*Το κείμενο υπογράφει η κυρία Κωνσταντίνα Παρασκευά, Γαστρεντερολόγος, MD, PhD, FEBGH, FESGE, Επιστημονικά και Διοικητικά Υπεύθυνη Γαστρεντερολογικού & Μονάδας Ενδοσκοπήσεων, «Κωνσταντοπούλειο- Πατησίων», Πρόεδρος Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου από καρκίνο στην Ευρώπη και ο πιο συχνός τύπος καρκίνου του πεπτικού συστήματος. Η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου σε ένα άτομο μέσου κινδύνου είναι 5% (lifetime risk).
Τα τελευταία χρόνια ο καρκίνος του παχέος εντέρου εμφανίζεται συχνότερα σε νεότερες ηλικίες. Στις ΗΠΑ, ο προληπτικός έλεγχος πλέον συστήνεται από τα 45 έτη αντί για τα 50. Παράγοντες όπως η διατροφή και ο σύγχρονος τρόπος ζωής συμβάλλουν στην αύξηση των περιστατικών. Στην Ευρώπη, οι οδηγίες διαφέρουν, αλλά η τάση είναι προς χαμηλότερη ηλικία έναρξης.
Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου διπλασιάζεται ή τριπλασιάζεται όταν υπάρχει συγγενής πρώτου βαθμού (γονέας, αδερφός ή παιδί) με τη νόσο, ιδιαίτερα αν διαγνώστηκε πριν από την ηλικία των 50 ετών. Επίσης, ο κίνδυνος είναι πολύ αυξημένος όταν στην οικογένεια υπήρχαν περιστατικά σχετιζόμενων καρκίνων όπως της μήτρας, του στομάχου, των ωοθηκών, του λεπτού εντέρου, των νεφρών και του ουροποιητικού συστήματος (σύνδρομο Lynch). Τέλος, ο κίνδυνος μπορεί να είναι υψηλότερος αν υπάρχουν παράγοντες όπως μακροχρόνια φλεγμονώδης κολίτιδα (π.χ. ελκώδης κολίτιδα ή νόσος Crohn). Τα άτομα υψηλού κινδύνου ή κληρονομικά σύνδρομα, λόγω της αυξημένης πιθανότητας νόσου, πρέπει να υποβάλλονται σε προσυμπτωματικό έλεγχο με κολονοσκόπηση.
Άλλοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο είναι ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής, όπως η παχυσαρκία, η διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένα τρόφιμα και κόκκινο κρέας, το κάπνισμα και η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ. Ο κίνδυνος καρκίνου μπορεί να μειωθεί με υγιεινή διατροφή, άσκηση και τακτικό προσυμπτωματικό έλεγχο (κολονοσκόπηση ή εξέταση κοπράνων μετά τα 50 έτη).
Τα ύποπτα συμπτώματα
Τα συμπτώματα που θα πρέπει να μας κινητοποιούν για ιατρική αξιολόγηση είναι αλλαγές στις συνήθειες του εντέρου, όπως επίμονη διάρροια ή δυσκοιλιότητα, αίμα στα κόπρανα, ή αναιμία λόγω έλλειψης σιδήρου. Άλλα συμπτώματα είναι ο κοιλιακός πόνος, ιδιαίτερα αν είναι συχνός ή παρατεταμένος και η ανεξήγητη απώλεια βάρους, χωρίς αλλαγές στη διατροφή ή τη σωματική δραστηριότητα.
Η πρόληψη που σώζει
Ο καρκίνος παχέος εντέρου αναπτύσσεται συνήθως σε έδαφος καλοήθων πολυπόδων οι οποίοι αποτελούν προκαρκινική κατάσταση. Το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί για να γίνει ένας πολύποδας καρκίνος, ανέρχεται σε 7-12 έτη και επομένως υπάρχει αρκετός χρόνος για παρέμβαση. Η ανεύρεση των προκαρκινικών πολυπόδων και η αφαίρεσή τους κατά την κολονοσκόπηση προλαμβάνει την εξέλιξή τους σε καρκίνο και αυτό αποτελεί τη βάση των προγραμμάτων πρόληψης.
Τα άτομα μέσου κινδύνου για καρκίνο παχέος εντέρου ηλικίας 50-75 ετών μπορούν να επιλέξουν να υποβληθούν σε προληπτική κολονοσκόπηση ή σε μη επεμβατικό τεστ κοπράνων με το οποίο ανιχνεύεται η μικροσκοπική απώλεια αίματος. Η συχνότητα επανάληψης της κολονοσκόπησης εξαρτάται από τον κίνδυνο του ατόμου: για τα άτομα χαμηλού κινδύνου (μέχρι 3 μικροί πολύποδες), κάθε 10 χρόνια. Γι’ αυτούς με υψηλό κίνδυνο (μεγάλοι πολύποδες, οικογενειακό ιστορικό, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου) η κολονοσκόπηση θα πρέπει να γίνεται κάθε 1-3 χρόνια, ανάλογα με τις οδηγίες του γιατρού.
Για τον μη επεμβατικό έλεγχο, προτιμότερη εξέταση είναι η ανοσοχημική (FIT, Fecal Immunochemical Test), καθώς ανιχνεύει ανθρώπινη αιμοσφαιρίνη και δεν επηρεάζεται από τη διατροφή. Η εξέταση κοπράνων για αίμα με τη μέθοδο της γουαϊάκης (gFOBT) ανιχνεύει αίμη, επηρεάζεται από την τροφή και είναι λιγότερο ακριβής. Με τις σχετικά απλές μη επεμβατικές δοκιμασίες κοπράνων ανιχνεύονται οι προχωρημένοι πολύποδες και ο καρκίνος. Εξασφαλίζεται με τον τρόπο αυτόν η διαλογή των ατόμων που έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν προχωρημένο αδένωμα ή καρκίνο. Τα τεστ κοπράνων θα πρέπει να επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο, εφόσον το αποτέλεσμα είναι αρνητικό. Στις περιπτώσεις θετικής δοκιμασίας είναι απαραίτητη η κολονοσκόπηση και ενδεχόμενη αφαίρεση πολυπόδων.
Το εθνικό πρόγραμμα πρόληψης
Από το 2024 υλοποιείται στη χώρα μας από το υπουργείο Υγείας Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης του Καρκίνου Παχέος Εντέρου (πρόγραμμα ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ). Απευθύνεται σε άνδρες και γυναίκες ηλικίας 50 έως 69 ετών με ΑΜΚΑ. Περιλαμβάνει δωρεάν αυτοδιαγνωστικό έλεγχο (self-test) αιμοσφαιρίνης κοπράνων, με δυνατότητα περαιτέρω ελέγχου με κολονοσκόπηση σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος. Οι δικαιούχοι ενημερώνονται μέσω άυλης συνταγογράφησης ή SMS και μπορούν να προμηθευτούν τα self test από συνεργαζόμενα φαρμακεία. Το τεστ επαναλαμβάνεται κάθε 1-2 χρόνια.
Από την εφαρμογή των προγραμμάτων πρόληψης, τα οποία πλέον καλύπτουν περισσότερους από 110 εκατομμύρια πολίτες της Ευρώπης, έχει παρατηρηθεί μια σταθερή μείωση στα ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο παχέος εντέρου. Στόχος πλέον είναι η αύξηση της συμμόρφωσης του πληθυσμού και η συμμετοχή στο πρόγραμμα πρόληψης. Η Ελληνική Γαστρεντερολογική Εταιρεία (ΕΓΕ) έχει ξεκινήσει την καμπάνια «Μην το αφήνεις στην τύχη! Συμβουλέψου τον γαστρεντερολόγο σου», με στόχο την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού σχετικά με τον καρκίνο παχέος εντέρου. Η πρωτοβουλία αυτή υπογραμμίζει τη σημασία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης μέσω τακτικών προληπτικών ελέγχων.
Ο πέμπτος πιο συχνός καρκίνος
Ο καρκίνος του στομάχου είναι ο πέμπτος πιο συχνά διαγνωσμένος καρκίνος και η πέμπτη πιο κοινή αιτία θανάτου από καρκίνο στον κόσμο. Για την Ελλάδα όπως και τις άλλες χώρες της Ευρώπης όπου η επίπτωση του καρκίνου του στομάχου είναι χαμηλή έως μέτρια, ο κίνδυνος (lifetime risk) εμφάνισης γαστρικού καρκίνου για ένα άτομο μέσου κινδύνου είναι περίπου 1-2% στη διάρκεια της ζωής του, δηλαδή περίπου 1 στους 50 έως 1 στους 100 ανθρώπους. Στην Ασία, ειδικά στην Ιαπωνία, Νότια Κορέα και Κίνα, ο κίνδυνος είναι πολλαπλάσιος, φτάνοντας το 5-10% (δηλαδή 1 στους 10 έως 1 στους 20 ανθρώπους).
Στους προδιαθεσικούς παράγοντες για καρκίνο του στομάχου περιλαμβάνονται οι γενετικοί παράγοντες (οικογενειακό ιστορικό, γενετικά σύνδρομα) και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες (η λοίμωξη από ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori), η υψηλή κατανάλωση αλατισμένων, καπνιστών, μαριναρισμένων τροφίμων, η χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, το κάπνισμα και η παχυσαρκία. Ειδικά η λοίμωξη από ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού η οποία στη χώρα μας είναι σχετικά συχνή, (30-50%), αυξάνει τον σχετικό κίνδυνο 4-6 φορές.
Τα σιωπηλά συμπτώματα
Ο καρκίνος του στομάχου εξελίσσεται συχνά σιωπηλά, χωρίς να προκαλεί έντονα συμπτώματα στα αρχικά στάδια, γεγονός που καθιστά τη διάγνωσή του πιο δύσκολη. Τα συμπτώματα που πρέπει να μας κινητοποιήσουν, ώστε να ζητήσουμε ιατρική αξιολόγηση, είναι ο πόνος στο άνω μέρος της κοιλιάς, η καυσαλγία, ανορεξία και ανεξήγητη απώλεια βάρους, οι έμετοι και η αναιμία.
Πρόληψη και εκρίζωση του Helicobacter pylori
Σε άτομα υψηλού κινδύνου, η εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου. Να ληφθεί υπ’ όψιν ωστόσο ότι δεν είναι βέβαιο ότι η εξάλειψη του ελικοβακτηριδίου μπορεί να υποστρέψει τις ήδη σχηματισμένες προκαρκινικές βλάβες. Επιπλέον, η πρακτική της μαζικής εκρίζωσης του ελικοβακτηριδίου σε περιοχές υψηλού κινδύνου συνοδεύεται από σοβαρό προβληματισμό και ανησυχίες για ενδεχόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες από τη γενικευμένη χρήση των αντιβιοτικών και το πρόβλημα της δημιουργίας ανθεκτικών στελεχών σε συνδυασμό με τα αβέβαια οφέλη και τους κινδύνους ενός μαζικού προγράμματος ελέγχου.
Μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, χώρα με χαμηλή επίπτωση γαστρικού καρκίνου, ο προληπτικός έλεγχος για καρκίνο στομάχου περιορίζεται σε συγκεκριμένες υποομάδες υψηλού κινδύνου οι οποίοι υποβάλλονται σε γαστροσκόπηση. Συγκεκριμένα, έλεγχος με γαστροσκόπηση συστήνεται σε άτομα με γαστρικά αδενώματα, αυτοάνοση ατροφική γαστρίτιδα, αναιμία, ανεπάρκεια βιταμίνης Β12, εντερική μετάπλαση στομάχου, οικογενή αδενοματώδη πολυποδίαση και σύνδρομο Lynch.
Η εξατομίκευση του κινδύνου για καρκίνο του στομάχου προϋποθέτει τη συνεκτίμηση τόσο της γεωγραφικής περιοχής όσο και των προσωπικών παραγόντων κινδύνου. Εάν ανησυχείτε για τον καρκίνο του στομάχου, συζητήστε με τον γιατρό σας εάν ο έλεγχος είναι κατάλληλος για εσάς. Η έγκαιρη ανίχνευση μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματική θεραπεία, γι’ αυτό είναι σημαντικό να λαμβάνετε ενημερωμένες αποφάσεις για την υγεία σας.
Διαβάστε επίσης
Οι 6 καρκίνοι με τη χειρότερη πρόγνωση – Ένας χρόνος το προσδόκιμο επιβίωσης για το 58% των ασθενών
Καρκίνος στομάχου: Δύο διατροφικές προσθήκες που «εκτοξεύουν» τον κίνδυνο ογκογένεσης
Αυξήθηκαν κατά 53% οι διαγνώσεις πρώιμου καρκίνου στομάχου – Οι ειδικοί εξηγούν τους λόγους
