Η ευτυχία έχει βρεθεί πολλές φορές στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας. Πώς μπορεί να κατακτηθεί; Μπορεί να προβλεφθεί η πορεία της μέσα στη ζωή; Μέχρι πρόσφατα, η απάντηση φαινόταν θετική, αφού η εμπειρία της ακολουθούσε έναν σχετικά προβλέψιμο ρυθμό.
Είχε καθιερωθεί η λεγόμενη «καμπύλη U», η οποία αποτύπωνε την ικανοποίηση από τη ζωή, όπως εξηγεί ο T. Alexander Puutio, καθηγητής του Χάρβαρντ, στο Psychology Today. Ξεκινάμε με υψηλά επίπεδα ευτυχίας στην παιδική ηλικία, ακολουθεί πτώση στην ενήλικη ζωή λόγω ευθυνών, και, στη συνέχεια, παρατηρείται ανάκαμψη στα γηρατειά, όταν τα πιο αιχμηρά σημεία της ζωής έχουν ήδη μαλακώσει.
Δεν επρόκειτο για φυσικό νόμο, αλλά για ένα μοτίβο που προέκυπτε από τον τρόπο με τον οποίο ήταν δομημένες οι ζωές: από το χαμηλότερο σημείο της καμπύλης, δηλαδή την πίεση της καθημερινότητας και των ευθυνών, επιστρέφαμε σταδιακά σε υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης, με περισσότερη ελευθερία και χρόνο για τον εαυτό μας.
Σήμερα, ωστόσο, η εικόνα έχει αλλάξει ανησυχητικά. Το αριστερό άκρο της καμπύλης -η νεότητα -δεν χαρακτηρίζεται πλέον από υψηλά επίπεδα ευτυχίας. Αντιθέτως, θυμίζει περισσότερο ευθεία γραμμή που γέρνει απότομα, καθώς οι νέοι ξεκινούν ήδη με εύθραυστη ψυχική υγεία. Αν δεν υπάρξει παρέμβαση, αυτή η καμπύλη κινδυνεύει να μην σχηματίσει ποτέ το υποσχόμενο «U» αλλά να μετατραπεί σε ευθεία.
Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο
Τα διεθνή δεδομένα μιλούν από μόνα τους: ιστορικά υψηλά ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και αυτοκτονικού ιδεασμού σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Για πολλούς, η παιδική ηλικία στιγματίστηκε από την απομόνωση της πανδημίας της COVID-19, ενώ η εφηβεία συνοδεύτηκε από ειδήσεις για την κλιματική κρίση, τις γεωπολιτικές εντάσεις και την αβεβαιότητα που προκαλεί η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.
Αντί να συνθέτουν την ταυτότητά τους σε ένα σταθερό έδαφος, οι νέοι μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που μοιάζει με κινούμενη άμμο. Και, όπως δείχνουν οι έρευνες, οι δυσκολίες που βιώνονται σε αυτά τα κρίσιμα χρόνια αφήνουν πιο βαθιά και διαρκή ίχνη από εκείνες που εμφανίζονται αργότερα. Έτσι, η υπόσχεση της «καμπύλης U» για επιστροφή της ευτυχίας με την ηλικία φαντάζει όλο και πιο αβέβαιη.
Οι νέες δεξιότητες επιβίωσης
Η κοινωνία εξακολουθεί να λειτουργεί (θεωρητικά) με βάση ένα γραμμικό μοντέλο: σχολείο, σπουδές, εργασία, καριέρα. Η πραγματικότητα, όμως, έχει μεταβληθεί. Η αυτοματοποίηση, η εξωτερική ανάθεση και, τώρα, η τεχνητή νοημοσύνη αποδομούν τις «παραδοσιακές» θέσεις εργασίας, αφήνοντας πίσω μια αγορά που μοιάζει εύθραυστη και ασταθής.
Παρά ταύτα, οι νέοι ενθαρρύνονται να επενδύσουν όλες τους τις δυνάμεις σε στενά μονοπάτια: απαιτητικά εξωσχολικά, υπερ-εξειδικευμένα προγράμματα, ατέρμονες ώρες εξάσκησης σε έναν μόνο τομέα. Αυτό που παρουσιάζεται ως «δεξιοτεχνία» συχνά καταλήγει σε χαμένη επένδυση, όταν οι υποσχόμενες επαγγελματικές προοπτικές καταρρέουν.
Η απάντηση, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν είναι η (υπερ)εξειδίκευση αλλά η καλλιέργεια ανθεκτικότητας μέσα από ποικιλία δεξιοτήτων. Η περιέργεια και η προσαρμοστικότητα πρέπει να θεωρούνται εξίσου σημαντικές με την επιμονή. Σε έναν κόσμο αβεβαιότητας, οι «πολυπράγμονες» που μπορούν να κινούνται με άνεση σε διαφορετικά πεδία αποδεικνύονται πιο ανθεκτικοί από τους μονοδιάστατους ειδικούς.
Το ζητούμενο: Η προσαρμοστικότητα
Η νέα γενιά χρειάζεται τη δυνατότητα να «ανοίγει» πολλές πόρτες, να διατηρεί επιλογές και να μην περιορίζεται σε ένα μόνο μονοπάτι. Ή, όπως λέει η λαϊκή σοφία, «να μην βάζει όλα τα αυγά στο ίδιο καλάθι». Το παλιό μοντέλο του κόσμου υποσχόταν σταθερότητα. Το νέο, οφείλει να καλλιεργεί την προσαρμοστικότητα. Γιατί, παρότι η αβεβαιότητα δεν μπορεί να εξαλειφθεί, μπορούμε να εξοπλιστούμε για να ανθίσουμε μέσα σε αυτήν.
Διαβάστε επίσης
Μακροζωία: Πόσα χρόνια κερδίζουν όσοι δεν το βάζουν κάτω στα δύσκολα
Ψυχική ανθεκτικότητα: Τέσσερα βήματα για να την αποκτήσουμε, ακόμα κι όταν όλα δυσκολεύουν
Ψυχική ισορροπία και ευημερία: Ο εύκολος τρόπος να τις κατακτήσουμε
