Αμάντα Ψυρρή: Κονδυλώματα και Καρκίνος του στοματοφάρυγγα – Ποιος υπότυπος ΗPV είναι υπαίτιος

Ο ιός HPV (Human PapillomaVirus) συνδέεται αιτιολογικά με τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα και είναι σεξουαλικά μεταδιδόμενος. Υπολογίζεται ότι η συντριπτική πλειονότητα (85-90%) των σεξουαλικά ενεργών ατόμων θα μολυνθούν από τον ιό κάποια περίοδο της ζωής τους αλλά το πώς ο χρόνος, ο αριθμός, και οι τύποι των σεξουαλικών συμπεριφορών επηρεάζουν τον κίνδυνο καρκινογένεσης και γιατί κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν καρκίνο και άλλοι όχι παραμένουν ανοιχτά ερωτήματα.
Η ιδιότητα του HPV ως ογκογόνου ιού περιγράφηκε το 1983, όταν ο Harald Zur Hausen ανακάλυψε ότι ιός μπορεί να προκαλέσει καρκίνο τραχήλου της μήτρας, ανακάλυψη για την οποία ο Zur Hausen έλαβε το βραβείο Νobel της Φυσιολογίας το 2008. Υπάρχουν αρκετοί τύποι HPV αλλά μόνον κάποιοι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται υψηλού κινδύνου, προκαλούν καρκίνο. Ο ιός HPV συνήθως εκριζώνεται από το ανοσοποιητικό σύστημα αλλά ένα μικρό ποσοστό των ατόμων, που έχουν μολυνθεί από στελέχη HPV υψηλού κινδύνου, θα αναπτύξουν εμμένουσα λοίμωξη που μπορεί να εξελιχθεί σε καρκίνο. Όσον αφορά στον καρκίνο τραχήλου της μήτρας, θεωρείται ότι  3-5% των λοιμώξεων εξελίσσονται σε προκαρκινικές βλάβες.

Η επίπτωση του καρκίνου στοματοφάρυγγα παγκοσμίως 

Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο HPV συνδέεται αιτιολογικά με το 100% των περιπτώσεων καρκίνου τραχήλου της μήτρας, 80% καρκίνου στοματοφάρυγγα, 50% καρκίνου κόλπου, 50% καρκίνου αιδοίου, 50% καρκίνου πέους και 80% των περιπτώσεων καρκίνου πρωκτού. Ο HPV σχετιζόμενος καρκίνος συνήθως αναπτύσσεται δεκαετίες μετά την αρχική λοίμωξη. Έτσι και στον τράχηλο της μήτρας, η καρκινογένεση από ιό HPV εξελίσσεται από προκαρκινικές βλάβες σε καρκίνο συνήθως πολλά χρόνια μετά την αρχική λοίμωξη. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (Center for Disease Control-CDC), κάθε χρόνο στη χώρα διαγιγνώσκονται 3.500 νέα περιστατικά καρκίνου του στοματοφάρυγγα (αμυγδαλή, βάση γλώσσας, φάρυγγα) σε γυναίκες και 16.200 σε άνδρες. Το 2021 διαγνώσθηκαν περίπου 100.000 νέα περιστατικά καρκίνου στοματοφάρυγγα παγκοσμίως.
Προηγούμενες μελέτες έχουν αναφέρει ότι το αποδιδόμενο ποσοστό του HPV-θετικού (HPV+) στοματοφαρυγγικού καρκίνου είναι χαμηλό στις νότιες χώρες της Ευρώπης σε σύγκριση με τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης (~9–24% έναντι ~50%). Στην Ευρώπη απουσιάζουν αξιόπιστα επιδημιολογικά δεδομένα για τη διερεύνηση της συσχέτισης του HPV με τον καρκίνο στοματοφάρυγγα.

Η ελληνική μελέτη

H μελέτη ORPHEAS αξιολόγησε την επίπτωση των HPV+ καρκίνων στοματοφάρυγγα στην Ελλάδα την περίοδο από το πρώτο τρίμηνο του 2017 έως το τρίτο τρίμηνο του 2022. Στη μελέτη εντάχθηκαν 150 ασθενείς με καρκίνο στοματοφάρυγγα και ο όγκος τους αξιολογήθηκε για την παρουσία του γονιδιώματος του ιού και την έκφραση της πρωτεΐνης p16. Η ανάλυση 147 περιστατικών που ήταν κατάλληλοι για αξιολόγηση με βάση τα κριτήρια ένταξης έδειξε ότι οι περισσότεροι ασθενείς ήταν άνδρες (77%). Ο καρκίνος του στοματοφάρυγγα σχετιζόμενος με HPV εμφανίζεται σε νεαρότερη ηλικία σε σχέση με τον HPV αρνητικό καρκίνο στοματοφάρυγγα. Η μέση ηλικία κατά τη διάγνωση του καρκίνου στοματοφάρυγγα ήταν 58 έτη για τους HPV+ και 64 έτη για τους HPV αρνητικούς. Οι ασθενείς με HPV αρνητικούς καρκίνους ήταν σε μεγαλύτερο ποσοστό καπνιστές σε σχέση με τους HPV θετικούς. Συγκεκριμένα, το 48% των ασθενών με HPV αρνητικό καρκίνο ήταν καπνιστές έναντι 29% των HPV θετικών ενώ 33% των HPV θετικών ασθενών δεν είχαν καπνίσει ποτέ. Οι πιο συχνές ανατομικές εντοπίσεις του όγκου στους HPV+ ήταν οι αμυγδαλές (65%) και η βάση της γλώσσας (25%). Μεταξύ των 147 ασθενών που συμπεριελήφθησαν στην ανάλυση, το ποσοστό των HPV+ καρκίνων (συνδυασμένη θετικότητα DNA/p16) ήταν 52%. Ο HPV υπότυπος 16 ανιχνεύθηκε στο 97% των δειγμάτων HPV+ καρκίνου στοματοφάρυγγα.

Η προστασία του εμβολιασμού

Δεδομένου ότι ένας σημαντικός αριθμός περιστατικών καρκίνου στοματοφάρυγγα μπορούν να αποφευχθούν, εφόσον σχετίζονται αιτιολογικά με τον HPV16, ο οποίος καλύπτεται από το εμβόλιο κατά του HPV, υπογραμμίζεται η σημασία του εμβολιασμού. Μία πρόσφατη μελέτη στη Μεγάλη Βρετανία έδειξε ότι μέσα σε 13 χρόνια χορήγησης του εμβολίου, υπήρχαν 87% λιγότερες περιπτώσεις καρκίνου τραχήλου της μήτρας σε νεαρές γυναίκες που εμβολιάστηκαν μεταξύ 12 και 13 ετών σε σύγκριση με μη εμβολιασμένες γυναίκες.
Πριν από λίγο καιρό, η συνταγογράφηση του προτεινόμενου 9δύναμου εμβολίου έγινε πλέον εφικτή μέσω ΗΔΙΚΑ για τους επαγγελματίες υγείας, ενώ παράλληλα δόθηκε η δυνατότητα για πρώτη φορά στα αγόρια να αποκτήσουν πρόσβαση στο εμβόλιο με πλήρη αποζημίωση. Η σύσταση είναι ο εμβολιασμός να πραγματοποιείται στο «ηλικιακό παράθυρο» από 9 έως 11 ετών πριν από την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας. Έτσι, η Ελλάδα ανήκει πια στις 28 χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) που αποζημιώνουν και τον εμβολιασμό των αγοριών, από τις συνολικά 47 που αποζημιώνουν τον εμβολιασμό για τον HPV.

*Η κυρία Αμάντα Ψυρρή είναι Καθηγήτρια Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Διευθύντρια Β’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής του νοσοκομείου Αττικόν, πρόεδρος της Επιτροπής Υποψηφιοτήτων της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιατρικής Ογκολογίας (ESMO).

*Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία του εμβολιασμού. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.