Μια είδηση για ένα ξαφνικό ξέσπασμα ασθένειας σε μια μακρινή χώρα, συνοδευόμενη από συμπτώματα όπως βήχας, πυρετός ή ακόμη και ανεξήγητοι θάνατοι, είναι αρκετή για να προκαλέσει ανησυχία. Στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, κυκλοφορούν δηλώσεις περί «νέας πανδημίας», δημιουργώντας ένα κλίμα πανικού. Εάν έχετε νιώσει ένα κύμα άγχους απλώς διαβάζοντας κάτι τέτοιο, δεν είστε οι μόνοι.
Σύμφωνα με τον Δρ. Jay K. Varma, ιατρό και επιδημιολόγο με εξειδίκευση στην πρόληψη και τον έλεγχο των μολυσματικών νοσημάτων σε άρθρο του στο Psychology Today, οι νέες λοιμώξεις εμφανίζονται και εξαπλώνονται πλέον ταχύτερα. Ωστόσο, δεν είναι πάντα η ίδια η ασθένεια που απειλεί περισσότερο αλλά ο τρόπος με τον οποίο διαχέεται η πληροφορία γύρω από αυτή. Τα μέσα ενημέρωσης και οι διαδικτυακές πλατφόρμες, συχνά χωρίς επαρκή επιβεβαίωση, μεταδίδουν εκτιμήσεις και εικασίες ως βεβαιότητες, ενισχύοντας τον φόβο.
Ενδεικτικά, στις αρχές του 2025, έγιναν αναρτήσεις για άτομα στη Ρωσία που έβηχαν αίμα, χωρίς σαφή διάγνωση. Λίγους μήνες νωρίτερα, ο όρος «ασθένεια Χ» βρέθηκε στο επίκεντρο λόγω θανάτων στο Κονγκό. Στην Κίνα, η αύξηση των αναπνευστικών λοιμώξεων στα παιδιά ερμηνεύτηκε από μερίδα του κοινού ως σημάδι νέου κινδύνου. Σε όλες τις περιπτώσεις, η πραγματική έκταση του προβλήματος δεν ανταποκρινόταν στο επίπεδο ανησυχίας που δημιουργήθηκε.
Ο Δρ. Varma υπογραμμίζει πώς το κλειδί για την ορθή αξιολόγηση μιας πιθανής επιδημίας βρίσκεται στην ψύχραιμη σκέψη και την τεκμηριωμένη πληροφόρηση. Προτείνει 4 ερωτήματα που χρησιμοποιούνται και από τους ειδικούς της δημόσιας υγείας, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν από οποιονδήποτε επιθυμεί να εκτιμήσει τον πραγματικό κίνδυνο.
1. Έχει πράγματι επιβεβαιωθεί η αιτία;
Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να δημιουργείται πανικός με βάση υποθέσεις και όχι αποδείξεις. Πολλές φορές, συστάδες κρουσμάτων μπορεί να οφείλονται σε συμπτώσεις, σε ήδη γνωστά παθογόνα ή σε προβλήματα καταγραφής. Η σωστή διάγνωση απαιτεί εξειδικευμένες εργαστηριακές εξετάσεις, σε επαρκή αριθμό δειγμάτων και από κατάλληλα σημεία του σώματος (όπως αίμα, πνεύμονες ή ρινικό επίχρισμα). Η ποιότητα και η διαθεσιμότητα αυτών των εξετάσεων διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα.
Στην περίπτωση του Κονγκό, αρχικά υπήρξαν αναφορές για δεκάδες θανάτους από άγνωστη αιτία. Ωστόσο, διεθνείς ομάδες που ανέλαβαν τη διερεύνηση διαπίστωσαν ότι επρόκειτο για γνωστές λοιμώξεις: ελονοσία, γρίπη, ρινοϊούς και κορωνοϊός. Η ανησυχία ενισχύθηκε λόγω της απουσίας επαρκούς ελέγχου για τις κοινές αυτές ασθένειες.
Πριν λοιπόν προκύψει ανησυχία, είναι κρίσιμο να εξεταστεί αν υπάρχει σαφής και επιστημονικά επιβεβαιωμένη αιτία πίσω από τα περιστατικά.
2. Πόσο εύκολα εξαπλώνεται;
Η οδός μετάδοσης ενός παθογόνου παίζει καθοριστικό ρόλο στον καθορισμό του κινδύνου. Οι κυριότεροι τρόποι μετάδοσης είναι μέσω του αέρα, με άμεση ή στενή επαφή, μέσω μολυσμένων τροφίμων ή νερού, μέσω σωματικών υγρών (αίμα, σάλιο κ.λπ.) και μέσω εντόμων, όπως κουνούπια ή τσιμπούρια.
Ασθένειες που διαδίδονται αερογενώς μπορούν να εξαπλωθούν χωρίς να γίνουν αντιληπτές, ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους, γεγονός που τις καθιστά πιο απειλητικές. Ωστόσο, δεν έχουν όλα τα παθογόνα την ίδια δυναμική μετάδοσης. Για παράδειγμα, ο ανθρώπινος μεταπνευμονοϊός (HMPV) -που πρόσφατα προκάλεσε αύξηση κρουσμάτων στην Κίνα -είναι γνωστός ιός, με εποχική παρουσία και περιορισμένη σοβαρότητα. Αντίστοιχα, το ξέσπασμα του ιού Mpox το 2022 προκάλεσε αρχικά εκτεταμένη ανησυχία. Εντούτοις, διαπιστώθηκε ότι η μετάδοσή του γινόταν κυρίως μέσω άμεσης και παρατεταμένης σωματικής επαφής, όχι μέσω του αέρα ή από επιφανειακή συνεύρεση.
Επομένως, για μια ρεαλιστική εκτίμηση κινδύνου, δεν αρκεί να αναρωτηθεί κανείς αν μεταδίδεται η ασθένεια. Πρέπει να εξετάσει με ποιον τρόπο γίνεται αυτό.
3. Πόσο σοβαρή είναι η ασθένεια;
Η σοβαρότητα μιας λοίμωξης δεν καθορίζεται μόνο από τη θνησιμότητα αλλά και από το πόσο εύκολα μπορεί να απομονωθεί. Ασθένειες όπως ο ιός Έμπολα είναι εξαιρετικά θανατηφόρες αλλά συχνά παραμένουν εντοπισμένες, καθώς τα συμπτώματα εμφανίζονται ταχύτατα και οι ασθενείς δεν κυκλοφορούν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, νοσηλεύονται και απομονώνονται έγκαιρα.
Αντίθετα, ασθένειες όπως ο κορωνοϊός διαδίδονται πιο εύκολα, διότι ένα μεγάλο ποσοστό φορέων παρουσιάζει ήπια ή καθόλου συμπτώματα. Αυτό σημαίνει ότι συνεχίζουν κανονικά την καθημερινότητά τους, μολύνοντας άλλους χωρίς να το γνωρίζουν. Αυτή η «σιωπηλή» μετάδοση είναι και ο λόγος που τέτοιες λοιμώξεις είναι δυσκολότερο να περιοριστούν.
Η θνησιμότητα είναι ασφαλώς σημαντική. Όμως, εξίσου κρίσιμη είναι η δυνατότητα της ασθένειας να διασπείρεται χωρίς να ανιχνεύεται.
4. Τι εργαλεία είναι διαθέσιμα;
Όταν πρωτοεμφανίστηκε ο κορωνοϊός, ο κόσμος βρέθηκε απροετοίμαστος: δεν υπήρχαν διαγνωστικά τεστ, φάρμακα ή εμβόλια. Αυτή η έλλειψη εργαλείων ενίσχυσε την εξάπλωσή του και δυσχέρανε την αντίδραση των συστημάτων υγείας. Για κάθε νέο ξέσπασμα, είναι κρίσιμο να εξεταστεί τι δυνατότητες υπάρχουν για την αντιμετώπισή του. Έχουν αναπτυχθεί ήδη διαγνωστικές μέθοδοι; Υπάρχει κάποια αποτελεσματική θεραπεία; Είναι διαθέσιμο εμβόλιο;
Η γρίπη των πτηνών (H5N1) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρά τη μακροχρόνια παρουσία της, η ανησυχία παραμένει, διότι τα υπάρχοντα εμβόλια δεν προσφέρουν επαρκή προστασία σε περίπτωση που ο ιός αρχίσει να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ωστόσο, κάθε κρίση αφήνει πίσω της πολύτιμα εργαλεία. Η αντιμετώπιση του HIV οδήγησε στην ανάπτυξη καινοτόμων τεχνικών διάγνωσης και θεραπείας που ωφελούν πλέον και άλλες λοιμώξεις. Το στοίχημα είναι να εξασφαλίζεται η άμεση διαθεσιμότητα αυτών των εργαλείων, όταν προκύπτει ανάγκη.
Σκέψη με καθαρό μυαλό απέναντι σε έναν πιθανό κίνδυνο
Στον σύγχρονο κόσμο, οι ειδήσεις μεταδίδονται γρηγορότερα από τους ιούς. Καθημερινά, μπορεί να γίνει κάποια είδηση «viral» μέσα σε λίγες ώρες, επηρεάζοντας την κοινή γνώμη. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ειδικοί εκτιμούν τους επιδημικούς κινδύνους μπορεί να βοηθήσει όλους να αντιδρούν με ψυχραιμία και υπευθυνότητα. Όταν εμφανίζεται μια νέα ασθένεια στα πρωτοσέλιδα, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι «είναι αυτή η επόμενη πανδημία;» αλλά: Έχει επιβεβαιωθεί η αιτία; Πως μεταδίδεται; Πόσο σοβαρή είναι; Υπάρχουν διαθέσιμα μέσα πρόληψης ή θεραπείας;
Μέσα από αυτήν την οπτική, μπορούμε να εστιάσουμε σε πραγματικά δεδομένα και να αποφύγουμε την παγίδα του φόβου χωρίς βάση.
Διαβάστε επίσης
Είστε άρρωστοι, αλλά το κρύβετε και πάτε στη δουλειά κανονικά; Οι ειδικοί εξηγούν το μυστήριο
Η λοίμωξη που γεμίζει τα νοσοκομεία της χώρας – Ποιους «ξεγελά» και δεν εμβολιάζονται
Η μείωση των εμβολιασμών φέρνει εξάπλωση ασθενειών που μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί
