Ο Viswashkumar Ramesh, Βρετανός πολίτης που επέστρεφε από ταξίδι στην Ινδία, είναι ο μοναδικός επιζών της θανατηφόρας συντριβής της Air India την Πέμπτη που μας πέρασε. Το Boeing 787-7 Dreamliner συνετρίβη σε μια ιατρική σχολή λιγότερο από ένα λεπτό μετά την απογείωσή του στην πόλη Αχμενταμπάντ, σκοτώνοντας τους υπόλοιπους 229 επιβάτες και 12 μέλη του πληρώματος. Τουλάχιστον πέντε άτομα σκοτώθηκαν στο έδαφος.

«Δεν ξέρω πώς είμαι ζωντανός», είπε ο Ramesh στην οικογένειά του, σύμφωνα με τον αδελφό του Nayan, σε βιντεοκλήση λίγα λεπτά μετά την ανάσυρση του από τα συντρίμμια. Ο άλλος του αδελφός του, ο Ajay, που καθόταν σε άλλη θέση στο αεροπλάνο δεν ήταν τόσο τυχερός και σκοτώθηκε.

Η επιβίωση από μια μαζική καταστροφή αυτού του είδους μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος «θαύματος». Αλλά πώς είναι να επιβιώνεις από ένα δυστύχημα, ειδικά ως ο μόνος επιζών; Η Δρ. Erin Smith, Αναπληρώτρια καθηγήτρια και επικεφαλής του τμήματος Παραϊατρικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο La Trobe, με άρθρο της στο The Conversation, αναλύει αυτή την εξαιρετικά σπάνια περίπτωση και τις ψυχολογικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν αυτά άτομα.

To ψυχικό τίμημα 

Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι οι επιζώντες μιας καταστροφής μπορεί να βιώσουν ένα έντονο φάσμα συναισθημάτων, από θλίψη και άγχος έως αισθήματα απώλειας και αβεβαιότητας. Αυτές είναι συνήθεις αντιδράσεις σε μια εξαιρετική κατάσταση. Επιπλέον, μερικοί άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν μετατραυματικό στρες (PTSD) και να έχουν δυσκολία να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα μετά από μια τεράστια απώλεια. Μπορεί επίσης να αντιμετωπίζουν σωματική ανάρρωση από τραυματισμούς που υπέστησαν κατά τη διάρκεια της καταστροφής.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αναρρώνουν μετά από καταστροφές αξιοποιώντας τις δικές τους δυνάμεις και την υποστήριξη των άλλων. Τα ποσοστά ανάρρωσης είναι υψηλά: γενικά, λιγότερο από ένας στους δέκα από όσους έχουν πληγεί από καταστροφές αναπτύσσουν χρόνια, μακροχρόνια προβλήματα. «Ωστόσο, το να είσαι ο μόνος επιζών από μια μαζική καταστροφή μπορεί να έχει τις δικές του πολύπλοκες ψυχολογικές προκλήσεις» σημειώνει.

Ο ρόλος των ενοχών

Οι επιζώντες μπορεί να νιώθουν ενοχή επειδή επέζησαν ενώ άλλοι πέθαναν, ακόμα κι αν είχαν ανεπανόρθωτες βλάβες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η φίλη της Δρ. Smith, η Gill Hicks, η οποία της είχε εξομολογηθεί την ενοχή που εξακολουθεί να νιώθει, χρόνια μετά την επιβίωσή της από τις βομβιστικές επιθέσεις του 2005 στο μετρό του Λονδίνου: «Παγιδευμένη σε ένα βαγόνι γεμάτο καπνό, ήταν η τελευταία επιζώσα που διασώθηκε μετά την επίθεση. Η Gill έχασε και τα δύο της πόδια. Ωστόσο, εξακολουθεί να αναρωτιέται: “Γιατί εγώ; Γιατί εγώ κατάφερα να γυρίσω σπίτι, ενώ τόσοι άλλοι δεν τα κατάφεραν;”» αναφέρει.

Στην περίπτωση ενός μοναδικού επιζώντα, αυτή η ενοχή μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονη. Ωστόσο, οι έρευνες που εξετάζουν τον αντίκτυπο της μοναδικής επιβίωσης είναι περιορισμένες, καθώς οι περισσότερες εξετάζουν τον ψυχολογικό αντίκτυπο των καταστροφών σε ευρύτερο επίπεδο.

Για παράδειγμα, οι επιζώντες που έδωσαν συνέντευξη για ντοκιμαντέρ του 2013 σχετικά με την επιβίωση από μεγάλες αεροπορικές καταστροφές, εκφράζουν σύνθετα συναισθήματα: από τη μία, θέλουν να μοιραστούν τις ιστορίες τους, αλλά, από την άλλη, φοβούνται να κριθούν από τους άλλους. Γι’ αυτό και ο μοναδικός επιζών μπορεί να φέρει ένα βαρύ φορτίο. «Δεν πίστευα ότι άξιζα το δώρο της ζωής», είπε ο Τζορτζ Λάμσον Τζούνιορ στο ντοκιμαντέρ, αφού επέζησε από μια αεροπορική καταστροφή το 1985 στη Νεβάδα, στην οποία σκοτώθηκαν όλοι οι άλλοι επιβάτες.

Βρίσκοντας το νόημα 

Οι άνθρωποι που επιβιώνουν από μια καταστροφή μπορεί επίσης να βρίσκονται υπό πίεση να εξηγήσουν τι συνέβη και να ξαναζήσουν το τραύμα για χάρη των άλλων. Ο Vishwashkumar Ramesh κινηματογραφήθηκε και έδωσε συνέντευξη στα μέσα ενημέρωσης λίγα λεπτά και λίγες ώρες μετά τη συντριβή του αεροσκάφους της Air India. Ωστόσο, όπως είπε στον αδελφό του: «Δεν έχω ιδέα πώς βγήκα από το αεροπλάνο».

Είναι συνηθισμένο οι επιζώντες να βασανίζονται από ερωτήματα που δεν έχουν απάντηση. Έζησαν για κάποιο λόγο; Γιατί έζησαν, ενώ τόσοι άλλοι πέθαναν; Αυτού του είδους οι αναπάντητες ερωτήσεις αντικατοπτρίζουν την φυσική τάση να αναζητούμε νόημα στις εμπειρίες μας και να θέλουμε οι ιστορίες της ζωής μας να έχουν νόημα.

Για μερικούς ανθρώπους, το να μοιραστούν μια τραυματική εμπειρία με άλλους που έχουν περάσει κάτι παρόμοιο μπορεί να είναι ένα ευεργετικό μέρος της διαδικασίας ανάρρωσης, βοηθώντας τους να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους και να ανακτήσουν κάποια αυτονομία και έλεγχο. Ωστόσο, αυτό μπορεί να μην είναι πάντα εφικτό για τους μοναδικούς επιζώντες, ενδεχομένως επιδεινώνοντας τα συναισθήματα ενοχής και απομόνωσης.

Κοιτώντας την ενοχή στα μάτια 

Η ενοχή του επιζώντος μπορεί να είναι μια έκφραση θλίψης και απώλειας. Μελέτες δείχνουν ότι η ενοχή είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη μεταξύ ατόμων που έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα και συνδέεται με αυξημένα ψυχοπαθολογικά συμπτώματα, όπως σοβαρό άγχος, αϋπνία ή αναδρομές στο παρελθόν, αλλά και σκέψεις αυτοκτονίας.

Το να αφιερώσει κανείς χρόνο για να επεξεργαστεί το τραυματικό γεγονός μπορεί να βοηθήσει τους επιζώντες να το αντιμετωπίσουν, ενώ η αναζήτηση υποστήριξης από φίλους, οικογένεια και ηγέτες της κοινότητας ή της θρησκείας μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να ξεπεράσει τα δύσκολα συναισθήματα. Μια προσωπική τελετή μνήμης μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την επεξεργασία των συναισθημάτων θλίψης και ενοχής, προσφέροντας μια αίσθηση ελέγχου και νοήματος και διευκολύνοντας την έκφραση και την αποδοχή της απώλειας.

Ωστόσο, η επίμονη ενοχή και το άγχος – ειδικά όταν παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή – δεν πρέπει να αγνοούνται. Η συνεχιζόμενη ενοχή των επιζώντων συνδέεται με σημαντικά υψηλότερα επίπεδα μετατραυματικών συμπτωμάτων. Οι επιζώντες μπορεί να χρειάζονται υποστήριξη από ψυχολόγους ή επαγγελματίες ψυχικής υγείας, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

Διαβάστε επίσης

Φόβοι και ανησυχίες: Μη διστάζετε να τα αντιμετωπίσετε – Το κόλπο των 4″ για να τα ξεπεράσετε

Διαταραχή μετατραυματικού στρες: Το απροσδόκητο διατροφικό συστατικό που προστατεύει

Το σώμα δεν ξεχνά: Τραύμα, η νέα πανδημία ψυχικής υγείας – Πώς αντιμετωπίζεται