Η ιατρική του 21ου αιώνα δεν είναι πλέον μόνο υπόθεση επιστημόνων. Είναι υπόθεση κοινωνίας, πολιτείας και τεχνολογίας. Ζούμε σε μια εποχή όπου η πρόοδος στην ιατρική, την γενετική, τη βιοτεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη κατορθώνει επιτεύγματα που πριν λίγα χρόνια φάνταζαν αδιανόητα.
Ο Δρ. Δημήτρης Βλαχάκης είναι Καθηγητής Γενετικής και Τεχνητής Νοημοσύνης, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Διευθυντής Ερευνών, Μονάδα Γενετικής & Ιατρικής Γενετικής, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας – Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, ΕΚΠΑ, Αντιπρόεδρος Επιτροπής Αξιολόγησης και Αποζημίωσης Φαρμάκων Ανθρώπινης Χρήσης (Hellenic Health Technology Assessment – HTA)
Ωστόσο, η πραγματική πρόκληση δεν είναι μόνο η ανακάλυψη της γνώσης. Είναι και η αξιολόγηση, ρύθμιση και δίκαιη διάθεση αυτής της γνώσης σε κάθε πολίτη. Η αξιολόγηση τεχνολογιών υγείας αποτελεί τον μηχανισμό μέσω του οποίου οι κοινωνίες αποφασίζουν ποια φάρμακα, τεχνολογίες, διαγνωστικά και ψηφιακά εργαλεία αξίζει να ενταχθούν στα συστήματα υγείας. Δεν πρόκειται για μια τυπική διαδικασία κόστους – οφέλους, αλλά για ένα πολυεπίπεδο φίλτρο ποιότητας, ασφάλειας και κοινωνικής ισότητας.
Κάθε νέα τεχνολογία, είτε πρόκειται για ένα καινοτόμο φάρμακο είτε για έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης που προβλέπει κινδύνους νόσου, πρέπει να αποδεικνύει όχι μόνο ότι λειτουργεί, αλλά ότι βελτιώνει ουσιαστικά τη ζωή των ανθρώπων.
Η επιστημονική πρόοδος είναι πλέον ραγδαία. Γονιδιακές θεραπείες, mRNA πλατφόρμες, φάρμακα που σχεδιάζονται από τεχνητή νοημοσύνη και εφαρμογές που παρακολουθούν βιοδείκτες σε πραγματικό χρόνο. ‘Ολα αυτά συνθέτουν ένα νέο τοπίο στην ιατρική και τη φαρμακολογία. Η τεχνητή νοημοσύνη ήδη σχεδιάζει μόρια, προβλέπει αλληλεπιδράσεις φαρμάκων και προτείνει εξατομικευμένες θεραπείες με ταχύτητα που κανένα εργαστήριο δεν θα μπορούσε να επιτύχει.
Η ψηφιακή υγεία και η ιατρική ακριβείας συνθέτουν το νέο πλαίσιο στο οποίο η υγειονομική περίθαλψη μεταμορφώνεται από υπηρέτης της νόσου σε προληπτική, εξατομικευμένη και ευφυή επιστήμη. Με εργαλεία όπως wearable συσκευές, βιοδείκτες σε πραγματικό χρόνο, ψηφιακές πλατφόρμες ανάλυσης και μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, γίνεται δυνατή η ταχεία ανίχνευση κινδύνων και ο σχεδιασμός θεραπειών ειδικά «κομμένων και ραμμένων» στο γενετικό και μοριακό προφίλ του κάθε ασθενούς.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία σε αυτό το πλαίσιο είναι ο Ευρωπαϊκός Κόμβος Ψηφιακής Καινοτομίας Health Hub, ο οποίος στοχεύει στον ψηφιακό μετασχηματισμό του τομέα της υγείας και του φαρμάκου, προσφέροντας δωρεάν υπηρεσίες με έμφαση στην τεχνητή νοημοσύνη σε νεοφυείς επιχειρήσεις, ερευνητικά κέντρα, νοσοκομεία και δημόσιους φορείς. Η δράση αυτή ενισχύει την ικανότητα των ελληνικών φορέων να συμμετέχουν ενεργά στην παγκόσμια ψηφιακή ιατρική, να δημιουργούν τεχνολογίες που σέβονται τοπικές ανάγκες και να διασφαλίζουν ότι η καινοτομία μετατρέπεται σε όφελος για τον πολίτη – κάτι που είναι απολύτως συμβατό με το όραμα της πολιτείας, όπου η υγεία αξιολογείται και προχωρά με ορθά θεμέλια.
Ο κίνδυνος που ελλοχεύει
Όμως η καινοτομία χωρίς αξιολόγηση κινδυνεύει να μετατραπεί σε χάος. Χρειαζόμαστε επιστημονικούς θεσμούς που να κατανοούν την τεχνολογία και να μπορούν να την ενσωματώσουν με υπευθυνότητα στο σύστημα υγείας.
Το επόμενο μεγάλο βήμα είναι τα ψηφιακά ιατρικά εργαλεία, οι πλατφόρμες τεχνητής νοημοσύνης και οι γενετικές αναλύσεις, που ήδη χρησιμοποιούνται στην πρόληψη, διάγνωση και παρακολούθηση ασθενών. Ένα έξυπνο ρολόι που μετρά παλμούς ή μια εφαρμογή που ανιχνεύει την κατάθλιψη μέσω φωνής είναι, ουσιαστικά, ιατρικά εργαλεία που επηρεάζουν αποφάσεις υγείας.
Η τεχνολογία μπορεί να μεταμορφώσει τη δημόσια υγεία, αλλά και να δημιουργήσει νέες ανισότητες. Όταν η πρόσβαση στα δεδομένα ή στις νέες θεραπείες εξαρτάται από οικονομική ή γεωγραφική θέση, το αποτέλεσμα είναι μια ψηφιακή ανισότητα υγείας. Η επιστήμη οφείλει να προσφέρει λύσεις που δεν επιτείνουν αλλά μειώνουν τα κοινωνικά χάσματα. Σε αυτό το πλαίσιο, η αξιολόγηση τεχνολογιών δεν είναι απλώς γραφειοκρατική διαδικασία· είναι πράξη δημοκρατίας και κοινωνικής ευθύνης.
Η πολιτική της υγείας του μέλλοντος πρέπει να βασίζεται στην ανοιχτή επιστήμη, στη διασύνδεση δεδομένων και στη διαφάνεια των αποφάσεων. Όπως οι ερευνητές μοιράζονται πλέον γονιδιωματικά και κλινικά δεδομένα διεθνώς, έτσι και τα κράτη πρέπει να συνεργάζονται για κοινές αξιολογήσεις και κοινά πρότυπα. Η Ευρώπη ήδη κινείται προς τη δημιουργία ενός Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων Υγείας, που θα επιτρέψει ασφαλή ανταλλαγή πληροφοριών προς όφελος της έρευνας, της πρόληψης και της θεραπείας.
Το μέλλον της υγείας αξιολογείται, αλλά δεν μπορεί να περιοριστεί σε αριθμούς και ποσοστά. Κάθε αλγόριθμος, κάθε γονιδιακή θεραπεία, κάθε βιοδείκτης αντιπροσωπεύει μια υπόσχεση ζωής. Η πρόοδος θα έχει πραγματικό νόημα μόνο όταν μεταφράζεται σε πιο υγιείς, πιο ενημερωμένους και πιο ισότιμους πολίτες. Και αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο στοίχημα της επιστήμης και της πολιτικής μαζί: να φροντίζουν όχι μόνο να προχωρά η τεχνολογία, αλλά να προοδεύει και η ανθρωπότητα.
*Ο Δρ. Δημήτρης Βλαχάκης είναι Καθηγητής Γενετικής και Τεχνητής Νοημοσύνης, Σχολή Εφαρμοσμένης Βιολογίας & Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Διευθυντής Ερευνών, Μονάδα Γενετικής & Ιατρικής Γενετικής, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας – Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, ΕΚΠΑ, Αντιπρόεδρος Επιτροπής Αξιολόγησης και Αποζημίωσης Φαρμάκων Ανθρώπινης Χρήσης (Hellenic Health Technology Assessment – HTA).
* Το Πρώτο ΘΕΜΑ και οι ιστοσελίδες protothema.gr και ygeiamou.gr αναδεικνύουν την αξία της καινοτομίας στο σύγχρονο Οικοσύστημα υγείας, μέσα από σειρά άρθρων που υπογράφουν ειδικοί.
*Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία. H φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.
