Ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος παγκοσμίως της κατανόησης και αντιμετώπισης του τραύματος καθηγητής Ψυχιατρικής του Χάρβαρντ Dr. Bessel van der Kolk θεωρείται ο «σύγχρονος Σίγκμουντ Φρόιντ» της μετατραυματικής αποκατάστασης. Τον συναντήσαμε στο πλαίσιο του Syros Healing Waves Festival 2025 και μιλήσαμε για το ψυχικό τραύμα, την παραμέληση, αλλά και τη σημασία της απόλαυσης.
Dr. Bessel van der Kolk
Ο διακεκριμένος επιστήμονας ήταν ο επικεφαλής του Syros Healing Waves Festival 2025 πλαισιωμένος από μια ομάδα οραματιστών επιστημόνων και θεραπευτών. Για πρώτη φορά, κορυφαίοι ειδικοί από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στην αρχόντισσα του Αιγαίου, για να αναδείξουν έναν ριζικά διαφορετικό δρόμο προς τη θεραπεία: τον δρόμο της απόλαυσης.
Ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος παγκοσμίως της κατανόησης και αντιμετώπισης του τραύματος, ιδρυτής του Κέντρου Ψυχικού Τραύματος της Μασαχουσέτης, καθηγητής Ψυχιατρικής του Χάρβαρντ και συγγραφέας του παγκόσμιου best seller «Το σώμα δεν ξεχνά» (εκδ. Κλειδάριθμος) / “The body keeps the score”, ο Dr. Bessel van der Kolk θεωρείται υπεύθυνος για μια κυριολεκτικά σύγχρονη επανάσταση στον τομέα της ψυχικής υγείας, καθώς έχει ανοίξει το δρόμο για νέες προσεγγίσεις στη μελέτη και θεραπεία του Διαγενεακού και Σύνθετου τραύματος.
Άραγε το ψυχικό τραύμα μπορεί να «σβήσει» ή τελικά μαθαίνουμε να ζούμε με αυτό; «Τίποτα από τα δύο δεν συμβαίνει» απαντά ο Dr. Bessel van der Kolk μετά από σκέψη λίγων δευτερολέπτων. «Ό,τι έγινε, έγινε. Ωστόσο για να ξεπεράσουμε το τραύμα υπάρχει μια μεταβατική διαδικασία όπου ξαναζούμε, ξαναβιώνουμε την εμπειρία» εξηγεί.
Ο Ολλανδός ψυχίατρος είναι πολύ ξεκάθαρος για ό,τι συμβαίνει στο μυαλό ενός ανθρώπου που έχει υποστεί ψυχικό τραύμα: «Ο άνθρωπος με τραύμα αισθάνεται απειλή, ξαναζει την τραυματική εμπειρία, ενώ στην πραγματικότητα είναι ασφαλής». Μπορεί επί παραδείγματι ένας δυνατός κρότος π.χ. από βεγγαλικά να πυροδοτήσει μια αντίδραση φυγής σε έναν άνθρωπο που έχει υποστεί το βαθύ τραύμα του πολέμου, τη στιγμή που ο ίδιος θόρυβος για όλους τους υπόλοιπους «υγιείς» (υπό την έννοια των μη τραυματισμένων ψυχικά) προκαλεί ευφορία ή ακόμη και αδιαφορία.
Ποιες μέθοδοι βοηθούν να ξεπεραστεί το ψυχικό τραύμα
«Υπάρχουν πολλές μέθοδοι ώστε να επανέλθει κάποιος στο εδώ και τώρα και να ξεπεράσει το τραύμα. Ωστόσο δεν είναι όλες αποτελεσματικές. Όταν μια μέθοδος δεν αποδίδει χρειάζεται ο θεραπευτής να εφαρμόσει κάτι διαφορετικό» λέει ο διακεκριμένος ψυχίατρος επισημαίνοντας ότι μόνο με δοκιμή και πειραματισμό μπορεί να βρεθεί η μέθοδος/τεχνική που ταιριάζει και αποδίδει σε κάθε θεραπευόμενο.
Ο ίδιος πάντως είναι ένθερμος υποστηρικτής εναλλακτικών μεθόδων και προσεγγίσεων που μπορούν να ξεκλειδώσουν την τραυματισμένη ψυχή του θεραπευόμενου και να τον βοηθήσουν να βρει ξανά τον δρόμου του προς την απόλαυση της ζωής. Θεωρεί μάλιστα ότι η πρακτική της γιόγκα αποτελεί συχνά ένα αποτελεσματικό θεραπευτικό «εργαλείο» για την ηρεμία της ψυχής και το αίσιο τέλος στο θεραπευτικό ταξίδι.
Η σημασία της απόλαυσης
Η απόλαυση θεωρείται κομβική για να καταφέρει ο θεραπευόμενος να ξεπεράσει την τραυματική εμπειρία. Ο στόχος του θεραπευτή σύμφωνα με τον Dr. Bessel van der Kolk είναι να καταφέρει τον θεραπευόμενο να αισθανθεί χαρά. «Για να βιώσει την απόλαυση ο θεραπευόμενος πρέπει πρώτα να ‘αφήσει’ πίσω του την τραυματική εμπειρία» – να κλείσει αυτό το κεφάλαιο της ψυχής του. «Μέσω της θεραπείας ο θεραπευόμενος αποκτά ξανά την ικανότητα να απολαμβάνει τη ζωή, να νιώθει την ευχαρίστηση» εξηγεί ο ειδικός τονίζοντας ωστόσο ότι δεν είναι μια εύκολη πορεία.
Η σωματική κίνηση, ο χορός, οι τέχνες, αποτελούν δραστηριότητες που προάγουν την απόλαυση και τη διασκέδαση και βοηθούν στην θεραπεία του τραύματος.
«Δεν ξέρουμε αν [οι τέχνες] φτάνουν στον πυρήνα του μηχανισμού του τραύματος. Αυτό θα το δούμε. Ο στόχος πάντως είναι ο θεραπευόμενος να ηρεμήσει και να μην αντιδρά με υπερβολή στα ερεθίσματα που προηγουμένως πυροδοτούσαν την αναβίωση της επιθετικότητας και της τραυματικής εμπειρίας» τονίζει ο Ολλανδός ψυχίατρος.
Η βαρύτητα της παραμέλησης
«Παρότι η παραμέληση δεν ανήκει στην κατηγορία του ψυχικού τραύματος, εντούτοις η αντιμετώπισή της γίνεται με τις ίδιες μεθόδους που χρησιμοποιούνται για να ξεπεράσει ο θεραπευόμενος το ψυχικό τραύμα» διευκρινίζει ο Dr. Bessel van der Kolk.
Εξηγεί ωστόσο ότι η παραμέληση αποτελεί μια διαφορετική «κατηγορία», καθώς σχετίζεται με την εγγενή ανάγκη του ανθρώπου να συνδεθεί με τον συνάνθρωπο. «Η παραμέληση και η απαξίωση [από τη μητέρα] αφομοιώνονται από το παιδί και γίνονται μέρος της ταυτότητάς του» λέει ο ειδικός σε μια προσπάθεια να εξηγήσειτην βαθιά ανάγκη της ανθρώπινης φύσης για σύνδεση – «είμαστε πλασμένοι να είμαστε μαζί» – και ζεστασιά. Επομένως ο τρόπος που μας ορίζουν οι γονείς μας και ιδιαίτερα η μητέρα (είτε θετικά είτε αρνητικά) γίνεται μέρος της ταυτότητάς μας.
Υπάρχει πολιτισμός που δεν «κουβαλάει» τραύμα;
«Έχω ταξιδέψει όλο τον κόσμο, ψάχνοντας να τον βρώ!» μας απαντά ο Dr. Bessel van der Kolk Σχολιάζει ωστόσο ότι από την προσωπική του εμπειρία και έρευνα κανένας πολιτισμός δεν είναι «αθώος». «Δεν υπάρχει πολιτισμός χωρίς παιδική κακοποίηση και ενδοοικογενειακή βία» τονίζει. Στις κουλτούρες ωστόσο, με μεγάλο χάσμα κοινωνικών ανισοτήτων ο Dr van der Kolk θεωρεί ότι επικρατεί μεγαλύτερη ροπή προς τη βία και η αντιμετώπιση του τραύματος δεν γίνεται με τον πλέον ενδεδειγμένο και αποδοτικό τρόπο. Από την άλλη μεριά, σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Νορβηγία, όπου υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για όλους, υπάρχει μειωμένη ένταση της βίας, καθώς και πιο ποιοτική αντιμετώπιση των ανθρώπων που βιώνουν ψυχικό τραύμα, ενώ δεν επιλέγεται η «εύκολη λύση» του φαρμάκου, σύμφωνα με τον ειδικό.
Ποιοι ξεπερνούν το τραύμα πιο εύκολα
Υπάρχουν κάποια ψυχικά εφόδια που καθιστούν κάποιον πιο «ικανό» να ξεπεράσει μια τραυματική εμπειρία; Στο ερώτημα αυτό ο Dr. Bessel van der Kolk προτείνει δύο σημαντικά εφόδια.
«Όταν υπάρχει το αποτύπωμα της μητρικής αγάπης στην ψυχή του θεραπευόμενου, αυτός μπορει να αντλήσει δύναμη [συναίσθημα αγάπης] από αυτήν την εγγραφή κάτι που θα τροφοδοτήσει τη θεραπεία του και θα τον βοηθήσει να ανταποκριθεί» λέει ο ειδικός.
Επίσης σημαντικό «πλεονέκτημα» έχουν οι άνθρωποι που είναι τολμηροί από τη φύση τους, τους αρέσουν οι προκλήσεις και έχουν ήδη ξεπεράσει σοβαρές προκλήσεις στο παρελθόν. «Αναλογιζόμενος κάποιος ότι στο παρελθόν κατόρθωσε να αντιμετωπίσει μια σοβαρή πρόκληση, τότε σκέφτεται ότι και τώρα μπορεί να τα καταφέρει!» επισημαίνει ο Ολλανδός ψυχίατρος.
Διαβάστε επίσης
Γιατί μια τραυματική εμπειρία δεν μας σημαδεύει όλους το ίδιο – Η ανατομία ενός τραύματος
Πένθος: Πώς να το διαχειριστούμε
Τέμπη: Όταν μια τραγωδία «γεννά» αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση – Πόσο βαθύ είναι το συλλογικό τραύμα
