Η άνοια και η ευρύτερη γνωστική έκπτωση αποτελούν εδώ και δεκαετίες πεδίο εντατικής έρευνας, καθώς επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Η ιατρική κοινότητα επιχειρεί αδιάκοπα να χαρτογραφήσει τόσο τα προειδοποιητικά σημάδια, όσο και τους μηχανισμούς που οδηγούν στην εκδήλωσή τους, με στόχο την καλύτερη πρόληψη και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση.
Σε αυτό το πλαίσιο, μια νέα μελέτη ανατρέπει όσα θεωρούνταν δεδομένα για τη συναισθηματική ωριμότητα των ηλικιωμένων. Αυτό που μέχρι σήμερα ερμηνευόταν ως δείγμα σοφίας και ψυχραιμίας -η τάση δηλαδή να βλέπουν τη «θετική πλευρά» σε αμφίσημες καταστάσεις- φαίνεται πως ίσως δεν είναι ένδειξη υγιούς προσαρμογής, αλλά πιθανός πρόδρομος γνωστικής έκπτωσης.
Με άλλα λόγια, η σταθερή τάση των ηλικιωμένων να εκλαμβάνουν ασαφείς εκφράσεις προσώπου ως χαρούμενες, αντί για λυπημένες ή θυμωμένες, μπορεί να μην αποτελεί σημάδι ψυχικής ανθεκτικότητας, αλλά πρώιμο καμπανάκι για νευροεκφυλισμό.
Η έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ και το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και δημοσιεύθηκε στο Journal of Neuroscience, παρακολούθησε 665 ενήλικες, ηλικίας 18 έως 89 ετών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η θετική μεροληψία συνδέεται με χαμηλότερες επιδόσεις σε γνωστικά τεστ και με δομικές μεταβολές στον εγκέφαλο, αντίστοιχες με εκείνες που παρατηρούνται σε ασθενείς με άνοια.
Οι ίδιοι οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι τα λάθη στην αναγνώριση και επεξεργασία των συναισθημάτων μπορεί να αποτελούν πιο αξιόπιστους πρώιμους δείκτες νευροεκφυλισμού.
Πώς δοκιμάστηκε η ικανότητα αναγνώρισης συναισθημάτων
Η ομάδα σχεδίασε ένα τεστ, γνωστό ως «Emotion Hexagon», στο οποίο οι συμμετέχοντες καλούνταν να αναγνωρίσουν πρόσωπα με «μεικτές» εκφράσεις. Αντί να εμφανίζονται καθαρά χαρούμενα ή λυπημένα πρόσωπα, προβάλλονταν εικόνες με διαφορετικές αναλογίες συναισθημάτων: Για παράδειγμα, 70% θυμός και 30% χαρά ή μισό φόβος – μισό έκπληξη.
Η εν λόγω πρόκληση αποκάλυψε μια ξεκάθαρη τάση: Οι νεότεροι ενήλικες κατάφερναν με ακρίβεια να διακρίνουν τα συναισθήματα, ακόμη κι όταν ήταν έντονα συγκεχυμένα. Αντίθετα, οι ηλικιωμένοι έτειναν να χαρακτηρίζουν συστηματικά τις ασαφείς εκφράσεις ως θετικές, ακόμη κι όταν κυριαρχούσαν τα αρνητικά στοιχεία.
Γιατί τα αρνητικά συναισθήματα δεν ανιχνεύονται εύκολα
Η μαγνητική τομογραφία αποκάλυψε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο. Όσοι συμμετέχοντες παρουσίασαν πιο έντονη «θετική μεροληψία» εμφάνισαν απώλεια ιστού στον πρόσθιο ιππόκαμπο και την αμυγδαλή -καίριες περιοχές για τη διαχείριση συναισθημάτων και τον σχηματισμό αναμνήσεων. Επιπλέον, καταγράφηκαν διαταραγμένες συνδέσεις ανάμεσα στα κέντρα συναισθημάτων και τον ορθομετωπιαίο φλοιό -περιοχή που ρυθμίζει την ερμηνεία και την αντίδραση σε κοινωνικά ερεθίσματα.
Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η δυσκολία αναγνώρισης αρνητικών συναισθημάτων δεν είναι τυχαία. Ο θυμός, ο φόβος και η λύπη μοιράζονται κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά στο πρόσωπο, κάτι που απαιτεί πιο σύνθετη νευρωνική επεξεργασία για να ξεχωρίσουν. Η χαρά, αντίθετα, έχει πιο διακριτά χαρακτηριστικά και, έτσι, αναγνωρίζεται πιο εύκολα ακόμη κι όταν το σύστημα αρχίζει να φθίνει.
Καθώς οι γνωστικές ικανότητες υποχωρούν, ο εγκέφαλος «προεπιλέγει» τις πιο απλές και θετικές ερμηνείες. Δεν πρόκειται για συνειδητή επιλογή αλλά για παρενέργεια της σταδιακής φθοράς των μηχανισμών, οι οποίοι άλλοτε προσέφεραν ακρίβεια στην κοινωνική και συναισθηματική κατανόηση.
Αξίζει να τονιστεί ότι οι ερευνητές διενήργησαν και τεστ κατάθλιψης, τα οποία έδειξαν ότι η μεροληψία δεν συνδέεται με την ψυχική διάθεση, αλλά αποτελεί καθαρά γνωστικό φαινόμενο.
Η επόμενη μέρα στα νευρογνωστικά τεστ
Οι παραδοσιακές αξιολογήσεις της μνήμης και της προσοχής χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια για την ανίχνευση της άνοιας. Ωστόσο, οι αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα συναισθήματα μπορεί να εμφανίζονται πολύ νωρίτερα. Ένα απλό τεστ αναγνώρισης συναισθημάτων, όπως αυτό που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη, θα μπορούσε να αποτελέσει καινοτόμο εργαλείο πρώιμης διάγνωσης.
Σε αντίθεση με τα τεστ μνήμης, τα οποία μπορούν να επηρεαστούν από το μορφωτικό υπόβαθρο ή το άγχος του «εξεταζόμενου», οι συναισθηματικές μεροληψίες αντανακλούν πιο άμεσα την εγκεφαλική λειτουργία. Παράλληλα, η ικανότητα να διακρίνει κανείς με ακρίβεια συναισθήματα, όπως ο θυμός ή ο φόβος, είναι καίρια για την καθημερινή ζωή και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Η σύγχυση μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες παρανοήσεις και να επηρεάσει σοβαρά τις ανθρώπινες σχέσεις.
Εν κατακλείδι, η έρευνα καλεί να επανεξετάσουμε μια διαδεδομένη πεποίθηση: Ότι η (υπερβολικά) θετική οπτική των ηλικιωμένων αποτελεί δείγμα σοφίας και επιτυχούς γήρανσης. Αντιθέτως, η ικανότητα ακριβούς αναγνώρισης όλου του φάσματος των συναισθημάτων φαίνεται να είναι ο πραγματικός δείκτης εγκεφαλικής υγείας. Μελλοντικές μελέτες θα δείξουν εάν αυτό το φίλτρο προβλέπει όντως τη γνωστική παρακμή ή απλώς τη συνοδεύει.
Διαβάστε επίσης
Άνοια: Το ιχνοστοιχείο που «θωρακίζει» τον εγκέφαλο – Η ιδανική ποσότητα
Ποια εμβόλια δίνουν ελπίδα στη μάχη κατά της άνοιας – Τι δείχνουν οι μελέτες
SuperAgers: Τι κρύβει ο εγκέφαλος των 80χρονων με νεανική μνήμη 50χρονου
