Συνήθως θεωρούμε ότι η ζεστασιά και η συμπάθεια προς κάποιον προηγούνται της γενναιοδωρίας, ότι πρώτα νιώθουμε θετικά για ένα άτομο και μετά επιλέγουμε να το βοηθήσουμε. Όμως, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Fudan Journal of the Humanities and Social Sciences, τα πράγματα μπορούν να λειτουργήσουν και αντίστροφα. Πρόκειται για το φαινόμενο που είναι γνωστό ως «Ben Franklin effect»: Όταν κάποιος κάνει σ’ έναν άλλον μία χάρη, καταλήγει να τον συμπαθεί περισσότερο, ακόμη κι αν προηγουμένως ένιωθε ουδέτερα.
Το φαινόμενο πήρε το όνομά του από τον Βενιαμίν Φραγκλίνο, ο οποίος είχε περιγράψει πώς χρησιμοποιούσε μικρά αιτήματα για να αμβλύνει την εχθρικότητα πολιτικών αντιπάλων του. Σε μία χαρακτηριστική ιστορία, ζήτησε από έναν αντίπαλο να του δανείσει ένα σπάνιο βιβλίο. Ο άνδρας το έκανε κι από εκείνο το σημείο έγινε εμφανώς φιλικότερος προς τον Φραγκλίνο, αναζητώντας την παρέα και τη συνεργασία του.
Το ψυχολογικό υπόβαθρο
Σύμφωνα με το Forbes, η μελέτη εξηγεί ότι ο μηχανισμός πίσω από αυτή την αλλαγή συμπεριφοράς είναι η γνωστική ασυμφωνία: H ψυχική δυσφορία που προκύπτει όταν οι πράξεις μας δεν συμφωνούν με τις πεποιθήσεις μας. Για να μειωθεί αυτή η ασυμφωνία, ο εγκέφαλος τείνει να προσαρμόζει τις στάσεις μας.
Έτσι, όταν κάποιος βοηθά ένα άτομο για το οποίο ήταν αδιάφορος ή αρνητικός, ο εγκέφαλος καταλήγει στο συμπέρασμα: «Δεν θα βοηθούσα κάποιον που δεν συμπαθώ – άρα πρέπει να τον συμπαθώ». Αυτή η εσωτερική «διόρθωση» είναι που κάνει το φαινόμενο τόσο ισχυρό και σχετικό με τις ανθρώπινες σχέσεις και την ανάπτυξη εμπιστοσύνης.
Η θεωρία ενισχύθηκε σημαντικά μετά το κλασικό πείραμα των Jon Jecker και David Landy το 1969, στο περιοδικό Human Relations. Οι συμμετέχοντες που είχαν κάνει μια χάρη στον ερευνητή ή είχαν δεχθεί παρόμοιο αίτημα, τον αξιολόγησαν αργότερα ως πολύ πιο συμπαθή σε σχέση με όσους είχαν λάβει χάρη ή δεν είχαν καμία αλληλεπίδραση.
Πώς εμφανίζεται στην καθημερινότητα
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται σε πολιτικούς ή σε ιστορίες παλιών εποχών· εμφανίζεται σε όλη την καθημερινή ζωή:
- Στη δουλειά: Όταν βοηθάμε έναν συνάδελφο, αλληλεπιδρούμε πιο εύκολα μαζί του και συχνά ενδιαφερόμαστε περισσότερο για την επιτυχία του. Αντίστοιχα, όταν ζητάμε συμβουλή, ο άλλος νιώθει πιο συνδεδεμένος μαζί μας.
- Στις φιλίες και στις σχέσεις: Μικρές πράξεις φροντίδας –από έναν καφέ μέχρι βοήθεια σε μια μετακόμιση– ενισχύουν τη στοργή, όχι λόγω της ίδιας της πράξης, αλλά λόγω του νοητικού μηχανισμού που τη συνοδεύει. Η κοινή προσπάθεια ενισχύει τους δεσμούς, ενώ η μονόπλευρη προσπάθεια παράγει δυσαρέσκεια.
- Στην κοινωνική δικτύωση: Οι άνθρωποι απολαμβάνουν να είναι χρήσιμοι. Ένα μικρό καλό αίτημα λειτουργεί σαν έμμεση επιβεβαίωση της αξίας τους και ενισχύει την αίσθηση σύνδεσης.
Πώς αξιοποιείται το φαινόμενο
Η χρήση του «Ben Franklin effect» δεν θεωρείται χειριστική όταν γίνεται με ειλικρίνεια, αλλά αποτελεί κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσονται οι υγιείς ανθρώπινες σχέσεις.
Μερικές πρακτικές που προκύπτουν από τη μελέτη:
- Μικρά αιτήματα: Μια διαχειρίσιμη χάρη μπορεί να φέρει σημαντική αλλαγή στη σχέση.
- Ζήτα βοήθεια όταν χρειάζεται: Η υπερβολική αυτάρκεια δημιουργεί απόσταση· η συνεισφορά φέρνει εγγύτητα.
- Ειλικρίνεια: Το φαινόμενο λειτουργεί μόνο όταν τα αιτήματα γίνονται καλόπιστα.
- Παρατήρηση: Η αλλαγή στη δική μας συμπάθεια μετά από μια πράξη γενναιοδωρίας αποκαλύπτει πόσο βαθιά λειτουργεί η γνωστική ασυμφωνία.
Το «Ben Franklin effect» ανατρέπει τη συνηθισμένη αντίληψη ότι βοηθάμε τους ανθρώπους που ήδη συμπαθούμε. Όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές, πολλές φορές αρχίζουμε να συμπαθούμε εκείνους τους οποίους βοηθήσαμε. Πρόκειται για έναν από τους πιο αποτελεσματικούς και θετικούς μηχανισμούς για τη δημιουργία εμπιστοσύνης και την ενίσχυση των σχέσεων.
Διαβάστε επίσης
Χαρά: Οι πράξεις που δίνουν και φέρνουν ευτυχία
Γενναιοδωρία: Η κίνηση είναι που μετράει ή μήπως όχι; Έρευνα απαντά
Νόσος Αλτσχάιμερ – Aπροσδόκητη γενναιοδωρία: Πότε αποτελεί ένδειξη νόσου
