Η ψυχική υγεία βρίσκεται στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου, καθώς ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι αναφέρουν κόπωση, αίσθηση απώλειας νοήματος και συναισθηματική εξάντληση. Ωστόσο, οι ειδικοί εγείρουν το εξής ερώτημα: πρόκειται για κατάθλιψη που εκδηλώνεται στην εργασία ή για ένα ξεχωριστό φαινόμενο με τα δικά του χαρακτηριστικά;
Η μεγάλη «διαμάχη»
Η «εξουθένωση» (το λεγόμενο και burnout) ως όρος καθιερώθηκε από τη Christina Maslach τη δεκαετία του ’70, εξηγεί η καθηγήτρια ψυχολογίας, Ludmila N. Praslova στο Psychology Today. Έκτοτε, η συζήτηση χωρίζει την επιστημονική κοινότητα σε 2 «στρατόπεδα»:
- Ερευνητές που θεωρούν ότι η εξουθένωση δεν είναι τίποτα άλλο παρά μορφή εργασιακής κατάθλιψης, καθώς συμπτώματα όπως η συναισθηματική εξάντληση και η αίσθηση αναποτελεσματικότητας είναι κοινά.
- Από την άλλη, ειδικοί που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για διαφορετική οντότητα, καθώς γεννιέται από συγκεκριμένες συνθήκες: υπερφόρτωση καθηκόντων, αδικία, ασταθή ωράρια, κακή διοίκηση. Και προσθέτει κάτι μοναδικό: κυνισμό και αποστασιοποίηση -ειδικά συνδεδεμένα με την εργασία.
Το 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προχώρησε ένα βήμα παρακάτω. Πιο συγκεκριμένα, αναγνώρισε την εξουθένωση ως «επαγγελματικό φαινόμενο», χωρίς να την ταξινομεί, όμως, ως ιατρική πάθηση. Τη χαρακτήρισε ως «σύνδρομο που προκύπτει από χρόνιο εργασιακό στρες που δεν έχει διαχειριστεί επιτυχώς», με 3 βασικές διαστάσεις: εξάντληση, κυνισμό/αποστασιοποίηση και μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα.
Πώς έχει αλλάξει η εικόνα σήμερα;
Παρά τις δεκαετίες μελετών, η εικόνα παραμένει σύνθετη. Πρόσφατη έρευνα του 2025 σε αστυνομικούς έδειξε ότι η εξουθένωση και η κατάθλιψη είναι «στενοί συγγενείς, όχι δίδυμοι». Ορισμένα χαρακτηριστικά -όπως η αποστασιοποίηση από την εργασία -είναι μοναδικά στην εξουθένωση.
Αντίστοιχα, μια μετα-ανάλυση του 2019 κατέληξε ότι η συσχέτιση μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης είναι ισχυρή αλλά αφήνει σημαντικό περιθώριο διαφοροποίησης. Όταν, μάλιστα, χρησιμοποιούνται εργαλεία ειδικά για εργασιακά περιβάλλοντα, η επικάλυψη μειώνεται ακόμη περισσότερο.
Ωστόσο, η απάντηση στο ερώτημα «είναι εξουθένωση ή κατάθλιψη;» δεν είναι θεωρητική πολυτέλεια αλλά πρακτικό και ηθικό ζήτημα:
- Αν θεωρηθεί κατάθλιψη, τότε η «λύση» είναι ιατρική θεραπεία ή ψυχοθεραπεία και οι εργοδότες αποποιούνται κάθε ευθύνη.
- Αν αναγνωριστεί ως ξεχωριστό φαινόμενο, τότε η ευθύνη βαραίνει τους εργοδότες και τους νομοθέτες. Χρειάζονται αλλαγές στις πολιτικές, στα ωράρια, στις κουλτούρες -σε ό,τι τροφοδοτεί την εξουθένωση.
Όπως σημειώνει η Δρ. Praslova, η σωστή διάγνωση είναι κρίσιμη. Διαφορετικά, οι εργαζόμενοι κινδυνεύουν είτε να στιγματιστούν είτε να λάβουν αναποτελεσματική βοήθεια.
Τι μπορούν να κάνουν οι εργαζόμενοι
Από όσα έχουν ήδη λεχθεί, ένα σημείο έρχεται ξανά και ξανά στο προσκήνιο: τόσο η κατάθλιψη όσο και η εξουθένωση δεν συνιστούν «ελάττωμα». Η κατάθλιψη είναι ασθένεια και όχι αδυναμία χαρακτήρα. Στο ίδιο μήκος κύματος, η εξουθένωση δεν είναι «τεμπελιά» αλλά σήμα κινδύνου ότι οι απαιτήσεις της εργασίας έχουν υπερβεί τα όρια των εργαζομένων.
Οπότε, η Δρ. Praslova, παραθέτει μερικές χρήσιμες συμβουλές για το τι μπορεί να κάνει ο καθένας που βρίσκεται μπροστά σε αυτό δίπολο:
- Αξιολόγηση. Αν τα συμπτώματα εκτείνονται πέρα από τον χώρο εργασίας, τότε πρόκειται πιθανότατα για κατάθλιψη. Αν συνδέονται κυρίως με την εργασία, για εξουθένωση. Ωστόσο, συχνά συνυπάρχουν, οπότε καλό είναι να υπάρξει καθοδήγηση από ειδικό.
- Αναζήτηση βοήθειας. Θεραπεία, φάρμακα, υγιεινός τρόπος ζωής (άσκηση και έκθεση στο ηλιακό φως) για την κατάθλιψη και αλλαγές στις εργασιακές συνθήκες για την εξουθένωση (όρια, στήριξη, δίκαια ωράρια, αλλαγή θέσης).
- Διεθνείς πρακτικές. Σε χώρες όπως η Γαλλία, η Δανία, η Πορτογαλία και η Σουηδία, η εξουθένωση αναγνωρίζεται επίσημα και καλύπτεται από κοινωνικά επιδόματα.
Η επαγγελματική εξουθένωση και η κατάθλιψη φέρουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, ενδεχομένως. Όμως, δεν ταυτίζονται. Ούτε πρέπει να υποβαθμίζεται κάποια εις βάρος της άλλης.
Διαβάστε επίσης
Εργάζεστε από το σπίτι; Αυτή η λάθος κίνηση αυξάνει τον κίνδυνο για άγχος και burnout
Υβριδική εργασία: Η λύση για την αντιμετώπιση του εργασιακού burn out
Burnout – Ανεξήγητη κόπωση: Η «νέα» ασθένεια που εξαντλεί και απογοητεύει
