*Γράφει ο Γεώργιος Ι. Ζακυνθινός, MSc, PhD, Καθηγητής Τεχνολογίας Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειο-προστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
ο Δρ Γεώργιος Ζακυνθινόςκαθηγητής Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Ο αγροδιατροφικός τομέας στην Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα πολυεπίπεδο και διαχρονικό δομικό αδιέξοδο, το οποίο συντηρείται από σειρά αλληλοσυνδεόμενων αδυναμιών. Παρά τη σημαντική συνεισφορά του στην τοπική οικονομία και κοινωνική συνοχή, ειδικά σε αγροτικές και νησιωτικές περιοχές, η βιωσιμότητά του συνεχώς υπονομεύεται.
Η μακροχρόνια έλλειψη επενδύσεων σε σύγχρονες καλλιεργητικές τεχνικές, υποδομές αποθήκευσης, μεταποίησης και εμπορίας έχει καταστήσει την ελληνική γεωργία τεχνολογικά καθυστερημένη. Πολλές αγροτικές μονάδες λειτουργούν με εξοπλισμό περασμένων δεκαετιών, χωρίς πρόσβαση σε έξυπνες γεωργικές εφαρμογές, ακριβή γεωργία, ή ψηφιακά εργαλεία διαχείρισης καλλιεργειών. Το αποτέλεσμα είναι χαμηλή παραγωγικότητα, σπατάλη φυσικών πόρων και αδυναμία ποιοτικής διαφοροποίησης των προϊόντων.
Δημογραφική γήρανση και εγκατάλειψη της υπαίθρου
Ο μέσος όρος ηλικίας των Ελλήνων αγροτών υπερβαίνει τα 57 έτη, ενώ η είσοδος νέων επαγγελματιών στον τομέα παραμένει οριακή. Η έλλειψη διαδοχής, η περιορισμένη ελκυστικότητα του επαγγέλματος και η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος (εκπαίδευση, τεχνική υποστήριξη, πρόσβαση σε γη και κεφάλαια) επιταχύνουν την εγκατάλειψη της υπαίθρου. Αυτό έχει ως συνέπεια την ερημοποίηση παραγωγικών περιοχών και την περαιτέρω συρρίκνωση της αγροτικής οικονομίας.
Οι εθνικές πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα, ασυνέπεια και έλλειψη συνέχειας μεταξύ διαφορετικών κυβερνήσεων. Η έλλειψη ενός μακροχρόνιου σχεδίου για τον μετασχηματισμό του τομέα —με έμφαση στην καινοτομία, την ποιότητα, την εξωστρέφεια και τη βιωσιμότητα— οδηγεί σε απώλεια προσανατολισμού και σε κακοδιαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων.
Παρά τη γενναία στήριξη μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), η κατανομή των επιδοτήσεων συχνά βασίζεται σε ιστορικά κριτήρια, χωρίς να ευνοεί την καινοτομία, τη νεανική επιχειρηματικότητα ή την ενίσχυση καθετοποιημένων και εξαγώγιμων μοντέλων. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ενισχύσεων καταναλώνεται σε λειτουργικά κόστη ή συντηρεί μη παραγωγικές δομές, αντί να επενδύεται σε μακροχρόνιες αλλαγές και σύγχρονες αλυσίδες αξίας.
Η ύπαρξη χιλιάδων μικρών, οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, χωρίς δυνατότητα οικονομίας κλίμακας ή πρόσβασης σε αγορές, αποτελεί χρόνιο πρόβλημα. Η αδυναμία οργάνωσης ισχυρών, επαγγελματικά διοικούμενων συνεταιρισμών, αγροτικών συμπράξεων ή ομάδων παραγωγών εντείνει τον κατακερματισμό και περιορίζει την διαπραγματευτική δύναμη των παραγωγών στην αλυσίδα τροφίμων.
Η πλειοψηφία των ελληνικών αγροτικών προϊόντων διατίθεται χύδην, χωρίς ταυτότητα και χωρίς καμία διαδικασία διαφοροποίησης ή πιστοποίησης (ΠΟΠ, ΠΓΕ, βιολογικά, terroir-based). Η διασύνδεση με τον μεταποιητικό τομέα και τις αγορές εξωτερικού είναι περιορισμένη και απρογραμμάτιστη, με αποτέλεσμα η προστιθέμενη αξία να καταλήγει σε μεσάζοντες και όχι στους παραγωγούς.
Κλιματική αλλαγή και περιβαλλοντικές προκλήσεις
Η ελληνική γεωργία βρίσκεται αντιμέτωπη με την αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, την ερημοποίηση, τη μείωση των υδατικών πόρων και τη διαταραχή των καλλιεργητικών κύκλων. Η απουσία προσαρμοσμένων πολιτικών κλιματικής ανθεκτικότητας καθιστά τον τομέα ακόμα πιο ευάλωτο, χωρίς επαρκείς μηχανισμούς πρόληψης ή ανάκαμψης.
Πραγματικά, το δομικό αδιέξοδο του ελληνικού αγροδιατροφικού τομέα, δεν οφείλεται μόνο σε εξωτερικές συνθήκες, αλλά κυρίως σε εσωτερικές παθογένειες διακυβέρνησης, σχεδιασμού και παραγωγικής κουλτούρας. Η αντιμετώπισή του απαιτεί μια λευκή βίβλο για την στήριξη του αγροδιατροφικού Τομέα.
Η ελληνική αγροδιατροφή αποτελεί δομικό πυλώνα της εθνικής οικονομίας, της διατροφικής ασφάλειας, της τοπικής ανάπτυξης και της πολιτισμικής ταυτότητας της χώρας. Ωστόσο, παραμένει ευάλωτη σε αποσπασματικές πολιτικές, έλλειψη συνέργειας μεταξύ αρμόδιων φορέων, αδυναμία διατομεακού συντονισμού και περιορισμένη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων. Η Λευκή Βίβλος αυτή εισηγείται την ίδρυση Ανεξάρτητης Αρχής για την Αγροδιατροφική Ανάπτυξη και Στρατηγική (Α.Α.Α.Σ.), με σκοπό την εγκαθίδρυση θεσμικής συνέχειας, στρατηγικού οράματος και συντονισμένης υλοποίησης των πολιτικών για τον αγροδιατροφικό τομέα.
Στόχος η ίδρυση Ανεξάρτητης Αρχής για την Αγροδιατροφική Ανάπτυξη και Στρατηγική (Α.Α.Α.Σ.)
Η αγροδιατροφή αποτελεί στρατηγικό τομέα της εθνικής οικονομίας και πολιτιστικής ταυτότητας. Ωστόσο, η αποσπασματικότητα πολιτικών, η έλλειψη διαχρονικής στρατηγικής, οι αλληλεπικαλύψεις και η απουσία θεσμικής συνέχειας αποδυναμώνουν την ανταγωνιστικότητα, τη βιωσιμότητα και την κοινωνική συνοχή της υπαίθρου. Απαιτείται ένας ανεξάρτητος, συνταγματικά θωρακισμένος θεσμός με αποστολή τη χάραξη, παρακολούθηση και αξιολόγηση μιας διατομεακής, πολυεπίπεδης και διαγενεακής αγροδιατροφικής στρατηγικής. Η Ανεξάρτητη Αρχή Αγροδιατροφικής Ανάπτυξης και Στρατηγικής (Α.Α.Α.Σ.) προτείνεται για να επιτελέσει αυτόν τον ρόλο.
Πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει ανάλογες προσεγγίσεις για τη διαχείριση των αγροδιατροφικών συστημάτων τους, με έμφαση στην ανεξαρτησία, συμμετοχή και βιωσιμότητα:
Αυτά τα παραδείγματα καταδεικνύουν την αξία της αποκέντρωσης, της ψηφιακής υποστήριξης και και της ενίσχυσης των νέων στην αγροτική ανάπτυξη.
Η Α.Α.Α.Σ. δεν θα λειτουργεί απομονωμένα, αλλά ως κόμβος συνεργειών, με:
• Επιστημονικά Ιδρύματα και Πανεπιστήμια (Ερευνητικούς Φορείς, Πανεπιστήμια, κ.ά.)
• Αγροτικούς Συνεταιρισμούς και Επιμελητήρια
• Τοπική Αυτοδιοίκηση Α’ και Β’ βαθμού
• Ερευνητικά Κέντρα, Παρατηρητήρια, Κέντρα Καινοτομίας
• Επιχειρήσεις και startups του αγροδιατροφικού τομέα
• Διεθνείς Οργανισμούς (FAO, EIP-Agri, OECD Rural, DG AGRI)
Ο γηρασμένος αγροτικός πληθυσμός στην Ελλάδα αποτελεί κρίσιμη απειλή. Η Α.Α.Α.Σ. θεσμοθετεί και ενσωματώνει διατομεακές στρατηγικές διαδοχής και παραμονής νέων στην ύπαιθρο, όπως:
• Εκκολαπτήρια Νέων Αγροτών (AgroStart Labs) σε κάθε Περιφέρεια.
• Ειδικά σχήματα χρηματοδότησης και mentoring με τη συνεργασία του ΕΤΕΑΝ και της Αναπτυξιακής Τράπεζας.
• Δίκτυο Νέων Αγροδιατροφικών Ηγετών (Young Agro Leaders) για συμβουλευτική συμμετοχή στην Α.Α.Α.Σ..
• Προγράμματα αγροτικής επιχειρηματικότητας με καινοτομία, βιωσιμότητα και συνεργατικότητα.
• Σύνδεση με σχολεία, λύκεια και ΑΕΙ για την ανάδειξη του αγροδιατροφικού επαγγέλματος ως επιλογής ζωής και προκοπής.
Η σύσταση της Α.Α.Α.Σ. αποτελεί επένδυση στην ίδια τη χώρα, στη γη της, στους ανθρώπους της, στο μέλλον της υπαίθρου. Μια ανεξάρτητη και συμμετοχική αρχή θα αποτρέψει τη θεσμική αμνησία και θα εγκαθιδρύσει μια αγροδιατροφική στρατηγική με διάρκεια, ανθεκτικότητα και διαφάνεια.
Η ανάγκη συνταγματικής κατοχύρωσης
Η ελληνική ύπαιθρος δοκιμάζεται από συστημικές παθογένειες: αποσπασματικότητα πολιτικών, γεωγραφικές ανισότητες, διοικητική ασυνέχεια και πλημμελή αξιολόγηση των αγροδιατροφικών στρατηγικών. Η απουσία μόνιμων, ανεξάρτητων θεσμών που να εξασφαλίζουν τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και τη θεσμική συνέχεια, αποτελεί εμπόδιο για τη βιώσιμη αναγέννηση του αγροδιατροφικού συστήματος.
Διαβάστε επίσης
Ο Ντόναντλ Τραμπ προειδοποιεί για δασμούς στα φάρμακα από 1η Αυγούστου
Τι προσφέρει η νέα γραμμή υγείας 1566 – Τι θα προστεθεί από τον Σεπτέμβριο
