Μιλούμε όλο και περισσότερο πλέον για τη νευροδιαφορετικότητα, σε μια προσπάθεια να καταλάβουμε καλύτερα τα άτομα που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού ή έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας). Μήπως, όμως, τελικά η νευροδιαφορετικότητα δεν απαντάται μόνο στον άνθρωπο αλλά και στο ζωικό βασίλειο; Και τι σημαίνει αυτό για την καθημερινή τους φροντίδα;
Oι επιστήμονες ξεκινούν σοβαρά να εξετάζουν το ενδεχόμενο ότι και ορισμένα ζώα μπορεί να βιώνουν τον κόσμο διαφορετικά, λόγω διαφορών στη λειτουργία του εγκεφάλου τους. «Τα ζώα δεν μπορούν να μας πουν άμεσα πώς αντιλαμβάνονται τον κόσμο, ούτε να απαντήσουν σε τυπικές διαγνωστικές ερωτήσεις. Μπορούμε μόνο να περιγράψουμε τη συμπεριφορά των ζώων μέσα από το δικό μας πλαίσιο κατανόησης, για παράδειγμα χαρακτηρίζοντας κάποια σκυλιά ως παρορμητικά. Για εκείνα τα σκυλιά, όμως, η εξωτερική παρορμητικότητα μπορεί να είναι φυσιολογική συμπεριφορά για τη φυλή τους, όπως ακριβώς πολλές γάτες είναι μοναχικές» εξηγεί η Jacqueline Boyd, Ανώτερη Λέκτορας Επιστήμης των Ζώων στο Πανεπιστήμιο Nottingham Trent με άρθρο της στο The Conversation, η οποία στη συνέχεια αναλύει εκτενώς το ζήτημα.
Τι δείχνουν οι επιστημονικές μελέτες
Όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι διάφορα είδη, όπως σκύλοι, αρουραίοι, ποντίκια και πίθηκοι, εμφανίζουν γενετικά και συμπεριφορικά στοιχεία που παραπέμπουν σε νευροδιαφορετικότητα. Σε ορισμένες μελέτες, έχουν εντοπιστεί δομικές διαφορές σε γονίδια των σκύλων που σχετίζονται με την υπερκοινωνική συμπεριφορά, ένδειξη ότι οι εγκεφαλικές «ιδιαιτερότητες» δεν είναι αποκλειστικά ανθρώπινο φαινόμενο.
Η παρορμητική συμπεριφορά στους σκύλους φαίνεται να συνδέεται με χαμηλά επίπεδα δύο βασικών νευροδιαβιβαστών: της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης. Η σεροτονίνη παίζει καθοριστικό ρόλο στη συναισθηματική ισορροπία, ενώ η ντοπαμίνη σχετίζεται με την ικανότητα συγκέντρωσης και εστίασης.
Όταν οι ουσίες αυτές βρίσκονται σε ανισορροπία ή δεν ρυθμίζονται σωστά, μπορεί να προκύψουν συμπεριφορές που θυμίζουν στοιχεία της ΔΕΠΥ στους ανθρώπους, ένα χαρακτηριστικό της οποίας είναι η παρορμητικότητα.
Tα beagle που βρίσκονται στο… φάσμα
Οι ερευνητές χρησιμοποιούν ορισμένα ζώα ως «μοντέλα για τον αυτισμό» για να κατανοήσουν καλύτερα τις νευρολογικές διαφορές και να διερευνήσουν πιθανές θεραπείες. Αν και αυτά τα μοντέλα βασίζονται κυρίως σε ζώα που έχουν εκτραφεί και ζουν σε εργαστηριακό περιβάλλον -και άρα δεν αντικατοπτρίζουν πάντα τη φυσική ποικιλομορφία- προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα beagle που φέρουν μετάλλαξη στο γονίδιο Shank3, το οποίο συνδέεται με το φάσμα του αυτισμού στους ανθρώπους. Αυτά τα σκυλιά δείχνουν μειωμένη διάθεση για κοινωνική επαφή και λιγότερο αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των νευρικών κυττάρων σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την προσοχή. Εμφανίζουν επίσης μειωμένη «νευρωνική σύζευξη» με τους ανθρώπους, το συγχρονισμό δηλαδή της εγκεφαλικής δραστηριότητας που συμβαίνει κατά την αλληλεπίδραση.
Παρότι η μετάλλαξη μπορεί να επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά, δεν είναι ο μόνος παράγοντας. Η πρώιμη εμπειρία των κουταβιών παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο: ζώα που δεν έχουν θετικές ή επαρκείς επαφές με ανθρώπους στα πρώτα στάδια της ζωής τους συχνά γίνονται λιγότερο κοινωνικά. Έτσι, η συμπεριφορά διαμορφώνεται από έναν συνδυασμό γονιδίων και περιβάλλοντος.
Πώς βοηθά στην κατανόηση του αυτισμού
Η μελέτη της μετάλλαξης Shank3 σε σκύλους έχει δώσει ενδιαφέρουσες ενδείξεις για το πώς ίσως λειτουργεί ο αυτισμός και στους ανθρώπους. Σε μια έρευνα, σκύλοι με τη συγκεκριμένη μετάλλαξη έλαβαν μία δόση LSD, γεγονός που οδήγησε για αρκετές ημέρες σε καλύτερη προσοχή και μεγαλύτερο «συγχρονισμό» της εγκεφαλικής δραστηριότητας με εκείνη των ανθρώπων. Παρόμοια αύξηση της κοινωνικότητας έχει παρατηρηθεί και σε μελέτες με ποντίκια και ανθρώπους, αν και η χρήση ψυχεδελικών ουσιών εγείρει σοβαρά νομικά και ηθικά ζητήματα.
Τα ζωικά μοντέλα βοηθούν επίσης στη βελτίωση των διαγνωστικών εργαλείων για τη νευροδιαφορετικότητα. Σκύλοι με συμπεριφορές που μοιάζουν με την ανθρώπινη ΔΕΠΥ αξιολογήθηκαν με συστήματα μηχανικής μάθησης, τα οποία ανέλυσαν τις κινήσεις τους σε άγνωστα περιβάλλοντα. Μια μελέτη του 2021 έδειξε ότι η τεχνολογία είχε 81% συμφωνία με τις παραδοσιακές αξιολογήσεις.
Αντίστοιχες αντικειμενικές μέθοδοι αρχίζουν να εφαρμόζονται και στους ανθρώπους, όπως η ανάλυση των κινήσεων των ματιών στις διαγνώσεις της ΔΕΠΥ, μειώνοντας έτσι την υποκειμενικότητα και διευκολύνοντας την έγκαιρη αναγνώριση της νευροδιαφορετικότητας.
Τι σημαίνει τελικά η νευροδιαφορετικότητα για τα κατοικίδιά μας
Προβλήματα συμπεριφοράς σε σκύλους και γάτες είναι εξαιρετικά συνηθισμένα, με έρευνες να δείχνουν ότι σχεδόν όλα τα κατοικίδια εμφανίζουν κάποιο είδος δυσκολίας. Πολλά από αυτά τα θέματα, όπως ο φόβος, το άγχος, οι εμμονικές συμπεριφορές ή οι δυσκολίες στον αποχωρισμό, θυμίζουν προκλήσεις που συναντάμε και στη νευροδιαφορετικότητα των ανθρώπων.
Αντί να θεωρούμε αυτές τις συμπεριφορές «κακή διαγωγή», η κατανόηση ότι μπορεί να σχετίζονται με διαφορές στη λειτουργία του εγκεφάλου μπορεί να βοηθήσει τους ιδιοκτήτες να δείξουν περισσότερη κατανόηση και να αναζητήσουν πιο κατάλληλους τρόπους φροντίδας και εκπαίδευσης.
Συμπέρασμα
Καθώς η έρευνα προχωρά, γίνεται σαφές ότι η νευροδιαφορετικότητα δεν είναι αποκλειστικά ανθρώπινη υπόθεση. Η αναγνώρισή της στα ζώα μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για καλύτερες διαγνώσεις, πιο αποτελεσματική εκπαίδευση και φροντίδα που στηρίζεται στη γνώση και όχι στην παρερμηνεία της συμπεριφοράς.
Όπως τα νευροδιαφορετικά παιδιά ωφελούνται από εξατομικευμένη υποστήριξη, έτσι και οι τετράποδοι φίλοι μας μπορεί να χρειάζονται πιο προσαρμοσμένες προσεγγίσεις για να ζήσουν με ασφάλεια, άνεση και ευημερία.
Διαβάστε επίσης:
Αυτισμός: Το γρήγορο τεστ αντανακλαστικών που αποκαλύπτει τη διαταραχή – Γίνεται και στο σπίτι
Φάσμα Αυτισμού: Ερευνητές αποκαλύπτουν το γονιδιακό «ντόμινο» που οδηγεί στη διαταραχή
Αυτισμός: Το σημείο του προσώπου που αποκαλύπτει νωρίς τη διαταραχή
