*Γράφει η κυρία Αγγελική Γιαννουλοπούλου, Ψυχολόγος, Msc,, Ψυχοθεραπεύτρια Οικογένειας Συστημικής Προσέγγισης
Η αυτοπεποίθηση είναι μια σπουδαία ψυχολογική κατάκτηση. Ενα παιδί μεγαλώνοντας και μέχρι να γίνει έφηβος παρατηρεί τις συμπεριφορές των ανθρώπων γύρω του, τα λόγια, τις πράξεις και τις αντιφάσεις που εμπεριέχουν. Παρατηρεί τις δικές του συμπεριφορές και αναρωτιέται ποιος είναι, ποια είναι τα δικά του μοναδικά χαρακτηριστικά. Στην εφηβεία κυρίως τον απασχολεί πολύ το ερώτημα «Μου αρέσει ο εαυτός μου;».
Μια θετική απάντηση σχετίζεται με εμπιστοσύνη στις ικανότητές του, με τη δυνατότητα να εκφραστεί και να δράσει σε κοινωνικές προκλήσεις, όπως είναι οι σχέσεις με τους φίλους και η έκφραση της σεξουαλικότητάς του. Εκφράζει επίσης θετική αντίληψη εαυτού, αίσθημα αισιοδοξίας, τόλμη και διάθεση για ανάληψη πρωτοβουλιών. Σε αυτή την περίπτωση νιώθει αρκετά υψηλή αυτοπεποίθηση.
Όταν η αυτοπεποίθηση είναι χαμηλή, μπορεί να βιώνει συναισθηματική πίεση, δυσκολία στη διαχείριση των διαπροσωπικών του σχέσεων αλλά και άλλων δύσκολων καταστάσεων. Έχοντας χαμηλή αυτοπεποίθηση, μπορεί να νιώθει το βάρος της ενοχής για πράγματα που συμβαίνουν και τα οποία δεν εξαρτώνται απαραίτητα από το ίδιο. Μπορεί να εκδηλώσει δισταγμό στην έκφραση της άποψής του, κοινωνικό άγχος, συναισθηματική απόσυρση. Ως επακόλουθο, δυσκολεύεται στην προσωπική και ακαδημαϊκή του εξέλιξη.
Η αυτοπεποίθηση εξελίσσεται
Η έννοια της αυτοπεποίθησης είναι δυναμική. Μπορεί να χτίζεται μέσα από προηγούμενες εμπειρίες αλλά εμπλουτίζεται μέσω νέων εμπειριών. Ο γονιός που είχε χαμηλή αυτοπεποίθηση ως παιδί μπορεί να γίνει ένας γονιός με υψηλή αυτοπεποίθηση. Το ίδιο ισχύει και για ένα παιδί και για έναν έφηβο, αντίστοιχα. Ή αντίστροφα, ένας γονιός ή ένας έφηβος με αρκετά υψηλή αυτοπεποίθηση μπορεί να νιώσει σε κάποια δύσκολη στιγμή της ζωής του ότι τη χάνει. Η προσωπική εξέλιξη και οι θετικές εμπειρίες λειτουργούν όμως θεραπευτικά.
Οι γονείς με αυτοπεποίθηση που την εκφράζουν με ισορροπία και υποστηρικτική διάθεση, που είναι παρόντες αλλά δίνουν χώρο στο παιδί να αναπτύξει τις ικανότητές του και να έχει την ελευθερία της επιλογής, έχουν ανοίξει τον δρόμο για το χτίσιμο της σιγουριάς στο παιδί. Από την άλλη, ένας γονιός που έχει υψηλή αυτοπεποίθηση αλλά προχωρά μόνος του προπορευόμενος του παιδιού δυσκολεύει παρά βοηθάει το παιδί του να πιστέψει στις δυνατότητές του. Δεν παρατηρεί, δεν «ακούει» αλλά αποφασίζει και πράττει ο ίδιος αντί για εκείνο.
Καθοριστική η διαπαιδαγώγηση
Έρευνες σχετίζουν τρόπους διαπαιδαγώγησης όπως είναι ο αυστηρός έλεγχος και η σωματική τιμωρία με έλλειψη αυτοπεποίθησης στα παιδιά, οδηγώντας τα σε εσωτερίκευση των συναισθημάτων και εκδήλωση ντροπαλής συμπεριφοράς. Από την άλλη, οι υποστηρικτικές και ευέλικτες συμπεριφορές που δίνουν ελευθερία και χώρο στο παιδί σχετίζονται με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αίσθημα ανεξαρτησίας. Το μορφωτικό επίπεδο, η οικονομική κατάσταση, η κοινωνία και η κουλτούρα επηρεάζουν τον τρόπο που οι γονείς μεγαλώνουν τα παιδιά τους και πώς αυτός επιδρά στην αυτοπεποίθησή τους.
Είναι μια διαδικασία που θα την παρομοιάζαμε σαν ένα τεντωμένο σχοινί πάνω στο οποίο χρειάζεται να ισορροπήσουν γονείς και παιδιά. Το τεντωμένο σχοινί είναι η ισορροπία για την κατάκτηση πολύτιμων ψυχικών εργαλείων, όπως η αυτοπεποίθηση. Γονείς και παιδιά βρίσκονται μαζί στο ένα άκρο. Σιγά-σιγά ένα παιδί ξεκινάει μαζί με τον γονιό αναπτύσσοντας τις κινητικές του ικανότητες, παρατηρεί τα ερεθίσματα από το περιβάλλον, δοκιμάζει, αποτυγχάνει, δοκιμάζει, επιτυγχάνει και στη συνέχεια ο γονιός το αφήνει μόνο του να προσπαθήσει. Ακόμη και αν χάσει το βήμα του, χρειάζεται οι γονείς να λειτουργήσουν ως «προστατευτικό δίχτυ». Εφόσον προχωρά και κατακτά, ακόμη και αν παραπατήσει, το επικροτούν για να συνεχίσει.
Η πρόκληση της εφηβείας
Η εφηβεία από την άλλη είναι μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδος για την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης γιατί χαρακτηρίζεται από ψυχοσωματικές, συναισθηματικές και κοινωνικές αλλαγές. Οι έφηβοι δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία στην αξιολόγηση, στην κριτική και η αποδοχή των συνομηλίκων, όπως και η αίσθηση ότι είναι γοητευτικοί, βοηθάει στην ενίσχυση της. Σαν να παλεύουν αδιάκοπα ο ιδανικός με τον πραγματικό τους εαυτό. Σε αυτή την εξελικτική περίοδο η υψηλή αυτοπεποίθηση συνδέεται με θετική ψυχολογική διάθεση, ψυχολογική αντοχή, κοινωνικές ικανότητες διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων. Αντίθετα, η χαμηλή αυτοπεποίθηση μπορεί να οδηγήσει σε παθητική συμπεριφορά, σκέψεις αμφισβήτησης εαυτού και δυσκολία εμπλοκής σε νέες εμπειρίες. Οι έφηβοι μπορεί να κάνουν καταστροφικές σκέψεις και να κατηγορούν τον εαυτό τους για όσα δεν μπορούν να διαχειριστούν περιορίζοντας την προσωπική τους εξέλιξη. Γι’ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη ευαισθησία από τους γονείς.
Στην εφηβεία ειδικότερα υπάρχουν αρκετοί περισπασμοί. Για παράδειγμα, η κατάχρηση του κινητού τηλεφώνου. Μέσω των social media παρουσιάζονται πρότυπα που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ο έφηβος νιώθει ότι είναι ανέφικτο για εκείνον να τα κατακτήσει. Κυρίως η θηλυκή γοητεία, που είναι ένα χαρακτηριστικό που συνδέεται με την αυτοπεποίθηση, έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αυτοπεποίθηση, καθώς πολλά κορίτσια θεωρούν τον εαυτό τους ως μη ελκυστικό. Ή με υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, που δεν ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά του πραγματικού εαυτού, δημιουργεί ψευδείς προσδοκίες και όταν χρειαστεί να διαχειριστεί καταστάσεις δυσκολεύεται και ματαιώνεται.
Η αυτοπεποίθηση ενός εφήβου μπορεί να κλονιστεί σε περιπτώσεις σοβαρών περιστατικών σχολικού εκφοβισμού. Εκεί χρειάζεται η υποστήριξη των γονιών και του πλαισίου όπου με ωριμότητα θα διαχειριστούν τις καταστάσεις ενισχύοντας τον έφηβο και ενημερώνοντας τους εκπαιδευτικούς.
Οι γονείς, επίσης, προβληματίζονται όταν παρατηρούν ριψοκίνδυνες συμπεριφορές του παιδιού. Ερευνες συσχετίζουν τη χαμηλή αυτοπεποίθηση, κυρίως στα αγόρια, με τη χρήση αλκοόλ, κάνναβης ή άλλων ουσιών. Σε αυτές τις περιπτώσεις εμπλέκονται και άλλοι παράγοντες, όπως δυσκολία στην οριοθέτηση, παρορμητικές συμπεριφορές, παραβατικότητα, και χρειάζεται εξειδικευμένη βοήθεια από ειδικούς.
Κλειδί η στήριξη του γονιού
Η εικόνα του τεντωμένου σχοινιού και των ακροβατών γονιών και παιδιών δημιουργεί σκέψεις ότι η κατάκτηση της αυτοπεποίθησης είναι πορεία ευαίσθητη και συνεχής, έχει στραβοπατήματα, «πτώσεις», δυσκολίες. Απαιτεί την προσήλωση στον στόχο ή στους στόχους, έχει ανάγκη την παρουσία και των δύο γονιών. Οταν «κοπεί το σχοινί», το παιδί μπορεί να «πέσει στο κενό» αν δεν υπάρξει προστατευτική πλαισίωση. Βιώνει δυσάρεστα συναισθήματα και δυσκολεύεται να διαχειριστεί καταστάσεις. Το ραβδί που βοηθάει να ισορροπήσουν γονείς και παιδιά είναι η ευαισθησία, η παρουσία, η αποδοχή του λάθους και η διαρκής στήριξη και ενίσχυση.
* To θέμα δημοσιεύτηκε στο τεύχος Νο14 του ygeiamou που κυκλοφόρησε με το ΘΕΜΑ στις 2/11.
Διαβάστε επίσης
«Παιδική άνοια»: Η συγκλονιστική ιστορία του 4χρονου Τέιτ που παλεύει με ένα σπάνιο σύνδρομο
Τα 10 χαρακτηριστικά του καλού μαθητή – Τι να κάνουν οι γονείς για να τα αναδείξουν
Γονείς: 6 σημάδια ότι το παιδί μεγαλώνει σε ένα ευτυχισμένο σπίτι
