Οι εμβολιασμοί έχουν σώσει πάνω από 150 εκατομμύρια ζωές. Ωστόσο, η παραπληροφόρηση για τα εμβόλια εξακολουθεί να έχει θανατηφόρες συνέπειες. Μέσα στο καλοκαίρι, ένας ένοπλος άνοιξε πυρ στα κεντρικά γραφεία του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), πιστεύοντας –εσφαλμένα– ότι υπέφερε από κατάθλιψη εξαιτίας του εμβολίου για τον κορωνοϊό.
Η δημόσια υγεία απειλείται ολοένα και περισσότερο από τη διάδοση παραπληροφόρησης. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο: Σε αρκετές πρόσφατες περιπτώσεις, υγιή, αλλά ανεμβολίαστα παιδιά πέθαναν από ιλαρά – ένα εξαιρετικά μεταδοτικό νόσημα. Τον Ιούλιο, στη Λίβερπουλ, χάθηκε η ζωή ακόμη ενός παιδιού. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα ποσοστά παιδικού εμβολιασμού βρίσκονται σήμερα στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας, πολύ κάτω από το όριο του 95% που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) για την επίτευξη συλλογικής ανοσίας.
Πώς μπορούμε να περιορίσουμε την παραπληροφόρηση;
Ένα κρίσιμο ερώτημα για τους επιστήμονες και τους επαγγελματίες υγείας είναι πώς να προχωρήσουν σε παρεμβάσεις που μειώνουν την ευαλωτότητα των ανθρώπων στην ψευδή πληροφόρηση, όπως αναφέρουν σε άρθρο τους στο The Conversation, οι καθηγητές Sander van der Linden, Jon Roozenbeek και Ruth Elisabeth Appel.
Γι’ αυτόν τον σκοπό, αναπτύχθηκε το δωρεάν διαδικτυακό παιχνίδι Bad Vaxx, με τους παίκτες να μπαίνουν στη θέση διαδικτυακών «χειραγωγών» που διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις για τα εμβόλια, χρησιμοποιώντας 4 συνηθισμένες τακτικές παραπλάνησης.
Σε τρεις πειραματικές δοκιμές, το παιχνίδι βοήθησε τους συμμετέχοντες να διακρίνουν πολύ καλύτερα την αξιόπιστη από την παραπλανητική πληροφόρηση, ενίσχυσε την αυτοπεποίθησή τους ως προς την κρίση τους και μείωσε την προθυμία τους να μοιραστούν ψευδές περιεχόμενο με άλλους.
Η μέθοδος prebunking
Η έρευνα δείχνει ότι, ακόμη και μετά από διαψεύσεις γεγονότων, πολλοί εξακολουθούν να επηρεάζονται από τα αβάσιμα επιχειρήματα. Εδώ εισέρχεται η μέθοδος prebunking, μία στρατηγική πρόληψης της παραπληροφόρησης.
Η μέθοδος λειτουργεί σαν ψυχολογικό… εμβόλιο: Ο εγκέφαλος εκτίθεται σε μικρές, «αδύναμες» δόσεις παραπληροφόρησης, ώστε να αναπτύξει αντίσταση και να μπορεί να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει πιο αποτελεσματικά τα ψέματα στην πραγματική ζωή.
Το Bad Vaxx εφαρμόζει αυτή τη μέθοδο μέσα από ένα κοινωνικό διαδικτυακό περιβάλλον. Οι παίκτες αλληλεπιδρούν με 4 χαρακτήρες με διαφορετικές στρατηγικές παραπληροφόρησης:
- Ann McDoctal, που διαδίδει τρομακτικές ιστορίες,
- Dr Forge, που παριστάνει τον ειδικό και προωθεί ψευδοεπιστήμη,
- Ali Natural, που στηρίζει το επιχείρημα «φυσικό σημαίνει καλύτερο»,
- Mystic Mac, τον άνθρωπο πίσω από τη θεωρία συνωμοσίας, που αμφισβητεί κάθε επίσημη αφήγηση.
Οι παίκτες καλούνται είτε να υιοθετήσουν τον ρόλο του «χειραγωγού», είτε να τον αντιμετωπίσουν μειώνοντας την επιρροή του. Και στις δύο περιπτώσεις, καλλιεργείται κίνητρο για αντίσταση στην παραπληροφόρηση.
Αποτελέσματα της μελέτης
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε τρεις ομάδες:
- εκείνους που έπαιξαν την «καλή» εκδοχή,
- εκείνους που έπαιξαν την «κακή» εκδοχή,
- και μία ομάδα ελέγχου που έπαιξε Tetris.
Η αξιολόγηση έγινε με βάση το πόσο παραπλανητικό θεώρησαν το περιεχόμενο, πόσο σίγουροι ήταν για την κρίση τους και αν σκόπευαν να το κοινοποιήσουν. Σε όλα τα τεστ, οι δύο εκδοχές του παιχνιδιού βελτίωσαν σημαντικά την ικανότητα διάκρισης ανάμεσα σε ψευδείς και έγκυρες πληροφορίες. Η εκδοχή του «καλού» φάνηκε ελαφρώς πιο αποτελεσματική.
Καλύτερη κρίση, χωρίς κυνισμό
Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα ήταν ότι οι παίκτες έγιναν πιο ικανοί να αναγνωρίζουν την παραπληροφόρηση χωρίς να γίνονται καχύποπτοι απέναντι σε έγκυρο επιστημονικό περιεχόμενο. Με άλλα λόγια, ανέπτυξαν πιο οξεία κριτική σκέψη, όχι γενικευμένη δυσπιστία.
Αν και οι ψυχολογικές παρεμβάσεις έχουν συνήθως μέτρια και προσωρινά αποτελέσματα, μοντέλα προσομοίωσης δείχνουν ότι, αν εφαρμοστούν σε μεγάλη κλίμακα, μπορούν να βοηθήσουν στον περιορισμό της διάδοσης ψευδών ειδήσεων.
Η παραπληροφόρηση για τα εμβόλια δεν είναι νέο φαινόμενο. Ήδη από τον 19ο αιώνα, οι αντιεμβολιαστές ισχυρίζονταν ότι το εμβόλιο κατά της ευλογιάς θα μετέτρεπε τους ανθρώπους σε… αγελάδες. Σήμερα, όμως, η διάδοση ψευδών ειδήσεων ενισχύεται από ισχυρούς πολιτικούς και influencers, οι οποίοι προωθούν επικίνδυνους μύθους.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ενδυνάμωση του κοινού ώστε να αναγνωρίζει την ψευδοεπιστήμη και τη χειραγώγηση αποτελεί ζήτημα ζωής και θανάτου. Εργαλεία όπως το Bad Vaxx, εύχρηστα και διασκεδαστικά, μπορούν να βρουν θέση στην εκπαίδευση, τις καμπάνιες δημόσιας υγείας, ακόμη και στις ιατρικές πρακτικές.
Διαβάστε επίσης
Παγκόσμια πρωτιά: Σε ποια χώρα ξεκίνησε εμβολιαστική εκστρατεία κατά της γονόρροιας
Η ιλαρά δεν είναι απλώς επικίνδυνη – Προκαλεί… αμνησία στο ανοσοποιητικό σύστημα
Ποιο εμβόλιο μειώνει κατά 23% τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου – Έχει διάρκεια 8 ετών
