίπλα του με σεβασμό. Να είστε εκεί, χωρίς να προσπαθείτε να διορθώσετε ή να εξηγήσετε, και όταν το επιβάλλει η στιγμή, η σιωπή μπορεί να μιλήσει πιο δυνατά από οποιαδήποτε λέξη. Όπως καταλήγει και η Poxon, «η πραγματική στήριξη δεν χρειάζεται τέλεια λόγια. Χρειάζεται εσάς, παρόντες και ειλικρινείς».
Διαβάστε επίσης
Μία ψυχολόγος μας καθοδηγεί στο συναισθηματικό ωκεανό της απώλειας – Τα 3 στάδια του πένθους
Απώλεια: Σύμμαχος ή εχθρός τα social media και τα ψηφιακά avatar στο πένθος; Η ειδικός απαντά
