H «οδική οργή» (road rage) ή αλλιώς ο «θυμός στην οδήγηση» (driving anger) αναφέρεται σε εχθρικές συμπεριφορές προς άλλους χρήστες του δρόμου, καθώς πρόκειται για έντονο και συμπεριφορικώς δυσπροσαρμοστικό θυμό ο οποίος προκαλείται από σχετιζόμενα με την οδήγηση ερεθίσματα. Παρουσιάζει σημαντική αλληλοεπικάλυψη με τη λεγόμενη «επιθετική οδήγηση» (aggressive driving), με την τελευταία είτε να προκαλείται από οργή είτε να εκλύεται χωρίς την άμεση πρόθεση του οδηγού να προκαλέσει βλάβη, αλλά με σύνεργες ή συντελεστικές στην επιθετικότητα οδηγικές συμπεριφορές, όπως η παραβίαση ερυθρών σηματοδοτών, τα επικίνδυνα προσπεράσματα ή η υπερβολική ταχύτητα.
Θα πρέπει να τονίσουμε πως δεν είναι η εξωτερική συνθήκη που προκαλεί την «οδική οργή», αλλά ο τρόπος με τον οποίον το άτομο προσλαμβάνει την εκάστοτε συνθήκη, με κύριο χαρακτηριστικό την «εχθρική ετοιμότητα» (hostile anticipation), δηλαδή την υπερεπαγρύπνηση ενός «θυμωμένου» ατόμου για την ανίχνευση στοιχείων εχθρικής πρόθεσης στους άλλους ανθρώπους-οδηγούς, με αποτέλεσμα να έχουμε υπερμετάφραση των εξωτερικών ερεθισμάτων (που εν προκειμένω προέρχονται από άλλους οδηγούς) με όρους απειλής-ασέβειας.
Οι δράστες τέτοιων περιστατικών παρουσιάζουν, συνήθως, θέματα διαχείρισης θυμού, ελέγχου των παρορμήσεων, συναισθηματικής αστάθειας ενώ συχνή είναι και η χρήση ουσιών. Σε αυτούς δύνανται να απαντώνται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας από το φάσμα της αντικοινωνικής διαταραχής με τη λεγόμενη «σκοτεινή τριάδα» του ναρκισσισμού, της ψυχοπαθητικότητας και της χειριστικότητας να κάνει την εμφάνισή της και σε άλλες πτυχές της ζωής του δράστη, πλην της οδήγησης.
Στα άτομα αυτά είναι συνήθης η εντόπιση συναισθηματικής δυσρύθμισης και ψυχολογικής δυσλειτουργίας εξαιτίας δυσπροσαρμοστικών νοητικοσυναισθηματικών διαδικασιών με εμπεδωμένα λανθασμένα γνωσιακά σχήματα που συντηρούν, αφενός, μια αντιληπτική τάση βάσει της οποίας οι κακοήθεις συμπεριφορές των άλλων (οδηγών), εκλαμβάνονται ως εχθρικές και αφετέρου μια λανθασμένη πεποίθηση πως οι διαπροσωπικές συγκρούσεις δύνανται να επιλυθούν μέσω της επιθετικότητας.
Οι σύνεργες στην επιθετικότητα οδηγικές συμπεριφορές, στο πλαίσιο της καλούμενης «instrumental aggression» (συντελεστικής/εργαλειακής επιθετικότητας) πηγάζουν από τη στρεβλή αντίληψη ότι οι άλλοι εμποδίζουν την πρόοδο του ατόμου προς την επίτευξη ενός στόχου (το λεγόμενο «goal blocking» που εν προκειμένω μεταφράζεται ως παρεμπόδιση από τους άλλους «αργούς» οδηγούς στο να φτάσει κάποιος έγκαιρα και γρήγορα στον προορισμό του). Εκτός από την επιβράδυνση που, λανθασμένα, εκλαμβάνεται ως εσκεμμένη, στην εκδήλωση του road rage μπορεί να συμβάλλουν η διακινδύνευση του ατόμου, ή η βίωση εχθρικότητας εξαιτίας άλλων οδηγών ή η εκδήλωση αγένειας ή απειλής εκ μέρους τους, σε συνδυασμό με γνωσιακές στρεβλώσεις υποτίμησης από τους άλλους και ιδεομηρυκαστικής ανακύκλωσης αισθημάτων θυμού ή εκδίκησης. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό πως άτομα με προδιάθεση στην εκδήλωση αντικοινωνικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και αυξημένης επιθετικότητας, υιοθετούν συχνά δυσπροσαρμοστικές γνωσιακές-νοητικές επεξεργασίες όπως η ανακύκλωση του θυμού.
Ο συνδυασμός χαρακτηριστικών προσωπικότητας, ελλειμματικών λειτουργιών συναισθηματικής αυτορρύθμισης και τάσεων στρεβλής ερμήνευσης (παρερμήνευσης) των ερεθισμάτων καθορίζει τον παθολογικό δρόμο από την πυροδότηση, εξαιτίας οδηγικών ερεθισμάτων, στην εκδήλωση της επιθετικής συμπεριφοράς. Χαρακτηριστικά όπως ο νευρωτισμός (που συνδέεται με τη συναισθηματική δυσρύθμιση), η εκκεντρικότητα, η ανταγωνιστικότητα και η χειριστικότητα, η δολιότητα, η σκληρότητα, η αίσθηση μεγαλείου, η ανευθυνότητα, η τάση για ανάληψη ρίσκων και για διαρκή αναζήτηση της προσοχής παρουσιάζουν θετική συσχέτιση με την εκδήλωση driving range, ενώ η συναισθηματική σταθερότητα, ο αλτρουισμός και η ενσυναίσθηση, όπως και η συναισθηματική ευφυΐα και οι συνθήκες ευζωίας σχετίζονται αρνητικά με την εκδήλωση θυμού στην οδήγηση. Ο κίνδυνος εκδήλωσης road rage είναι αντιστρόφως ανάλογος με την κοινωνική συνδεκτικότητα του περιβάλλοντος και περιορίζεται όσο λιγότερη είναι η ανωνυμία που επικρατεί στα υπό μελέτη κοινωνικά, αστικά ή επαρχιακά περιβάλλοντα.
Τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης που διεξήχθη στη Σρι Λάνκα έδειξαν πως οι δράστες επεισοδίων road rage συγκεντρώνουν αυξημένες πιθανότητες να πέσουν και οι ίδιοι θύματα, ανάλογων περιστατικών και το αντίστροφο. Οι δράστες είναι συνήθως άνδρες, χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, ενώ υπάρχει τάση εκδήλωσης road range περισσότερο προς οχήματα «χαμηλότερου κοινωνικού κύρους» (“low social status vehicles” –όπως για παράδειγμα τα τρίκυκλα στις αναπτυσσόμενες χώρες ή τα λεοφωρεία) . Οι ώρες που περνά κάποιος πίσω από το τιμόνι –όπως, για παράδειγμα συμβαίνει με τους επαγγελματίες οδηγούς- η μεγαλύτερη έκθεση σε μποτιλιάρισμα, η ύπαρξη οικονομικών περιορισμών και πιέσεων, καθώς και άλλων στρεσσογόνων γεγονότων στην καθημερινότητα ή πιο συγκεκριμένα στην εργασία όπως και ο βιαστικός ρυθμός ζωής που μεταφέρει αυτή τη γενικότερη βιασύνη και στην οδήγηση, σε συνδυασμό με την αυξημένη θερμοκρασία ή την κατοχή και τη διατήρηση όπλου στο όχημα (όπως συχνά συμβαίνει π.χ. στις ΗΠΑ), αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες για την εκδήλωση road rage, καθώς και ορισμένοι οργανικοί παράγοντες που συνδέονται με την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς, όπως για παράδειγμα η λοίμωξη από toxoplasma.
Τα θύματα τέτοιων περιστατικών είναι πολύ πιθανό να εμφανίσουν Διαταραχή μετατραυματικού Stress (PTSD) ή καταθλιπτικές εκδηλώσεις.
Οι πρωτοβουλίες για την πρόληψη των φαινομένων road rage πρέπει να κινηθούν σε δύο άξονες:
- Καταρχάς μέσω μέτρων μείωσης του κυκλοφοριακού προβλήματος, και του συνακόλουθου οδηγικού stress (driving stress), βελτίωσης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, σωστής ενημέρωσης για το πρόβλημα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και αυστηροποίησης της νομοθεσίας ποινικού κολασμού πράξεων που συνδέονται με την έκφραση επιθετικότητας στην οδήγηση και στον δρόμο. Ακριβώς, όμως, επειδή λόγω της αυτοματικής και παρορμητικής φύσης των αντιδράσεων που συνιστούν συμπεριφορά road rage, η θέσπιση αυστηρότερων νομικών ποινών για τις συγκεκριμένες πράξεις έχει περιορισμένη επίδραση στην προσπάθεια μείωσης και εξάλειψής τους, πρέπει να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες και στον άξονα της προσωπικής τροποποίησης της συμπεριφοράς, καθώς έχει διαπιστωθεί πως η αυτεπίγνωση και ο αυτοέλεγχος μειώνουν την εκδήλωση road rage. Έχει αναδειχθεί η σημασία της εφαρμογής στρατηγικών ρύθμισης των συναισθημάτων, μέσα από τεχνικές γνωσιακής αναδόμησης-ψυχοθεραπείας, ψυχοεκπαίδευσης, χαλάρωσης και ενίσχυσης κινήτρων, ενώ μεγάλη σημασία για την αποτελεσματικότητα των μεθόδων αυτών έχει η αυτό-παραδοχή του προβλήματος από τα ίδια τα άτομα που εμφανίζουν ροπή προς την εκδήλωση της «οδικής οργής».
- Συστήματα προηγμένης υποβοήθησης του οδηγού (Advanced Driver Assistance Systems) που με τη ραγδαίως συντελούμενη τεχνολογική πρόοδο ενσωματώνονται όλο και περισσότερο στην αυτοκίνηση –πλέον- και στα οχήματα μαζικής παραγωγής, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει η AI- μπορούν να «επιβλέπουν» τους οδηγούς καταγράφοντας το επίπεδο συγκέντρωσης καθόλη τη διάρκεια της οδήγησης, στοχεύοντας στη μείωση των ατυχημάτων που προκαλούνται εξ «οδικής οργής», προειδοποιώντας τον οδηγό όταν εντοπίζονται ενδείξεις ότι προσεγγίζεται ένα προκαθορισμένο επίπεδο οργής. Ο προσδιορισμός των σχετικών ενδείξεων γίνεται μέσω αλγορίθμων που ενσωματώνουν τεχνικές ανίχνευσης και κατηγοριοποίησης των εκφράσεων του προσώπου που είναι δηλωτικές θυμού ή απέχθειας, ακόμη και σε συνθήκες μη ιδανικού φωτισμού ή αλλαγής της θέσης του προσώπου εντός της καμπίνας του αυτοκινήτου.
Διαβάστε επίσης
O «ένοχος» πίσω από 1 στα 4 θανατηφόρα τροχαία στην Ευρώπη
Τροχαία: Χωρίς ζώνη 1 στους 2 οδηγούς στην Ελλάδα και με το κινητό στο χέρι
Οδήγηση: Οι παράγοντες που δεκαπλασιάζουν τον κίνδυνο τροχαίου – Η ευάλωτη ομάδα
