Η νοημοσύνη συνιστά έναν πολυδιάστατο συνδυασμό πνευματικών ικανοτήτων, όπως η λογική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων και η ικανότητα για μάθηση. Περιλαμβάνει επιμέρους γνωστικά εργαλεία όπως η αντίληψη, η χρήση της γλώσσας, ο προγραμματισμός και η μνήμη. Παρότι γίνεται λόγος για διαφορετικά είδη ευφυΐας -θεωρητική και πρακτική -ορισμένα άτομα ενδέχεται να αντιμετωπίζουν προκλήσεις και στους δύο τομείς.
Παρακάτω παρουσιάζονται 8 διακριτικά χαρακτηριστικά που, σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα, εμφανίζονται συχνά σε άτομα με χαμηλότερη γνωστική ευχέρεια, και που σχετίζονται με δυσκολίες προσαρμογής και ερμηνείας του κόσμου γύρω τους.
1. Περιορισμένο ενδιαφέρον για το άγνωστο
Ένα κοινό χαρακτηριστικό είναι η έλλειψη εσωτερικής παρακίνησης για εξερεύνηση νέων γνώσεων ή εμβάθυνση σε γνωστά θέματα. Άτομα με περιορισμένη γνωστική περιέργεια τείνουν να αρκούνται σε επιφανειακές ερμηνείες και να μην αναζητούν βαθύτερη κατανόηση. Η απουσία πνευματικής περιέργειας συνδέεται συχνά με μικρότερο λεξιλόγιο και αδυναμία κατανόησης διαφορετικών οπτικών γωνιών. Σύμφωνα με το Κέντρο Θετικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνιας, η ανοιχτόμυαλη στάση σχετίζεται άμεσα με υψηλότερες επιδόσεις σε τεστ γνωστικών ικανοτήτων. Αντιστρόφως, το φαινόμενο της γνωστικής προσκόλλησης (myside bias) μπορεί να περιορίσει τη σκέψη εντός αυστηρών πλαισίων.
2. Δυσκολία στην προσαρμογή σε νέα δεδομένα
Η ικανότητα προσαρμογής αποτελεί βασικό στοιχείο της καθημερινής λειτουργικότητας. Ωστόσο, άτομα με μειωμένη γνωστική ευκαμψία συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες όταν μεταβαίνουν σε άγνωστα περιβάλλοντα ή συνθήκες. Παρά τις τεχνικές δεξιότητες που μπορεί να διαθέτουν, η μετάβαση σε απαιτητικά πλαίσια συχνά αναδεικνύει αδυναμία στον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν έχουν αναπτύξει στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων σε πραγματικές συνθήκες.
3. Περιορισμένη αυτογνωσία ως προς την κατανόηση
Σύμφωνα με το «φαινόμενο Dunning-Kruger», άτομα με περιορισμένες γνώσεις σε έναν τομέα συχνά υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους, αγνοώντας τις ίδιες τις αδυναμίες τους. Αυτή η έλλειψη «μεταγνώσης» -δηλαδή επίγνωσης του τι γνωρίζει ή δεν γνωρίζει κάποιος- οδηγεί σε υπερβολική σιγουριά και μειωμένη προδιάθεση για μάθηση. Ο ψυχολόγος David Dunning αναφέρει πώς η άγνοια συχνά παραμένει «αόρατη» για το ίδιο το άτομο, δημιουργώντας ένα φαινόμενο που αποκαλεί «meta-ignorance». Αντιθέτως, άτομα με υψηλότερη διανοητική επίδοση τείνουν να αναγνωρίζουν τα γνωστικά τους όρια και να επιζητούν ανατροφοδότηση.
4. Τάση για διπολική σκέψη
Πολλές φορές, παρατηρείται μια προσέγγιση της πραγματικότητας σε απόλυτους όρους, μια σκέψη τύπου «όλα ή τίποτα». Αυτή η νοητική συνήθεια, γνωστή και ως «διχοτομική σκέψη», εμποδίζει την αποδοχή της πολυπλοκότητας του κόσμου. Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία περιγράφει αυτή την τάση ως «dichotomous thinking» και την συνδέει με φτωχή ψυχική ευεξία και γνωστική ακαμψία. Μελέτη στην Ιαπωνία επιβεβαίωσε τη συσχέτιση αυτής της σκέψης με χαμηλότερες γνωστικές επιδόσεις και περιορισμένη εκπαιδευτική κινητοποίηση.
5. Απροθυμία επανεξέτασης απόψεων
Η νοητική ευκαμψία, δηλαδή η ικανότητα να αλλάζει κανείς άποψη υπό το φως νέων στοιχείων, είναι περιορισμένη. Υπάρχει δυσκολία στην αποδοχή διαφορετικών θέσεων, κάτι που συνδέεται με αμυντική ή επιθετική στάση όταν τίθενται υπό αμφισβήτηση. Αυτό σχετίζεται άμεσα με τη χαμηλή περιέργεια και την τάση να θεωρούνται οι προσωπικές απόψεις ως αδιαμφισβήτητες.
6. Δυσκολία στην αφαιρετική και υποθετική σκέψη
Η ικανότητα να χειρίζεται κανείς υποθετικά σενάρια προϋποθέτει αφαιρετική σκέψη, φαντασία και σύνθεση. Άτομα με μειωμένη γνωστική ευχέρεια δυσκολεύονται να κινηθούν έξω από το πλαίσιο του απτού και του χειροπιαστού. Αυτό σημαίνει πώς μπορεί να μην κατανοούν εύκολα παραδείγματα ή σενάρια που δεν αντανακλούν άμεσα τη δική τους εμπειρία.
7. Μειωμένη ενσυναίσθηση
Η ενσυναίσθηση, δηλαδή η ικανότητα να κατανοούμε και να συμμεριζόμαστε τα συναισθήματα των άλλων, συνδέεται στενά με τις γνωστικές και συναισθηματικές δεξιότητες. Έρευνα στην Κίνα διαπίστωσε ότι υψηλότερα επίπεδα ευφυΐας σχετίζονται με αυξημένη συναισθηματική ευαισθησία και κατανόηση. Αντιθέτως, άτομα με περιορισμένες γνωστικές ικανότητες ενδέχεται να εμφανίζουν μικρότερη ικανότητα αντίληψης των αναγκών των άλλων και μειωμένο ενδιαφέρον για τις συναισθηματικές δυναμικές στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
8. Εστίαση στον εαυτό και περιορισμένη κοινωνική αντίληψη
Η ικανότητα να βλέπει κανείς πέρα από τη δική του οπτική απαιτεί ενσυναίσθηση, αναστοχασμό και πολιτισμική αντίληψη. Άτομα με χαμηλότερη γνωστική ευκαμψία συχνά επικεντρώνονται υπερβολικά στο δικό τους βίωμα.
Πρόσφατη έρευνα κατέταξε τις κοσμοθεωρίες σε 5 τύπους: Τοπική, Ορθόδοξη, Πραγματιστική, Ανταμοιβής και Επιβίωσης. Η Τοπική θεώρηση σχετίζεται με μια πιο ανοιχτόμυαλη στάση και κοινωνική ευαισθησία, ενώ οι υπόλοιπες τείνουν να εστιάζουν στην αυτοσυντήρηση ή τη διατήρηση του υπάρχοντος συστήματος. Η μελέτη έδειξε ότι τα υψηλότερα μορφωτικά επίπεδα ευνοούν την ανάπτυξη μιας πιο ευέλικτης στάσης, καθώς η εκπαίδευση ενισχύει την κριτική σκέψη, την ανοχή στη διαφορετικότητα και την ενεργό κοινωνική συμμετοχή.
Αν και κανένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν ορίζει από μόνο του την «νοημοσύνη» ενός ανθρώπου, η συσχέτισή τους με συγκεκριμένες γνωστικές τάσεις μπορεί να προσφέρει πολύτιμη κατανόηση για τον τρόπο που ορισμένα άτομα αντιλαμβάνονται και αλληλεπιδρούν με τον κόσμο γύρω τους.
Διαβάστε επίσης
Eυφυϊα: Τελικά γεννιόμαστε έξυπνοι ή γινόμαστε; Νέα μελέτη σε διδύμους δίνει την απάντηση
Άνδρες – Γυναίκες: Ποιοι πιστεύουν ότι είναι εξυπνότεροι και ποιοι όντως είναι
Πόσο πιο… χαζούς μας κάνει η Τεχνητή Νοημοσύνη; Δύο καθηγητές φιλοσοφίας απαντούν
