Αν τύχει να περπατήσουμε σε κάποια γειτονιά το καλοκαίρι, θα μας συνεπάρουν αγαπημένες μυρωδιές που ξυπνούν αναμνήσεις: το νωπό χώμα από το πότισμα, το καλαμπόκι στη σχάρα, το αντηλιακό πάνω στο δέρμα που ζεστάθηκε στον ήλιο, μια φευγαλέα μυρωδιά από ντολμαδάκια στην κατσαρόλα. Μυρωδιές που δεν μεταφέρουν μόνο πληροφορία, αλλά και αναμνήσεις. Καλοκαίρια στο εξοχικό, Κυριακές μεσημέρι στη γιαγιά, απογεύματα μετά τη θάλασσα με μία φέτα καρπούζι.
Ωστόσο, αυτές οι αισθητηριακές εικόνες δεν αποτελούν μόνο αναμνήσεις, αλλά είναι και «γέφυρες» με το παρελθόν μας, και όπως αποδεικνύει η επιστήμη, έχουν και απρόσμενα οφέλη για την ψυχολογία μας. Η νοσταλγία, η γλυκόπικρη αίσθηση όταν αναπολούμε αγαπημένες στιγμές, δεν είναι απλά ένα συγκινητικό συναίσθημα. Όπως εξηγεί σε σχετικό της άρθρο στο The Conversation, η Chelsea Reid, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο College of Charleston, η ανάμνηση προσωπικών εμπειριών μπορεί να φτιάξει τη διάθεσή μας, να μας κάνει να νιώθουμε πιο συνδεδεμένοι με τους άλλους και να δώσει βαθύτερο νόημα στη ζωή μας.
Ο όρος νοσταλγία δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα από έναν Ελβετό φοιτητή ιατρικής, τον Johannes Hofer. Μελετώντας Ελβετούς στρατιώτες που πολεμούσαν μακριά από τα βουνά τους και ένιωθαν βαριά μελαγχολία, θεώρησε πως υπέφεραν από μια «νόσο του νου». Η νοσταλγία τότε αντιμετωπιζόταν ως ασθένεια, μια παθολογική κατάσταση που προκαλούσε λύπη, αδυναμία και κλάματα. Στην πραγματικότητα, μάλλον συνέβαινε το αντίθετο: η λύπη και η μοναξιά ήταν που προκαλούσαν την ανάγκη για νοσταλγία, και όχι το ανάποδο. Σήμερα, οι ερευνητές θεωρούν τη νοσταλγία μια ως επί το πλείστον θετική, ενδυναμωτική εμπειρία, που λειτουργεί σαν εσωτερικό αντίδοτο σε δύσκολα συναισθήματα.
Γιατί η νοσταλγία μας ενώνει
Η νοσταλγία δεν μας κάνει μόνο να χαμογελάμε, αλλά μπορεί να μας κάνει και πιο αισιόδοξους, να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή μας και να ενδυναμώσει την αίσθηση πως η ζωή μας έχει σημασία. Ιδιαίτερα έντονες είναι οι κοινωνικές επιδράσεις της: όταν νιώθουμε νοσταλγία, αισθανόμαστε πιο κοντά στους άλλους, πιο αγαπητοί, προστατευμένοι, ασφαλείς μέσα στις σχέσεις μας.
Μέσα από τη νοσταλγία, ενισχύεται η ενσυναίσθηση, μεγαλώνει η διάθεση για προσφορά, να συμμετάσχουμε σε συλλογικές δράσεις ή να βοηθήσουμε γύρω μας. Με λίγα λόγια, η νοσταλγία δεν μας «κλείνει» στον εαυτό μας, αλλά αντίθετα μάς ανοίγει προς τον κόσμο.
Γεύσεις και μυρωδιές: οι πιο δυνατοί φορείς νοσταλγίας
Η δύναμη της νοσταλγίας δεν ενεργοποιείται μόνο από παλιές φωτογραφίες ή αναμνήσεις. Μυρωδιές και γεύσεις μπορούν να μας «μεταφέρουν» στο παρελθόν πιο γρήγορα και πιο έντονα από οτιδήποτε άλλο.
Ήδη από το 1922, ο Γάλλος συγγραφέας Marcel Proust περιέγραψε με συγκλονιστική ακρίβεια πώς ένα μικρό κέικ βουτηγμένο σε τσάι μπορούσε να τον μεταφέρει στα παιδικά του χρόνια. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε «φαινόμενο Proust», η επιστήμη το έχει πλέον τεκμηριώσει: το οσφρητικό μας σύστημα συνδέεται στενά με τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με το συναίσθημα και τη μνήμη.
Στη μελέτη που ξεκίνησε το 2011, η ομάδα της Reid εξέτασε τις επιδράσεις διαφόρων αρωμάτων. Από 33 μυρωδιές, οι 12 πιο δυνατές σε νοσταλγία ήταν, μεταξύ άλλων, το άρωμα της βρεφικής πούδρας και το μπαχαρικό για κολοκυθόπιτα (pumpkin pie spice), ενώ άλλες, όπως το άρωμα του χρήματος ή του καπουτσίνο, αξιολογήθηκαν ως ουδέτερες. Όσοι συμμετέχοντες ένιωθαν μεγαλύτερη νοσταλγία με τις μυρωδιές, εμφάνιζαν αυξημένα θετικά συναισθήματα, μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, σύνδεση με το παρελθόν τους και εντονότερο αίσθημα νοήματος στη ζωή.
Ακόμη πιο δυνατές από τις μυρωδιές, σύμφωνα με τα ευρήματα, ήταν οι γεύσεις. Τα νοσταλγικά φαγητά φαίνεται να προκαλούν εντονότερη συναισθηματική απόκριση, γιατί είναι σχεδόν πάντα συνδεδεμένα με σχέσεις: το οικογενειακό τραπέζι, τις γιορτές, τις βόλτες με φίλους. Ακόμη και απλά τρόφιμα, όπως το καρπούζι, μπορούν να λειτουργούν σαν «υποκατάστατα συναισθηματικών σχέσεων», όπως ονομάζονται στην ψυχολογία, γιατί κάποτε τα μοιραστήκαμε με ανθρώπους που αγαπάμε.
Τι γίνεται όταν το φαγητό δεν είναι υγιεινό;
Η νοσταλγία συνδέεται συχνά με λιπαρές ή γλυκές γεύσεις, όπως παγωτά, μπισκότα, τηγανητές πατάτες, ψητά. Πώς μπορούμε να τη βιώσουμε χωρίς να διακινδυνεύουμε την υγεία μας; Υπάρχουν εναλλακτικές. Νοσταλγικά τρόφιμα δεν σημαίνει απαραίτητα ανθυγιεινά: οι φέτες πορτοκαλιού που μοιραζόμασταν στα παιδικά μας διαλείμματα, το καρπούζι μετά το μπάνιο στη θάλασσα, τα κολοκυθάκια της γιαγιάς με μυρωδικά.
Ακόμη όμως και για τα «ένοχα» φαγητά, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι δεν χρειάζεται να τα καταναλώσουμε για να βιώσουμε τα οφέλη. Αρκεί να τα θυμηθούμε, να γράψουμε γι’ αυτά, ακόμη και να τα ζωγραφίσουμε. Η νοσταλγία ενεργοποιείται έτσι κι αλλιώς, και η θετική της επίδραση παραμένει.
Η νοσταλγία δεν είναι πια αυτό που νομίζαμε. Δεν μας αποδυναμώνει, αλλά μας ενισχύει. Μας φέρνει πιο κοντά στους άλλους, μας θυμίζει ποιοι είμαστε, μας γειώνει στα σημαντικά. Ένα πιάτο γεμάτο αναμνήσεις μπορεί να μη θρέψει μόνο το σώμα μας, αλλά και την καρδιά μας.
Διαβάστε επίσης
Αρωματοθεραπεία: Πώς μια μυρωδιά μπορεί να σας ανακουφίσει
Νόσος Αλτσχάιμερ: Η απώλεια αυτής της αίσθησης προειδοποιεί πριν τα πρώιμα συμπτώματα
