Αντιδράσεις και ενδοεπιστημονική διαμάχη προκάλεσαν οι πρόσφατες δηλώσεις του Υφυπουργού Υγείας και αρμόδιου για την Ψυχική Υγεία, Δημήτρη Βαρτζόπουλου, σχετικά με τη βιολογική εξήγηση της γυναικοκτονίας, τη φύση του άνδρα που είναι να «κυνηγάει την τροφή και να αναλαμβάνει την επιθετική διεκδίκησή της ή την άμυνά της» και της γυναίκας «για να τίκτει», καθώς και την έμφυτη επιθετικότητα των αρσενικών, στην οποία απέδωσε και την αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας την περίοδο της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων.
Η καταδίκη των δηλώσεων από τον πολιτικό κόσμο υπήρξε άμεση, όπως άμεση ήταν και η απάντηση του υφυπουργού μέσα από το προφίλ του στο Facebook. Σε ανάρτησή του διευκρίνισε:
«Η προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων φτάνει στο σημείο άρνησης και της απλής λογικής. Εκείνο το οποίο είπα και εννοώ είναι το αυτονόητο, ότι υπάρχουν διαφορετικά βιολογικά χαρακτηριστικά των φύλων, ότι το αρσενικό έχει συνήθως σημαντικότερη σωματική δύναμη, άρα είναι πιο επικίνδυνο στην επιθετικότητα του από το θηλυκό. Ως εκ τούτου θα πρέπει να υπάρχουν και ιδιαίτερες προβλέψεις και ιδιαίτεροι μηχανισμοί περιορισμού της ενδεχόμενης, εννοείται για πολλούς κοινωνικούς και άλλους λόγους, επιθετικότητας και βιαιότητας εις βάρος των γυναικών. Άρα η έννοια της γυναικοκτονίας είναι απολύτως σωστή και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται απόλυτα και αποτελεσματικά. Εννοούσα δηλαδή, είπα και υποστηρίζω ακριβώς το αντίθετο από τις αυθαίρετες κ προβοκατόρικες ερμηνείες.»
Τη δική του απάντηση έδωσε και ο Καθηγητής Ψυχιατρικής και Πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, Βασίλης Μποζίκας, με ανάρτησή του που ανέφερε:
«Η αναγωγή ενός σύνθετου κοινωνικού φαινομένου όπως η βία κατά των γυναικών και οι γυναικοκτονίες και η ερμηνεία του με ξεπερασμένους επιστημονικά και απλουστευτικούς βιολογικούς όρους συσκοτίζει τις πραγματικές αιτίες και εμποδίζει τη χάραξη αποτελεσματικών πολιτικών πρόληψης και καταστολής του.
Οι ανισότητες εις βάρος των γυναικών και η μη αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης τους αποτελούν παράγοντες που κατά κύριο λόγο προάγουν πολιτισμικές νόρμες, κοινωνικές προκαταλήψεις και παραδοσιακούς ρόλους και σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών που καθιστούν τις γυναίκες ευάλωτες στη βία των ανδρών».
Η ανάρτηση του κ. Μποζίκα δεν είναι πλέον διαθέσιμη. Φέρνει εντούτοις στο προσκήνιο τη διαχρονική επιστημονική διαμάχη για τον ρόλο της βιολογίας, την εμπλοκή της ιδεολογίας στην επιστήμη και τη σύγκρουση μεταξύ συντήρησης και προόδου, με αφορμή τη φορά αυτή το ζήτημα των γυναικοκτονιών· τις πέντε μέχρι στιγμής για το 2024, τις 90 για το διάστημα 2020-2023, σύμφωνα με το Ελληνικό Τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία “femicide.gr”. Σημειώνεται ότι ο όρος «γυναικοκτονία» δεν έχει κατοχυρωθεί νομικά στην Ελλάδα.
Βιολογία του φύλου, μια αέναη πάλη
Ο κ. Βαρτζόπουλος, μιλώντας προ εβδομάδων σε εκπομπή του Livemedia, δήλωσε:
«Όταν κλείνεται κανείς για δύο χρόνια μέσα, οι όποιες διαφορές διογκώνονται. Γι’ αυτό είχαμε και αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, επειδή ακριβώς οι επιθετικοί χαρακτήρες δεν εκτονώνονται έξω, κλείνονται στο σπίτι και εκδηλώνουν την επιθετικότητά τους στις γυναίκες τους.
»Και λέω συνειδητά στις γυναίκες του γιατί σε όλη την πανίδα, σε κάθε μορφή έμβιου όντος, το αρσενικό είναι πάντα πιο επιθετικό γιατί στη φύση αυτό είναι που κυνηγάει την τροφή και αναλαμβάνει την επιθετική διεκδίκησή της ή άμυνά της. Το θηλυκό είναι για άλλες δουλειές. Για να τίκτει και να στηρίζει τη νέα μορφή, είτε γίνεται στην αγέλη είτε γίνεται στη δυαδική μορφή που έχουμε στο homo sapiens. Είναι η φύση των πραγμάτων το αρσενικό να είναι επιθετικό. Κατά συνέπεια η γυναικοκτονία έχει πραγματικά μια βιολογική βάση».
Ο υφυπουργός κατηγορήθηκε για «ξέπλυμα» δολοφόνων και σεξιστικές δηλώσεις. Στο διαδίκτυο παραλληλίστηκε ακόμα με τους Ναζί και την αγάπη τους για τη βιολογία και την ευγονική. Η δήλωση για το βιολογικό πεπρωμένο της γυναίκας ως «αναπαραγωγικής μηχανής», θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εξελικτικά ορθή, κοινωνιολογικά παρωχημένη. Για το ζήτημα της επιθετικότητας όμως, ο κ. Βαρτζόπουλος μίλησε ως ψυχίατρος για πράγματα που έχουν κατά καιρούς αποδειχθεί ως αληθή από κάποιες μελέτες, ως ψευδή από άλλες. Στην επιστημονική έρευνα δεν υπάρχει πάντα consensus.
Μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έδειξε ότι η μεγαλύτερη επιθετικότητα στους άρρενες είναι ταυτόχρονα ζήτημα φύσης (nature), σύμφωνα με τη θεωρία της σεξουαλικής επιλογής, όσο και ανατροφής (nurture), βάσει της θεωρίας των κοινωνικών ρόλων. Άλλες έρευνες δείχνουν ότι η επιθετικότητα σχετίζεται με το γονίδιο SRY, υπεύθυνο για τον φυλοκαθορισμό και τη δημιουργία των όρχεων, ενώ πεδίο αντιπαραθέσεων αποτελεί η εμπλοκή της τεστοστερόνης. Το 2012, δημοσιεύθηκαν στο International Journal of Endocrinology and Metabolism τα ευρήματα έρευνας σε 4.179 άνδρες, σύμφωνα με τα οποία οι άνδρες με επιθετική προσωπικότητα ή αντικοινωνική συμπεριφορά είχαν υψηλότερες από τις φυσιολογικές τιμές τεστοστερόνης, η χορήγηση όμως υψηλών δόσεων τεστοστερόνης σε άνδρες με φυσιολογικά επίπεδα δεν αύξησε την επιθετικότητά τους.
Στο βιβλίο της «θηλυκό – αρσενικό», η κοινωνιολόγος Michele Ferrand, Διευθύντρια ερευνών στο εργαστήριο Αστικών Κοινωνιών και Κουλτούρας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και συνεργάτης του τμήματος Δημοσιογραφίας του INED για το φύλο και τις κοινωνίες, γράφει για την ανδρική κυριαρχία:
«Η σωματικότητα των γυναικών και των ανδρών συνεχίζει να καθορίζει τις αμοιβαίες ταυτότητές τους σε αντιστοιχία με τη θέση τους μέσα στην κοινωνία. Επιβάλλεται κατ’ αυτόν τον τρόπο μια διαλεκτική θέση ανάμεσα στη σεξουαλικότητα και την ανδρική κυριαρχία: “Από τη μια πλευρά, το γένος δομεί την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, εγγράφοντας τις πράξεις και τις σημασίες της σεξουαλικότητας στη λογική των ανισότιμων σχέσεων. Από την άλλη πλευρά, η σεξουαλικότητα αντιπροσωπεύει, σταθεροποιεί και νομιμοποιεί τις σχέσεις του γένους, παγιώνοντας τις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών μέσα στη φύση (επεξεργασμένη, δεύτερη)”. Αυτή η διεργασία “κοινωνικοποίησης του βιολογικού και του βιολογικού προσδιορισμού του κοινωνικού” παράγει την ανδρική κυριαρχία με βάση την ερωτική διάσταση της σεξουαλικότητας». (Εκδ. Πολύτροπον, μτφ. Ξ. Τσελέντη).
Συντήρηση εναντίον προόδου
Η διαφωνία των δύο διακεκριμένων ψυχιάτρων για το ζήτημα των γυναικοκτονιών, αντανακλά τη ρήξη μεταξύ συντήρησης και προόδου στην επιστήμη και επιστημονική έρευνα. Οι δηλώσεις του κ. Βαρτζόπουλου αντιπροσωπεύουν όσους νιώθουν ότι ο κόσμος αλλάζει πολύ γρήγορα, ότι η λογική και η αλήθεια θυσιάζονται στον βωμό των κοινωνικών αιτημάτων για ισότητα και αποκατάσταση των αδικιών. Στην απάντηση του κ. Μποζίκα, συνοψίζεται η προσπάθεια ενδοσκόπησης της επιστημονικής κοινότητας για την αναγνώριση της πολυπλοκότητας της βιολογίας, των συμπεριφορών και των κοινωνικών φαινομένων.
Οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να συμφωνήσουν αν υπάρχει ανδρικός και γυναικείος εγκέφαλος. Δεν αναμένεται να το πετύχουν αναζητώντας τα αίτια της έμφυλης βίας, όπως τη βιώνουν μία στις τρεις γυναίκες, ή των γυναικοκτονιών, των φόνων γυναικών επειδή είναι γυναίκες και που, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, έφτασαν τις 90.000 το 2022.
Σε άρθρο του ygeiamou για τον ρατσισμό είχαμε αναφερθεί στις βιολογικές ρίζες του φόβου προς το διαφορετικό και στην ικανότητα του ανθρώπου να επιβάλλεται στη βιολογία του μέσα από την ορθολογική σκέψη. Ο κ. Βαρτζόπουλος, μιλώντας ως ψυχίατρος παρά ως υφυπουργός υγείας, εξέφρασε επιστημονικές θέσεις. Οι γυναίκες όμως δεν χρειάζονται μαθήματα βιολογίας, αλλά να αντιμετωπίζονται ισότιμα και να μπορούν να ζουν χωρίς φόβο, χωρίς να κινδυνεύουν λόγω του φύλου τους.
Panic button: Πόσες γυναίκες έχουν κάνει χρήση της εφαρμογής για τη βία
