Τις ημέρες του Χάλογουιν, τα θέματα που μονοπωλούν το ενδιαφέρον αφορούν σε ενδιαφέροντα κοστούμια, θεματικά πάρτι και… μαγικά φίλτρα. Οι λάτρεις της ιδιαίτερης αυτής γιορτής επαναφέρουν στο προσκήνιο ιστορίες για μάγισσες και τα μοναδικά ξόρκια τους, που συχνά αποτελούνται από φυτά, όπως η μπελαντόνα, ο μανδραγόρας και η αρτεμισία. Για αιώνες, τα βότανα αυτά πρωταγωνιστούσαν σε μύθους και συνταγές για μαγικά φίλτρα. Ωστόσο, πίσω από τη φήμη τους ως «στοιχειωμένα φυτά» κρύβεται μια πλούσια φαρμακολογική κληρονομιά, που συνεχίζει να διαμορφώνει τη σύγχρονη ιατρική, επισημαίνει σε άρθρο της στο The Conversation η Dipa Kamdar, Λέκτορας Φαρμακευτικής Πρακτικής στο Πανεπιστήμιο Κίνγκστον.
Μπελαντόνα: Ο καρπός της Αναγέννησης
Photo: Shutterstock
Η μπελαντόνα (Atropa belladonna), ή θανατηφόρο νυχτολούλουδο, ενσαρκώνει μια εντυπωσιακή διττότητα — είναι ταυτόχρονα δηλητήριο και θεραπεία. Το όνομά της, που σημαίνει «όμορφη γυναίκα» στα ιταλικά, ανάγεται στην Αναγέννηση, όταν οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν το χυμό των καρπών της για να διασταλούν οι κόρες των ματιών τους, επιδιώκοντας να γίνουν πιο ελκυστικές. Ωστόσο, η ομορφιά του φυτού κρύβει μια θανατηφόρο δυναμική: Μερικά μόνο φύλλα ή καρποί μπορούν να αποβούν θανατηφόρα, ενώ ακόμη και η επαφή με το δέρμα μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό.
Οι επιδράσεις της μπελαντόνα πηγάζουν κυρίως από την ατροπίνη και τη σκοπολαμίνη, που εμποδίζουν την ακετυλοχολίνη, έναν νευροδιαβιβαστή που ελέγχει ζωτικές λειτουργίες, όπως τον καρδιακό ρυθμό, την κίνηση των μυών, την πέψη και τη μνήμη.
Σήμερα, η ατροπίνη παραμένει ένα απαραίτητο φάρμακο. Χρησιμοποιείται για τη διαστολή των κόρων των ματιών κατά τη διάρκεια οφθαλμολογικών εξετάσεων, για τη θεραπεία επικίνδυνα αργών καρδιακών ρυθμών και για την αντιμετώπιση της δηλητηρίασης από οργανοφωσφορικά παράσιτα και χημικούς παράγοντες. Η σκοπολαμίνη, από την άλλη, συνταγογραφείται για την ναυτία και τη μετεγχειρητική αδιαθεσία.
Παρά την ιατρική της αξία, η τοξικότητα της μπελαντόνα απαιτεί προσοχή. Οι υγειονομικές αρχές έχουν εκδώσει προειδοποιήσεις σχετικά με ομοιοπαθητικά προϊόντα που περιέχουν το φυτό, ειδικά εκείνα που διατίθενται στην αγορά για βρέφη, μετά από αναφορές για επιληπτικές κρίσεις και αναπνευστικές δυσκολίες. Επιπλέον, ο συνδυασμός της μπελαντόνα με ορισμένα φάρμακα -συμπεριλαμβανομένων των αντιισταμινικών, αντικαταθλιπτικών και αντιψυχωσικών- μπορεί επίσης να αυξήσει τους κινδύνους.
Μανδραγόρας: Η ρίζα του μύθου
Photo: Shutterstock
Λίγα φυτά έχουν εμπνεύσει τόσο τη λαϊκή παράδοση όσο ο μανδραγόρας (Mandragora officinarum). Με τη ρίζα του σε σχήμα ανθρωποειδούς, ο μανδραγόρας πρωταγωνιστεί διαχρονικά σε θρυλικές ιστορίες: Από τα αρχαία κείμενα μέχρι την ιστορία του Χάρι Πότερ, αναφέρεται ότι, όταν ξεριζώνεται από τη γη, εκπέμπει μια φονική κραυγή.
Ιστορικά, ο μανδραγόρας αξιοποιήθηκε στις λεγόμενες αλοιφές πτήσης, τα φυλαχτά γονιμότητας και τα ερωτικά φίλτρα. Οι πρώτοι θεραπευτές το χρησιμοποιούσαν ως αναισθητικό και ηρεμιστικό, βασιζόμενοι στα ψυχοδραστικά αλκαλοειδή του τροπανίου — τα ίδια συστατικά που το συνδέουν με τη μπελαντόνα.
Η σύγχρονη έρευνα συνεχίζει να διερευνά τις φαρμακολογικές δυνατότητες του μανδραγόρα. Μια ανασκόπηση του 2022 κατέγραψε 88 παραδοσιακές ιατρικές χρήσεις, από την ανακούφιση του πόνου έως την υποστήριξη της πέψης. Η σκοπολαμίνη, μία απ’ τις βασικές της ενώσεις, είναι γνωστή για τη χαλάρωση των μυών του εντέρου και την ανακούφιση των σπασμών. Ωστόσο, δεν ισχύουν όλοι οι ισχυρισμοί: Τα εκχυλίσματα μπορούν να προκαλέσουν ερεθισμό στο δέρμα αντί να το θεραπεύσουν, γι΄αυτό και τα μη επεξεργασμένα παρασκευάσματα παραμένουν επικίνδυνα.
Αρτεμισία: Από τη μαγεία στην ιατρική
Photo: Shutterstock
Η αρτεμισία (είδος Artemisia) γεφυρώνει τον κόσμο της λαϊκής παράδοσης και της σύγχρονης φαρμακολογίας. Παλαιότερα θεωρούνταν ότι έδιωχνε τα κακά πνεύματα και ενίσχυε τα όνειρα, αλλά αυτό το βότανο έχει και πραγματικές θεραπευτικές ιδιότητες. Το 2015, μάλιστα, το Νόμπελ Ιατρικής απονεμήθηκε στην Tu Youyou για την ανακάλυψη της αρτεμισινίνης, μιας ισχυρής ουσίας του φυτού που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ελονοσίας.
Στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, η αρτεμισία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη μοξοθεραπεία, κατά την οποία εφαρμόζεται θερμότητα σε ειδικά σημεία και περιοχές του σώματος. Το εν λόγω βότανο καίγεται κοντά σε σημεία βελονισμού για να διεγείρει την επούλωση. Οι βοτανολόγοι, επίσης, το χρησιμοποιούν από καιρό για την αντιμετώπιση των εμμηνορροϊκών ανωμαλιών, των πεπτικών διαταραχών και των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Το αιθέριο έλαιό του, πλούσιο σε ενώσεις όπως καμφορά, πινένιο και κινεόλη, έχει αντιοξειδωτική, αντιβακτηριακή και αντιμυκητιασική δράση.
Επιπροσθέτως, μελέτες σε ζώα υποδεικνύουν ότι τα εκχυλίσματα αρτεμισίας μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση της φλεγμονής του δέρματος, καταπραΰνοντας τις υπερβολικά ενεργές ανοσολογικές αντιδράσεις, αν και τα κλινικά στοιχεία σε ανθρώπους παραμένουν περιορισμένα. Λόγω των πιθανών διεγερτικών επιδράσεων του φυτού στη μήτρα, θα πρέπει να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ενώ η γύρη του είναι ένα γνωστό αλλεργιογόνο, που μπορεί να προκαλέσει δερματικές ή αναπνευστικές αντιδράσεις.
Τελικά, καθένα απ’ αυτά τα φυτά περιέχει σύνθετα συστατικά, που έχουν διαμορφώσει τόσο τις αρχαίες θεραπευτικές πρακτικές, όσο και τη σύγχρονη ιατρική. Αυτό το Χάλογουιν, καθώς τα καζάνια βράζουν στις ιστορίες και τη φαντασία, μας θυμίζουν ότι η πραγματική μαγεία αυτών των θρυλικών συστατικών βρίσκεται στις πραγματικά ωφέλιμες και επιστημονικά τεκμηριωμένες επιδράσεις τους στην υγεία.
Διαβάστε επίσης
Έξι βότανα και μπαχαρικά ελιξίρια υγείας – Μειώνουν φούσκωμα, υπέρταση και ενισχύουν τη μνήμη
Πέντε βότανα και μπαχαρικά που «ηρεμούν» το στομάχι και βελτιώνουν την πέψη
