*Για το θέμα μιλούν ο κ. Ole Heuer, Επικεφαλής Προγραμμάτων Νοσημάτων του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) και Μέλος της Ομάδας Εργασίας One Health της Ε.Ε., η Δρ. Ελισάβετ Σταυροπούλου, Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος, Επιστημονική συνεργάτης ΕΟΔΥ και η Δρ. Δήμητρα Καφετσούλη, Ιατρός, Επιστημονική συνεργάτης ΕΟΔΥ
Ο όρος «Ενιαία Υγεία» (One Health) ακούγεται πολύ έντονα τελευταία από επιστήμονες, ειδικούς του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) και την ηγεσία του υπουργείου Υγείας. Ειδικά μετά την πανδημία, η Ενιαία Υγεία βγαίνει μπροστά σε επιστημονικά συνέδρια και εκδηλώσεις και φαίνεται ότι έχει αποκτήσει άλλη βαρύτητα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Γνωρίζουμε όμως περί τίνος πρόκειται, αλλά και πως επηρεάζει την υγεία μας;
Η Ενιαία Υγεία είναι διατομεακή προσέγγιση στη Δημόσια Υγεία που αναγνωρίζει ότι η ανθρώπινη υγεία συνδέεται με την υγεία των ζώων και το περιβάλλον και ότι οι ενέργειες για την αντιμετώπιση των απειλών για την υγεία πρέπει να συμπεριλαμβάνουν και τις τρεις αυτές διαστάσεις.
Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Επικεφαλής των Προγραμμάτων Νοσημάτων του ECDC, κ. Ole Heuer, η Ενιαία Υγεία -που δεν είναι καινούργια έννοια- έχει αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία την τελευταία 20ετία λόγω της εμφάνισης μολυσματικών ασθενειών, όπως η Mpox, η γρίπη των χοίρων, η γρίπη των πτηνών, με αποτέλεσμα να καθίσταται απαραίτητη η στενότερη συνεργασία μεταξύ κτηνιάτρων, ιατρών και επιστημόνων του περιβάλλοντος. «Σήμερα, αναγνωρίζεται ευρέως σε διεθνές επίπεδο και αποτελεί βασικό στοιχείο της παγκόσμιας στρατηγικής υγείας της Ε.Ε. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης και το κοινωνικό κόστος των επιδημιών και ενδεχομένως να αποτρέψει την εμφάνισή τους, συμβάλλοντας έτσι στην ασφάλεια της Δημόσιας Υγείας», σημειώνει ο κ. Heuer.
Πως η αλληλεπίδραση περιβάλλοντος, ζώων και ανθρώπων έχει άμεσα αποτελέσματα στην ανθρώπινη υγεία; Απειλές που προκύπτουν από την υγειονομική σχέση του τριπτύχου «περιβάλλον – ζώα – άνθρωπος» είναι η μικροβιακή αντοχή, η ασφάλεια των τροφίμων και του νερού, η γρίπη των πτηνών και άλλες ζωονόσοι, όπως επίσης και η ρύπανση του περιβάλλοντος και η κλιματική κρίση.
Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα
«Η μικροβιακή αντοχή (AMR) αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα Δημόσιας Υγείας, καθώς καθιστά τις λοιμώξεις δυσκολότερες στη θεραπεία, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο ιατρικές διαδικασίες. Eνας βασικός παράγοντας της μικροβιακής αντοχής είναι η υπερβολική ή εσφαλμένη χρήση αντιβιοτικών τόσο στους ανθρώπους όσο και στα ζώα», εξηγεί ο κ. Heuer.
Οι επιστημονικές συνεργάτιδες του ΕΟΔΥ, κυρίες Ελισάβετ Σταυροπούλου και Δήμητρα Καφετσούλη προσθέτουν ότι τα 2/3 όλων των αντιμικροβιακών παγκοσμίως χρησιμοποιούνται στα ζώα, ενώ περίπου το 75% των αντιβιοτικών που χορηγούνται στα ζώα δεν απορροφώνται, αλλά απεκκρίνονται στην κοπριά και τα απόβλητα, καταλήγοντας στο περιβάλλον.
«Η μικροβιακή αντοχή μεταδίδεται από τα ζώα στον άνθρωπο και στο περιβάλλον μέσω πολλών οδών. Η ανεξέλεγκτη χρήση αντιμικροβιακών στα ζώα οδηγεί στην ανάπτυξη ανθεκτικών μικροοργανισμών και στη διάδοση γονιδίων ανθεκτικότητας. Τα ζώα μπορούν να μεταδώσουν ανθεκτικούς μικροοργανισμούς στον άνθρωπο μέσω άμεσης επαφής (όπως με κτηνοτρόφους, κτηνιάτρους ή ιδιοκτήτες κατοικίδιων) ή μέσω της τροφικής αλυσίδας, κυρίως μέσω κατανάλωσης ή επαφής με κρέας και ζωικά προϊόντα που έχουν μολυνθεί λόγω ανεπαρκών συνθηκών υγιεινής. Επίσης, η διατροφή σκύλων με ωμό κρέας θεωρείται παράγοντας μετάδοσης ανθεκτικών μικροοργανισμών στα ζώα συντροφιάς και κατ’επέκταση στους ιδιοκτήτες τους», εξηγούν οι κυρίες Σταυροπούλου και Καφετσούλη.
Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής
Η κλιματική αλλαγή ευνοεί την εμφάνιση και εξάπλωση νέων μεταδοτικών ασθενειών ή την επανεμφάνιση παλαιότερων και επιτάσσει στρατηγικές Ενιαίας Υγείας. Κάποιους από τους τρόπους που η κλιματική κρίση επηρεάζει την Ενιαία Υγεία αναλύουν οι δύο επιστημονικές συνεργάτιδες του ΕΟΔΥ:
- Η αύξηση των θερμοκρασιών καθώς και η συχνότητα των καυσώνων διευκολύνουν την επέκταση της γεωγραφικής κατανομής φορέων (διαβιβαστών) ασθενειών όπως είναι τα κουνούπια σε περιοχές που παλαιότερα δεν μπορούσαν να επιβιώσουν λόγω χαμηλότερων θερμοκρασιών. Έτσι, ασθένειες όπως η ελονοσία και ο δάγκειος πυρετός είναι πιο πιθανό να εξαπλωθούν σε περιοχές που προηγουμένως δεν υπήρχαν.
- Άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι ξηρασίες και οι πλημμύρες, καταστρέφουν καλλιέργειες και επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα τροφίμων με αποτέλεσμα την διαταραχή της διατροφικής αλυσίδας και την αύξηση ασθενειών που σχετίζονται με την κακή ή ελλιπή διατροφή. Οι υγειονομικές προκλήσεις που προέκυψαν στη Θεσσαλία από την κακοκαιρία «Daniel» και τις επακόλουθες πλημμύρες είναι ένα παράδειγμα τέτοιων συμβάντων.
- Η αποψίλωση των δασών και η επέκταση των πόλεων φέρνουν τους ανθρώπους σε στενότερη επαφή με άγρια ζώα, αυξάνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης ζωονόσων (π.χ., Ebola, κορωνοϊοί, Nipah).
- Η ατμοσφαιρική ρύπανση αυξάνει τις αναπνευστικές παθήσεις (άσθμα, χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια) ενώ έχει επίσης αναγνωριστεί ως ένας παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη άνοιας και καρδιαγγειακών νόσων. Ακόμα και το σύνδρομο αιφνιδίου θανάτου των βρεφών έχει συνδεθεί με αέριους ρύπους. Η μόλυνση των υδάτινων πηγών (π.χ., από πλημμύρες) διευκολύνει επιδημίες όπως η χολέρα.
- Το λιώσιμο των πάγων (permafrost) είναι άλλο ένα επακόλουθο της κλιματικής αλλαγής που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μικροοργανισμών που ήταν παγιδευμένοι για χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια.
Δράσεις Ενιαίας Υγείας σε Ελλάδα και Ευρώπη
Η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ διαφορετικών τομέων εφαρμόζονται σε επίπεδο Ε.Ε. μέσω κοινής εργασίας με άλλους οργανισμούς, ανταλλαγής πρακτικών και δεδομένων και παραγωγής κοινών εκθέσεων (π.χ., εκθέσεις για ζωονόσους, επιδημιολογικές ενημερώσεις για τη γρίπη των πτηνών, κοινές εκθέσεις σχετικά με την κατανάλωση και την αντοχή στα αντιμικροβιακά κ.ά). Σύμφωνα με τον κ. Heuer, η προετοιμασία έναντι υγειονομικών απειλών απαιτεί την κατάρτιση σχεδίων, τη δοκιμή τους, την ανάλυση πραγματικών γεγονότων ή επιδημιών και εξαγωγή συμπερασμάτων για τη βελτίωση των σχεδίων. «Αυτή η διαδικασία ονομάζεται κύκλος ετοιμότητας», λέει, προσθέτοντας ότι οι χώρες πρέπει να διεξάγουν τακτικές αναλύσεις των δυνατοτήτων τους στον τομέα της Ενιαίας Υγείας και να επικαιροποιούν τα σχέδιά τους αναλόγως τις ανάγκες.
Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, τον Μάιο του 2024, ο ΕΟΔΥ κατάφερε να εξασφαλίσει μια σημαντική επιχορήγηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την προώθηση της διατομεακής συνεργασίας στο πλαίσιο της Ενιαίας Υγείας. Το πρόγραμμα ονομάζεται CSN (Collaborative Surveillance Network) και η υλοποίησή του ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2024.
«Η πανδημία COVID-19 ανέδειξε με τον πιο εμφαντικό τρόπο την επείγουσα ανάγκη για ανάπτυξη ισχυρών και διασυνδεδεμένων συστημάτων επιτήρησης για την αποτελεσματική ανίχνευση, παρακολούθηση και αντιμετώπιση αναδυόμενων παγκόσμιων απειλών για την υγεία», επισημαίνουν οι κυρίες Σταυροπούλου και Καφετσούλη.
Πιο αναλυτικά, το πρόγραμμα στοχεύει: στη χαρτογράφηση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου και συμφωνιών για τη διατομεακή ανταλλαγή, καθώς και την ανάπτυξη νέων συμφωνιών και νομικού πλαισίου μεταξύ φορέων, όπου κριθεί απαραίτητο. Επιπλέον χαρτογραφούνται τα υπάρχοντα πρωτόκολλα επιτήρησης και οι υποδομές πληροφορικής σε διάφορους τομείς, με σκοπό την αναγνώριση των εργαστηρίων που χρήζουν αναβάθμισης των πληροφοριακών συστημάτων τους.
Η ολιστική προσέγγιση στο πλαίσιο ενός Δικτύου Επιτήρησης Εργαστηρίου One Health περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος για την παρακολούθηση και την ανίχνευση μικροβιακών στελεχών που επηρεάζουν την υγεία του ανθρώπου, των ζώων, καθώς και την περιβαλλοντική υγεία. Μεταξύ άλλων, αναπτύσσονται πρωτόκολλα επιτήρησης για χωροκατακτητικά είδη κουνουπιών και ακολουθούν πρωτόκολλα για την επιτήρηση, εκτίμηση του κινδύνου αλλά και απόκριση για αποτελεσματική αντιμετώπιση τυχόν εισαγωγής χωροκατακτητικών ειδών κουνουπιών στην Ελλάδα.
Το πρόγραμμα που «τρέχει» ο ΕΟΔΥ προβλέπει και την ενίσχυση του αριθμού των επαγγελματιών Δημόσιας Υγείας σε δραστηριότητες επιτήρησης με τη θέσπιση στοχευμένου πλαισίου εκπαίδευσης. Πρόκειται να εισαχθεί ένα Ελληνικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Επιδημιολογίας (FETP/Field Epidemiology Training Program), σε συνεργασία με το ECDC καθώς και με το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στην παρεμβατική επιδημιολογία (EPIET) και το γερμανικό Robert Koch Institute (RKI). Το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής θα συμβάλουν στον παραπάνω στόχο.
Ο Ole Heuer, Επικεφαλής Προγραμμάτων Νοσημάτων του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) και Μέλος της Ομάδας Εργασίας One Health της Ε.Ε.
Η Δρ. Δήμητρα Καφετσούλη, Ιατρός, Επιστημονική συνεργάτης ΕΟΔΥ
Η Δρ. Ελισάβετ Σταυροπούλου, Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος, Επιστημονική συνεργάτης ΕΟΔΥ
Διαβάστε επίσης
Συνεργασία Ευρώπης και Αφρικής με στόχο την προστασία της παγκόσμιας Υγείας
Συναγερμός στην Ευρώπη για παρασιτοκτόνα που κάνουν τους μύκητες ανθεκτικούς στη θεραπεία
