* Γράφει ο κύριος Αθανάσιος Βοζίκης, Καθηγητής, Διευθυντής του Εργαστηρίου Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας (LabHEM), Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης
Τα τελευταία χρόνια ενδυναμώνεται η άποψη ότι η προστασία της ασφάλειας του ασθενούς συνιστά τον θεμέλιο λίθο όλων των Πολιτικών Υγείας παγκοσμίως και κυρίως αυτών που σχετίζονται με τη βελτίωση της ποιότητας στο χώρο της Υγείας. Κάθε πρόγραμμα υγείας που έχει στόχο τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας, θα πρέπει να ενσωματώνει την ασφάλεια του ασθενούς, ως ένα αναπόσπαστο στοιχείο της στρατηγικής του.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ για την παροχή υψηλής ποιότητας φροντίδας υγείας, θα πρέπει να ικανοποιείται το συστατικό στοιχείο της Ασφαλούς φροντίδας υγείας, το οποίο τεκμηριώνει ότι οι ποιοτικές υπηρεσίες υγείας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την προάσπιση της ασφάλειας του ασθενούς.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Χάρτα δικαιωμάτων των ασθενών (Active Citizenship Network, 2002) που συντάχθηκε με στόχο την εξασφάλιση της υψηλής ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας στα ευρωπαϊκά Συστήματα Υγείας, ορίζει ως ένα από αυτά τα δικαιώματα, αυτό της ασφάλειας του ασθενούς.
«Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα απαλλαγής από βλάβη που προκαλείται από την πλημμελή λειτουργία των υπηρεσιών υγείας, τα ιατρικά σφάλματα και λάθη και έχει το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας και θεραπείες που πληρούν αυστηρά πρότυπα ασφαλείας».
Πρόσφατες έρευνες, καταδεικνύουν την κρισιμότητα του προβλήματος των ιατρικών σφαλμάτων και ανεπιθύμητων περιστατικών, σε διεθνές επίπεδο. Όσον αφορά τη χώρα μας, τα περιστατικά ιατρογενούς βλάβης, έστω και αν αυτά παρουσιάζονται μέσα από σποραδικές, μεμονωμένες ερευνητικές προσεγγίσεις, φαίνεται ότι προκαλούν σημαντική οικονομική επιβάρυνση σε όλους τους εμπλεκόμενους (μεταξύ των οποίων και στο Σύστημα Υγείας) και γενικότερα στην ελληνική οικονομία. Το κρισιμότερο όμως στοιχείο είναι ότι εξαιτίας των δυσμενών συμβάντων και των περιστατικών ιατρικής αμέλειας που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί, είναι δυνατό να απειληθεί σοβαρά η ασφάλεια των ασθενών, με αποτέλεσμα κάποιοι από αυτούς να περνούν την υπόλοιπη ζωή τους, με μερική ή ολική αναπηρία ή και να καταλήξουν.
Επειδή συχνά συγχέονται έννοιες, όπως ιατρικό σφάλμα (λάθος), ιατρική αμέλειας και ανεπιθύμητο περιστατικό, παρακάτω παρατίθενται οι ορισμοί τους, όπως παρουσιάζονται στην ευρέως αποδεκτή βιβλιογραφία.
Ιατρικό Σφάλμα (Medical Error) ορίζεται ως:
– Η αδυναμία μιας προγραμματισμένης ενέργειας να ολοκληρωθεί όπως αναμένεται ή η χρήση ενός λάθους σχεδιασμού για να επιτευχθεί ένας στόχος. Τα ιατρικά σφάλματα μπορεί να αναφέρονται στην κακή άσκηση της ιατρικής πρακτικής, σε αδυναμίες και (παρ)ελλείψεις του συστήματος Υγείας, στις παρενέργειες των φαρμάκων, στις ιατρικές επεμβάσεις και στον ιατρικό τεχνολογικό εξοπλισμό.
Ιατρική Αμέλεια ορίζεται ως:
– Η υπολειπόμενη, της επιβαλλόμενης επιμέλειας στο επάγγελμα του ιατρού, συμπεριφορά λόγω απόκλισης από το επαγγελματικό ιατρικό standard. Ως ιατρικό standard (πρότυπο ποιότητας) μπορεί να χαρακτηριστεί το σύνολο των προδιαγραφών ποιότητας και ασφάλειας στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνεται σε ορισμένη περίπτωση η παροχή των ιατρικών υπηρεσιών και προσδιορίζεται από τις αντικειμενικές περιστάσεις, από τα πορίσματα της επιστήμης και από το απόσταγμα της εμπειρίας κατά το χρόνο διενέργειας της ιατρικής πράξης.
Ανεπιθύμητο Περιστατικό (ή δυσμενές συμβάν) (Adverse Event) ορίζεται ως:
– Η βλάβη που προκλήθηκε από τον ιατρικό χειρισμό μάλλον και όχι από την υπάρχουσα ασθένεια ή κατάσταση του ασθενούς. Συχνά αναφέρεται και ως Ιατρογενής Βλάβη.
Το ιατρικό σφάλμα μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας παροχής φροντίδας υγείας (πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία) και μπορεί να αφορά σε ανύπαρκτη, εσφαλμένη ή και πλημμελή παροχή φροντίδας υγείας αλλά δε σημαίνει απαραίτητα ότι θα προκαλέσει και βλάβη στον ασθενή. Αν και η συντριπτική πλειοψηφία των ιατρικών σφαλμάτων δε σχετίζεται υποχρεωτικά με ανεπιθύμητα περιστατικά, τα σφάλματα αυτά μπορούν (και πρέπει) να προληφθούν.
Από το 2017 στο Εργαστήριο Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας (LabHEM), του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς, λειτουργεί άτυπα το Παρατηρητήριο Ασφάλειας του Ασθενούς.
Ερευνητικές Δραστηριότητες του Παρατηρητηρίου Ασφάλειας του Ασθενούς
Ανάπτυξη Βάσεων δεδομένων με στοιχεία δυσμενών συμβάντων και περιστατικών ιατρικής αμέλειας από την Ελλάδα και από το εξωτερικό
Ενδεικτικά, συλλογή δεδομένων από: αποφάσεις πολιτικών, διοικητικών και ποινικών δικαστηρίων, αποφάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη, οικειοθελείς (αυτόβουλες) αναφορές πολιτών-ασθενών, ασφαλιστικό κλάδο, ανοικτές διεθνείς βάσεις, δημοσιεύματα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, κλπ. Οι δικαστικές αποφάσεις που έχουν συλλεγεί-καταγραφεί ξεπερνούν σήμερα τις 1.000 ενώ έχουν καταγραφεί αναφορές πολιτών-ασθενών για περισσότερα από 20.000 «δυσμενή συμβάντα».
Αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στην Ελλάδα σε σχέση με πλήθος διαστάσεων (κλινικών, οικονομικών, οργανωτικών και κοινωνικών) των δυσμενών συμβάντων και περιστατικών ιατρικής αμέλειας
Υποστήριξη της ερευνητικής δραστηριότητας Υποψηφίων διδακτόρων, μεταπτυχιακών και προπτυχιακών φοιτητών και παρουσιάσεις των ευρημάτων σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια. Ενδεικτικά, έχουν υποστηριχθεί τρεις διδακτορικές διατριβές, τέσσερεις μεταπτυχιακές διπλωματικές, ενώ έχει πραγματοποιηθεί πλήθος δημοσιεύσεων και παρουσιάσεων σε συνέδρια.
Προτάσεις οργάνωσης συστημάτων ανίχνευσης, καταγραφής και ανάλυσης των δυσμενών συμβάντων και περιστατικών ιατρικής αμέλειας και πιλοτική υλοποίηση σε Μονάδες Υγείας
Πιλοτική υλοποίηση δύο συστημάτων ανίχνευσης, καταγραφής και ανάλυσης των δυσμενών συμβάντων και περιστατικών ιατρικής αμέλειας σε δημόσιες Μονάδες Υγείας, με εντυπωσιακά θετικά αποτελέσματα.
Διαβάστε επίσης
Ειδικούς εμπειρογνώμονες για θέματα ιατρικής ευθύνης ζητά ο ΠΙΣ
«Νυστέρι» στα στρατιωτικά νοσοκομεία – Τα τραγικά λάθη, οι αλλαγές και το… κέντρο διερχομένων
