*Γράφει ο κ. Γεώργιος Ζακυνθινός, καθηγητής Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Ο Δρ Γεώργιος Ζακυνθινός καθηγητής Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Το νερό αποτελεί το σημαντικότερο φυσικό πόρο για την επιβίωση του ανθρώπου και η ποιότητά του είναι κρίσιμη για τη δημόσια υγεία. Η αυξανόμενη κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού, λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια του νερού δικτύου και της βολικότητας στη χρήση, έχει καταστήσει τα εμφιαλωμένα νερά βασικό καθημερινό προϊόν. Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι το εμφιαλωμένο νερό δεν είναι απαλλαγμένο από κινδύνους· αντίθετα, μπορεί να περιέχει χημικούς, μικροβιακούς και φυσικούς επιμολυντές που εισέρχονται είτε κατά την επεξεργασία, είτε από το υλικό της συσκευασίας, είτε από τις συνθήκες αποθήκευσης.
Η παρουσία αυτών των ουσιών, ακόμη και σε χαμηλές συγκεντρώσεις, μπορεί να έχει μακροχρόνιες συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, ιδιαίτερα σε ευάλωτες ομάδες (βρέφη, ηλικιωμένους, άτομα με χρόνιες παθήσεις). Η διεθνής βιβλιογραφία έχει καταγράψει περιπτώσεις όπου εμφιαλωμένα νερά περιείχαν βαρέα μέταλλα, ενδοκρινικούς διαταράκτες, παραπροϊόντα απολύμανσης και μικροβιακά παθογόνα, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για αυστηρούς ελέγχους και ενημέρωση του κοινού.
Κύριες κατηγορίες επιμολυντών
1. Χημικοί επιμολυντές από τα υλικά συσκευασίας
Αντιμόνιο (Sb)
- Προέλευση: Προέρχεται από τον πολυ(τερεφθαλικό αιθυλένιο) (PET), που χρησιμοποιείται ευρέως για τις πλαστικές φιάλες.
- Μηχανισμός: Το αντιμόνιο μπορεί να μεταναστεύσει στο νερό, ιδιαίτερα σε υψηλές θερμοκρασίες αποθήκευσης.
- Επιπτώσεις:
– Οξεία έκθεση → ναυτία, εμετοί, πονοκέφαλοι.
– Χρόνια έκθεση → έλκη στομάχου, ηπατοτοξικότητα, νεφροτοξικότητα.
– Πιθανός καρκινογόνος παράγοντας (IARC κατηγορία 2B)
Δισφαινόλη Α (BPA)
- Προέλευση: Στα πλαστικά πολυκαρβονικού τύπου και στις επιστρώσεις των καπακιών.
- Επιπτώσεις:
– Ενδοκρινική διαταραχή (μιμείται τα οιστρογόνα).
– Επιρροή στη γονιμότητα, αναπαραγωγικό και ενδοκρινικό σύστημα.
– Συσχέτιση με καρκίνο μαστού, παχυσαρκία και καρδιαγγειακές νόσους.
2. Επιμολυντές από την επεξεργασία του νερού
Βρωμικά ιόντα (BrO₃⁻)
- Προέλευση: Σχηματίζονται κατά την απολύμανση με όζον, σε παρουσία βρωμιδίων.
- Όρια: WHO και ΕΕ: 10 μg/L.
- Επιπτώσεις:
– Νεφροτοξικότητα, βλάβες θυρεοειδούς.
– Καρκινογόνος δράση (IARC 2B).
– Γενετική τοξικότητα (οξειδωτικό στρες, βλάβες DNA).
Άλλα παραπροϊόντα απολύμανσης (DBPs)
Τριαλογομεθάνια (THMs), χλωρικά & χλωριώδη ιόντα.
- Επιπτώσεις: Ηπατικές βλάβες, νευροτοξικότητα, αυξημένος κίνδυνος καρκινογένεσης σε μακροχρόνια κατανάλωση.
3. Μικροβιακοί επιμολυντές
Παρά την αντίληψη ότι το εμφιαλωμένο νερό είναι αποστειρωμένο, στην πραγματικότητα μπορεί να περιέχει μικροοργανισμούς:
- Παθογόνα βακτήρια: Pseudomonas aeruginosa, E. coli, Enterococcus.
- Μύκητες & ζύμες: αναπτύσσονται σε κακής αποθήκευσης φιάλες.
- Κίνδυνοι: γαστρεντερίτιδα, ουρολοιμώξεις, σήψη σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα.
4. Επιμολυντές από τους περιέκτες & περιβαλλοντικούς παράγοντες
- Μικροπλαστικά: Έχουν ανιχνευτεί σε ποικιλία εμπορικών εμφιαλωμένων νερών. Μπορούν να λειτουργήσουν ως φορείς τοξικών ουσιών.
- Φθαλικές ενώσεις (plasticizers): Ενδοκρινικοί διαταράκτες με επιδράσεις στο ήπαρ και το αναπαραγωγικό.
- Μεταλλικά κατάλοιπα από καπάκια: Ορισμένα κράματα μπορεί να εκλύσουν μόλυβδο ή κάδμιο.
- Κακή αποθήκευση: Υψηλή θερμοκρασία → αυξάνει δραματικά τη μετανάστευση αντιμονίου, BPA και φθαλικών στο νερό.
Πίνακας 1. Κύριοι επιμολυντές, όργανα-στόχοι και μέτρα πρόληψης
Στρατηγικές πρόληψης για επιμολυντές σε εμφιαλωμένα νερά
Η πρόληψη της έκθεσης σε χημικούς και μικροβιακούς επιμολυντές απαιτεί πολυεπίπεδη προσέγγιση, που περιλαμβάνει μέτρα από την πηγή του νερού έως τον τελικό καταναλωτή. Οι στρατηγικές διακρίνονται σε πρωτογενείς (αποφυγή δημιουργίας ρύπων), δευτερογενείς (απομάκρυνση και ελαχιστοποίηση) και τριτογενείς (ενημέρωση και διαχείριση κινδύνων).
Ι. Στρατηγικές σε επίπεδο παραγωγής και βιομηχανίας
Ποιότητα πρώτης ύλης (πηγή νερού)
- Συστηματική παρακολούθηση υδροφόρου ορίζοντα για βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα, βρωμίδια και μικροβιακή επιβάρυνση.
- Αποφυγή λήψης νερού από περιοχές κοντά σε βιομηχανικές ζώνες, χωματερές, γεωργικά πεδία με εντατική χρήση φυτοφαρμάκων.
Τεχνολογίες απολύμανσης
- Ελεγχόμενη χρήση όζοντος: εφαρμογή ακριβών δόσεων και προφίλτρα για απομάκρυνση βρωμιδίων ώστε να περιορίζεται ο σχηματισμός βρωμικών.
- Εναλλακτικές μέθοδοι:
– Υπεριώδης ακτινοβολία (UV) για απολύμανση χωρίς παραπροϊόντα.
– Νανοδιήθηση και αντίστροφη όσμωση για μείωση οργανικών και ανόργανων ρύπων.
– Χρήση μεμβρανών προηγμένης τεχνολογίας για μικροβιακή ασφάλεια χωρίς χημικά παραπροϊόντα.
Υλικά συσκευασίας
- Μετάβαση από PET σε ασφαλέστερα υλικά (π.χ. γυαλί, βιοπλαστικά χωρίς BPA και φθαλικές ενώσεις).
- Βελτίωση προδιαγραφών PET με χρήση σταθεροποιητών και μειωμένων προσμίξεων αντιμονίου.
- Περιορισμός χρόνου αποθήκευσης σε αποθήκες με υψηλές θερμοκρασίες που ενισχύουν τη μετανάστευση BPA/αντιμονίου.
Έλεγχοι ποιότητας
- Καθημερινές αναλύσεις για βαρέα μέταλλα, οργανικούς επιμολυντές, μικροβιακό φορτίο και υποπροϊόντα απολύμανσης.
- Πιστοποίηση HACCP και ISO 22000 με ειδικά πρωτόκολλα για εμφιαλωμένα νερά.
- Διαφάνεια προς το κοινό: δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων ελέγχου σε ετικέτες ή online.
ΙΙ. Στρατηγικές σε επίπεδο δημόσιας πολιτικής
- Θεσμοθέτηση αυστηρότερων ορίων για επιμολυντές όπως τα βρωμικά ιόντα, η BPA και οι φθαλικές ενώσεις, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της προφύλαξης.
- Συχνότεροι επίσημοι έλεγχοι από δημόσιες αρχές και δημοσίευση εκθέσεων.
- Υποχρεωτική σήμανση για τα υλικά της συσκευασίας και τις μεθόδους απολύμανσης.
- Προγράμματα ευαισθητοποίησης για το κοινό σε σχέση με τους κινδύνους και τις ασφαλείς πρακτικές κατανάλωσης.
- Κίνητρα για βιώσιμες συσκευασίες και ανακύκλωση ώστε να μειώνεται η έκθεση σε χημικές ουσίες από πλαστικά.
ΙΙΙ. Στρατηγικές σε επίπεδο καταναλωτή
- Επιλογή προϊόντων σε γυάλινες φιάλες ή σε BPA-free/αντιμονίου-free πλαστικά.
- Αποθήκευση σε δροσερό, σκιερό μέρος, μακριά από ήλιο και θερμότητα.
- Μείωση χρόνου αποθήκευσης: κατανάλωση το συντομότερο δυνατό μετά την αγορά.
- Χρήση φίλτρων ενεργού άνθρακα στο σπίτι για μείωση οργανικών ρύπων και παραπροϊόντων απολύμανσης.
- Προτίμηση τοπικών πηγών νερού με πιστοποίηση και γνωστή ποιότητα.
- Επιτήρηση ποιότητας: ενημέρωση μέσω των δημοσιευμένων αναλύσεων των εταιρειών.
ΙV. Στρατηγικές για μικροβιακούς επιμολυντές
- Συνεχής παρακολούθηση με σύγχρονες μεθόδους (π.χ. PCR, ταχείες καλλιέργειες) για εντοπισμό E. coli, Pseudomonas, Cryptosporidium κ.ά.
- Αποφυγή δευτερογενούς μόλυνσης κατά τη διαδικασία εμφιάλωσης με αποστειρωμένους σωλήνες, καθαρούς χώρους και κατάλληλη εκπαίδευση προσωπικού.
- Αποστείρωση φιαλών και καπακιών πριν τη χρήση με ατμό, UV ή υπεροξείδιο του υδρογόνου.
- Διατήρηση κλειστού συστήματος εμφιάλωσης χωρίς επαφή με τον αέρα για αποφυγή εισόδου μικροβίων.
V. Ολιστική προσέγγιση
Η διαχείριση κινδύνου στα εμφιαλωμένα νερά πρέπει να βασίζεται σε μια αλυσίδα πρόληψης που ξεκινά από:
- την επιλογή και προστασία της πηγής,
- τη σωστή απολύμανση χωρίς επικίνδυνα παραπροϊόντα,
- την επιλογή ασφαλών υλικών συσκευασίας,
- και καταλήγει στην ορθή ενημέρωση και πρακτική του καταναλωτή.
Μόνο έτσι μπορεί να μειωθεί η έκθεση σε αντιμόνιο, BPA, βρωμικά ιόντα, φθαλικές ενώσεις, μικροβιακούς παράγοντες και άλλους επιμολυντές.
Διαβάστε επίσης
Τα ροφήματα που ενυδατώνουν καλύτερα τον οργανισμό – Δεν είναι το νερό!
Δείτε τι θα συμβεί αν δεν πλένετε συχνά το επαναχρησιμοποιούμενο μπουκάλι νερού
Νερό βρύσης ή από πλαστικό μπουκάλι; Ερευνητές προειδοποιούν για τους κινδύνους από τα μικροπλαστικά
