Από τα σιδεράκια και τα εμφυτεύματα μέχρι τις επεμβάσεις στη γνάθο, τα καλοσχηματισμένα δόντια φαίνεται πως είναι πλέον το ζητούμενο για εκατομμύρια ανθρώπους, που θέλουν ένα όμορφο χαμόγελο. Ήταν, όμως, πάντα το ανθρώπινο είδος με… στραβά δόντια; Κι όμως, οι έρευνες δείχνουν ότι δε θα πρέπει να ρίξουμε αυτή την ευθύνη στους προγόνους μας.
Αν και οι ανωμαλίες της σύγκλεισης των δοντιών – στριμωγμένα ή στραβά δόντια δηλαδή- έχουν βρεθεί και στους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες, φαίνεται να είναι πιο συχνές στους σύγχρονους πληθυσμούς. Τι είναι αυτό που άλλαξε; Σύμφωνα με τους ειδικούς, η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά υποδεικνύει έναν πιθανό ένοχο: τη διατροφή μας. Όταν αντικαταστήσαμε τα ωμά, σκληρά τρόφιμα με πιο μαλακά και επεξεργασμένα, μειώθηκε η προσπάθεια που απαιτείται για τη μάσηση, με αποτέλεσμα τα σαγόνια μας να συρρικνωθούν με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που τώρα διερευνούν οι επιστήμονες είναι πώς η εξελικτική βιολογία, η διατροφή και ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχουν αναδιαμορφώσει τα πρόσωπά μας – και τα χαμόγελά μας εν συνεχεία.
Πώς η γεωργία άλλαξε τον τρόπο που μασάμε
Τα κρανία των αρχαίων ανθρώπων διέφεραν σημαντικά από τα σημερινά. Οι πρώτοι κυνηγοί-συλλέκτες είχαν μεγάλα, δυνατά σαγόνια, κατάλληλα για τη μάσηση σκληρής τροφής, όπως ωμό κρέας, ινώδη λαχανικά, σπόρους και ξηρούς καρπούς. Πριν από περίπου 12.000 χρόνια, με τη μετάβαση από το κυνήγι στη γεωργία, η διατροφή άλλαξε ριζικά και έγινε πιο ήπια, βασισμένη κυρίως σε δημητριακά και καλλιεργημένα προϊόντα.
Αυτά τα τρόφιμα ήταν πιο μαλακά, πιο επεξεργασμένα και απαιτούσαν πολύ λιγότερο μάσημα. «Τότε δεν είχαμε παγωτό ή λευκό ψωμί», λέει η Δρ. Sue Herring, ομότιμη καθηγήτρια ορθοδοντικής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. «Όταν το φαγητό προέρχεται κατευθείαν από το περιβάλλον, είναι πιθανώς λίγο πιο σκληρό από τα τρόφιμα που έχουν μαγειρευτεί και υποστεί επεξεργασία».
Καθώς η διατροφή εμπλουτίστηκε με πιο μαλακές τροφές, η γνάθος πιεζόταν όλο και λιγότερο. Με το πέρασμα των γενεών, οι κάτω γνάθοι άρχισαν να μικραίνουν – κάτι που φαίνεται καθαρά στα απολιθώματα. Αυτή η συρρίκνωση είναι, τουλάχιστον εν μέρει, προσαρμοστική και αποτέλεσμα χιλιετιών εξέλιξης, λέει η Δρ. Myra Laird, αναπληρώτρια καθηγήτρια βασικών και μεταφραστικών επιστημών στη Σχολή Οδοντιατρικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας. «Αν δεν χρειάζεστε μια τεράστια κάτω γνάθο, είναι ενεργειακά δαπανηρό να χτίσετε αυτό το επιπλέον οστό» εξηγεί.
Ωστόσο, οι αλλαγές στη γνάθο δεν οφείλονται πάντα σε εξελικτικούς παράγοντες. Τα οστά προσαρμόζονται στη χρήση: λιγότερη μυϊκή καταπόνηση σημαίνει και πιο αδύναμα οστά. Όπως εξηγεί η Δρ. Laird, μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι μια πιο μαλακή, υγρή διατροφή μειώνει τη χρήση των μυών του προσώπου και επηρεάζει το σχήμα του κρανίου ακόμη και μέσα σε μία μόνο ζωή.
Αυτό ακριβώς εκτιμούν οι ερευνητές ότι συνέβη στους ανθρώπους όταν υιοθέτησαν τη γεωργία. «Οι μεταγεωργικοί πληθυσμοί παρουσίασαν σημαντική μείωση στο μέγεθος των μαστικών μυών», σημειώνει η Δρ. Laird. «Αυτό υποδηλώνει ότι η εμφάνιση της γεωργίας μείωσε την εργασία που απαιτούσε το σύστημα πρόσληψης τροφής» και, τελικά, οδήγησε σε πολύ μικρότερα στόματα.
Πώς στραβώνουν τα δόντια;
Όταν μια μικρότερη γνάθος προσπαθεί να χωρέσει τον ίδιο αριθμό δοντιών, το αποτέλεσμα είναι να μη βγαίνουν στην ίδια σειρά και να είναι στραβά, σύμφωνα με τους ειδικούς. «Ο τρόπος με τον οποίο βγαίνουν τα δόντια μοιάζει με ένα φερμουάρ», λέει η Δρ. Julie Lawrence, αναπληρώτρια καθηγήτρια βιολογικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νεβάδα, στο Λας Βέγκας. «Η γνάθος κινείται προς τα εμπρός και στη συνέχεια δημιουργεί χώρο για να βγουν τα δόντια».
Έτσι, εάν δεν υπάρχει αρκετός χώρος για να βγουν τα δόντια, μπορεί να επηρεαστούν ή να στριμωχτούν μεταξύ τους. Οι τρίτοι γομφίοι, ή φρονιμίτες, διατρέχουν ιδιαίτερα κίνδυνο να μην βγουν σε μικρές γνάθους. Έρευνες δείχνουν ότι η αναντιστοιχία μεταξύ του μεγέθους της κάτω γνάθου και της οδοντοφυΐας μπορεί να ευθύνεται για τα όλο και στραβότερα δόντια στους μεταβιομηχανικούς ανθρώπους.
Εντούτοις, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η εξήγηση δεν είναι τόσο απλή. Παρότι τα στραβά δόντια είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο, υπάρχουν και αντίστοιχες ενδείξεις σε κρανία πρώιμων ανθρωποειδών. Τα απολιθώματα, όμως, είναι περιορισμένα και πιθανώς δεν είναι πλήρως αντιπροσωπευτικά, τονίζει η Δρ. Lawrence. «Τα καλύτερα δόντια τείνουν να διατηρούνται καλύτερα από γενιά σε γενιά», λέει, προσθέτοντας ότι τα ανθρωπολογικά δεδομένα δεν λαμβάνουν υπόψη συγχυτικούς παράγοντες όπως τα χαμένα δόντια.
Αν και παρατηρούνται περισσότερες οδοντικές ανωμαλίες στους σύγχρονους ανθρώπους, η διατροφή δεν είναι ο μόνος λόγος. Η ακραία υπογναθία ή υπεργναθία, για παράδειγμα, είναι αποτέλεσμα της γενετικής του πληθυσμού και «δεν έχει σχέση με τη βιομηχανοποίηση» προσθέτει η Δρ. Lawrence. Γενετικοί παράγοντες, περιβαλλοντικές συνθήκες και αναπτυξιακές διαταραχές παίζουν επίσης ρόλο.
Τέλος, σήμερα δίνουμε περισσότερη σημασία στην εμφάνιση και στα αισθητικά προβλήματα, οπότε δίνουμε μεγαλύτερη έμφαση στα στραβά δόντια απ’ ό,τι στο παρελθόν, εκτιμά η Δρ. Herring.
Διαβάστε επίσης
Τερηδόνα – Παιδιά: Μελέτη βρήκε χαμηλού κόστους εναλλακτική στο σφράγισμα
