Η απώλεια ενός παιδιού δεν μοιάζει με κανέναν άλλο πόνο. Δεν πρόκειται για ένα γεγονός με σαφή χρονικά όρια αλλά για μια εμπειρία που εγγράφεται βαθιά στην ψυχοσύνθεση του γονέα. Στην Ελλάδα, το πένθος παραμένει μια σιωπηλή υπόθεση. Είναι ένα θέμα-ταμπού, ιδιαίτερα όταν αφορά την απώλεια ενός παιδιού που συχνά τείνει να αποσιωπάται. Οι γύρω συχνά δυσκολεύονται να βρουν λόγια ή τρόπους που να ανακουφίζουν -κι έτσι, οι γονείς μπορεί να βιώσουν τη μοναξιά πιο έντονα.
Μέσα σε αυτή τη «σφαίρα του αδιανόητου» που βρέθηκε η κυρία Μυρτώ Πισπινή μετά την απώλεια του γιου της, αποφάσισε να δημιουργήσει η ίδια την υποστήριξη που είχε ανάγκη και δεν βρήκε. Έτσι γεννήθηκε η Ομάδα Πενθούντων Γονέων «Για τον Χρήστο», μια πρωτοβουλία που παρουσιάζεται στο ygeiamou.gr. Μια σταθερή δομή υποστήριξης, όπου η εμπειρία της απώλειας μπορεί να εκφραστεί και να βρει ανταπόκριση. «Για μένα, δεν ήταν επιλογή. Αποτέλεσε ζήτημα ψυχικής ανθεκτικότητας και επιβίωσης. Αν δεν βρισκόμουν ανάμεσα σε ανθρώπους που να με καταλαβαίνουν πραγματικά, δεν θα μπορούσα να επιβιώσω -πόσο μάλλον να ξαναζήσω», αναφέρει.
Η απουσία δομής και η ανάγκη για οργάνωση
Από τις πρώτες κιόλας στιγμές της απώλειας, η κυρία Πισπινή ένιωσε ότι χρειαζόταν κάτι πολύ συγκεκριμένο: ανθρώπους που να έχουν περάσει το ίδιο και να μπορούν να τη νιώσουν. Άρχισε να ψάχνει σε όλη την Ελλάδα για μια ομάδα γονέων που πενθούν, χωρίς αποτέλεσμα. «Ήμουν έτοιμη να αλλάξω τόπο κατοικίας, αρκεί να βρω κάπου μια τέτοια ομάδα. Αλλά δεν υπήρχε πουθενά». Μπροστά σε αυτό το κενό, στράφηκε σε αναζήτηση στο εξωτερικό. Εκεί συνειδητοποίησε πώς σε άλλες χώρες τέτοιες ομάδες όχι μόνο υπάρχουν αλλά λειτουργούν, όπως και οι θεραπευτικές ομάδες για άλλες δύσκολες εμπειρίες, όπως οι εξαρτήσεις. «Είδα ότι λειτουργούν ακριβώς όπως οι ομάδες για τους Ανώνυμους Αλκοολικούς, τις απεξαρτήσεις, τα τυχερά παιχνίδια. Αντιστοιχα, και το πένθος, αν δεν υποστηριχθεί κατάλληλα, μπορεί να επιβαρύνει την ψυχική και σωματική υγεία».
Το πένθος δεν είναι κάτι που πρέπει να «θεραπευτεί» αλλά μια φυσική διαδικασία που έχει ανάγκη από φροντίδα και χώρο. «Το πένθος δεν είναι ασθένεια. Είναι μια φυσική διαδικασία. Ωστόσο, αν δεν μπορέσει να ακολουθήσει τον φυσικό του δρόμο και μπλοκαριστεί, υπάρχει ο κίνδυνος να εξελιχθεί σε χρόνια κατάθλιψη, να προκαλέσει σωματικά προβλήματα ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, να οδηγήσει ακόμη και σε αυτοκτονία». Εκεί ακριβώς εντοπίζει τη σημασία της κοινότητας: να κρατήσει τον άνθρωπο ζωντανό. «Η απώλεια νοήματος καθιστά την καθημερινότητα ιδιαίτερα απαιτητική και δυσλειτουργική. Δεν πρόκειται για απλή αίσθηση έλλειψης διάθεσης αλλά για μια βαριά εσωτερική δυσκολία που δυσχεραίνει ακόμη και τις πιο βασικές λειτουργίες, όπως το να σηκωθεί κανείς από το κρεβάτι».
Η απαρχή της ομάδας και η σημασία της έμπρακτης στήριξης
Η απόφαση να δημιουργήσει η ίδια την ομάδα ήρθε όταν κατάλαβε ότι δεν υπήρχε άλλος τρόπος να συνεχίσει. Χρειάστηκε, όμως, και στήριξη για να ξεκινήσει. Την καθοριστική αυτή στήριξη την πρόσφερε ο τότε δήμαρχος Κηφισιάς, κ. Γιώργος Θωμάκος. «Όταν του είπα την ιδέα μου, μου απάντησε αμέσως “ό,τι θέλεις, είμαστε εδώ”». Ο Δήμος βοήθησε βρίσκοντας όχι μόνο το μέρος συναντήσεων αλλά και εθελόντρια ψυχολόγο, την κυρία Φλώρα Μυρσαλιώτου, η οποία έμεινε στην ομάδα για αρκετούς μήνες. «Αν δεν υπήρχε ένας “νηφάλιος” άνθρωπος να στηρίξει πρακτικά την πρώτη φάση, δεν θα είχα τη δύναμη να κάνω το ξεκίνημα. Γι’ αυτό και οφείλω πάρα πολλά στη Φλώρα. Επίσης, θα ήθελα να απευθύνω ένα ξεχωριστό ευχαριστώ και στον νυν δήμαρχο, κ. Βασίλειο Ξυπολυτά, που μας φιλοξενεί και μας στηρίζει, όπως και στον κ. Χρήστο Καλό που συνεργάζεται μαζί μας».
Ο Δήμος έκανε σχετική ανάρτηση και η ίδια έδωσε το τηλέφωνό της για να μιλά προσωπικά με τους γονείς που ενδιαφέρονταν να συμμετάσχουν. «Ήθελα εγώ να τους μιλάω. Να ξέρουν από πριν ότι στην άλλη άκρη είναι κάποιος που ξέρει». Οι πρώτες συναντήσεις έγιναν με δύο και τρεις γονείς. «Στην αρχή ήμασταν λίγοι -δύο μαμάδες. Τώρα συνολικά είμαστε γύρω στα τριάντα άτομα».
Η εναρκτήρια συνάντηση και η δημιουργία δεσμών
Στην αρχή ήταν μόλις τρεις άνθρωποι. «Μέσα σε αγκαλιές, δάκρυα και ανακούφιση, νιώσαμε σαν να γνωριζόμασταν από πάντα -σαν συγγενείς ή παλιοί φίλοι». Από την πρώτη στιγμή υπήρξε μια βαθιά οικειότητα, που συνεχίζεται με κάθε νέο μέλος. Κάτι που καθιερώθηκε από τότε και παραμένει βασικό στοιχείο της ομάδας είναι η αγκαλιά: στην αρχή, στο τέλος και όποτε κάποιος τη χρειάζεται. Δεν είναι μόνο συμβολική -είναι και θεραπευτική. Έχει αποδειχθεί ότι μια παρατεταμένη αγκαλιά ρυθμίζει το νευρικό σύστημα και ενισχύει τη συναισθηματική σύνδεση. «Για εμάς, είναι τρόπος να συντονιστούμε με ουσιαστική ανθρώπινη επαφή».
Η εμπειρία της κυρίας Πισπινή καταδεικνύει τη διαφορά που μπορεί να επιφέρει η ύπαρξη μιας τέτοιας ομάδας. «Ήρθε μια μητέρα και μας είπε ότι βρισκόταν σε βαθύ αδιέξοδο και σκεφτόταν την απώλεια της ίδιας της ζωής της. Αυτή τη στιγμή έχουν περάσει οκτώ μήνες και είναι ακόμη μαζί μας». Το περιστατικό αυτό αναδεικνύει με σαφήνεια τη σημασία της παρουσίας και της κοινότητας. Αν και το πένθος δεν εξαφανίζεται, μπορεί να μετασχηματιστεί. Αλλάζει μορφή όταν μπορεί να εκφραστεί, όταν δεν μένει κλειδωμένο μέσα στο σώμα και το μυαλό. «Όταν το πένθος δεν εκφράζεται, ενδέχεται να επιβαρύνει σημαντικά τη σωματική και ψυχική υγεία. Η δυνατότητα εξωτερίκευσης το καθιστά πιο διαχειρίσιμο, λίγο πιο ελαφρύ».
Ομάδα Πενθούντων Γονέων «Για τον Χρήστο»
Ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος
Ένα βασικό μοτίβο που παρατηρείται είναι ότι, όταν ο κοινωνικός περίγυρος δεν ανταποκρίνεται με τον σωστό τρόπο, πολλοί γονείς απομονώνονται. Η ακατάλληλη ή άστοχη προσέγγιση από το περιβάλλον συχνά οδηγεί τους ανθρώπους στο να «κλειστούν» ακόμη περισσότερο. «Έρχονται γονείς που λένε ότι τώρα αρχίζουν και πάλι να ανοίγονται, γιατί μέχρι τώρα δεν είχαν κάπου να σταθούν». Δεν αποδίδεται ευθύνη στο περιβάλλον. Αντιθέτως, αναγνωρίζεται η ανθρώπινη αμηχανία και αβεβαιότητα. «Και εγώ, αν ήμουν περίγυρος, μπορεί να μην ήξερα πώς να φερθώ, πώς να σταθώ -το καταλαβαίνω».
Η αξία των ομάδων υποστήριξης αναδεικνύεται έντονα. Η ανάγκη να δημιουργηθούν περισσότερες δομές αυτού του τύπου είναι, σύμφωνα με τη ίδια, άμεση και ζωτική. «Οι ομάδες προσφέρουν ουσιαστική ανακούφιση και ενδυνάμωση, ιδιαίτερα σε περιόδους ψυχικής ευαλωτότητας. Είναι τόσο εύκολο και σώζει ζωές». Διότι οι γονείς που πενθούν κινδυνεύουν σοβαρά, τόσο ψυχικά όσο και σωματικά.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό μοτίβο είναι η ανισότητα στη συμμετοχή ανά φύλο. «Το 98% όσων απευθύνονται σε εμάς είναι μαμάδες. Οι λίγοι μπαμπάδες που έχουν έρθει, έχουν αποχωρήσει μετά την πρώτη συνεδρία». Η δυσκολία των ανδρών να εκφράσουν το πένθος τους είναι εμφανής, με αποτέλεσμα πολλές φορές, όπως αναφέρεται, «να μη μιλούν καθόλου για την απώλεια ούτε μέσα στο ίδιο τους το σπίτι». Η σιωπή, όμως, δεν είναι λύση. Γι’ αυτό και η ύπαρξη ομάδων, ακόμα και σε επίπεδο Δήμων, θεωρείται απαραίτητη, προκειμένου να υπάρξει χώρος για έκφραση, επεξεργασία και σταδιακή αποκατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας.
Πρακτικοί τρόποι στήριξης ενός γονέα σε πένθος
Η στήριξη δεν έρχεται μέσα από λόγια όπως «σε καταλαβαίνω» ή «είσαι δυνατή και θα τα καταφέρεις» ή «το παιδί σου δεν θέλει να σε βλέπει έτσι από εκεί που είναι». «Ειπώνονται με καλές προθέσεις, αλλά δεν προσφέρουν ουσιαστική στήριξη». Αυτό που χρειάζεται στην αρχή είναι απλή, πρακτική βοήθεια: να πληρώσει κάποιος λογαριασμούς, να ετοιμάσει φαγητό, να αναλάβει γραφειοκρατικά -οτιδήποτε. «Και να μη ρωτάει πολύ. Να δηλώνει: “Αύριο θα κάνω εγώ αυτό”. Γιατί στην αρχή δεν μπορείς ούτε να ζητήσεις βοήθεια»
Μετά, αυτό που μετράει είναι η παρουσία. Όχι συμβουλές, όχι θεωρίες. Μια αγκαλιά, ένα αυτί, μια απλή φράση: «Είμαι εδώ». Και πάνω απ’ όλα, αποδοχή των συναισθημάτων. «Το να κλαίει κανείς, να φοβάται, να λυπάται, δεν είναι ασθένειες. Είναι φυσικό. Κι όμως, η κοινωνία μας τα διακόπτει από πολύ νωρίς».
Μια σημαντική πρωτοβουλία που γεννήθηκε μέσω της ομάδας είναι και το podcast «Για αυτό που δεν μιλάει ποτέ κανείς», όπου γονείς μοιράζονται την εμπειρία της απώλειας αλλά και φίλοι που στάθηκαν ουσιαστικά δίπλα τους. «Η αίσθηση συντροφικότητας μέσα από τις αφηγήσεις προσφέρει ανακούφιση και αναπλαισιώνει την εμπειρία της απώλειας. Ότι δεν χάνεις το μυαλό σου με κάποια βιώματα, όσο ορθολογιστής και αν είσαι. Και το πιο σημαντικό: ότι μπορεί να επιβιώσεις -και ίσως, να ζήσεις ξανά με χαρά».
Το πένθος των αδερφών: μια λιγότερο ορατή πραγματικότητα
Πρόσφατα, τρία αδέρφια επικοινώνησαν με την κυρία Πισπινή για να ρωτήσουν αν μπορούν να φέρουν τους γονείς τους στην ομάδα. Η επικοινωνία αυτή έφερε στην επιφάνεια μια άλλη, εντελώς αφανή πλευρά της απώλειας: το πένθος των αδερφών. «Τα ξεχνάμε τελείως. Επειδή είναι πιο νέοι, θεωρούμε ότι θα τα καταφέρουν. Δεν είναι έτσι». Συχνά, όπως λέει, τα αδέρφια καλούνται να γίνουν στήριγμα των γονιών. «Ωστόσο, δεν είναι εύκολο να διαθέτουν τα εσωτερικά αποθέματα που απαιτούνται, όταν και τα ίδια έρχονται αντιμέτωπα με την απώλεια». Η ανάγκη για υποστήριξη είναι ίδια. Για αυτό, γίνεται ήδη προσπάθεια να στηθεί ομάδα και για τα αδέρφια στον Δήμο Χαϊδαρίου.
Η κυρία Μαργαρίτα Κουρτίδου, ψυχολόγος της Ομάδας Πενθούντων Γονέων «Για τον Χρήστο»
Επέκταση της πρωτοβουλίας και ανάγκη θεσμικής υποστήριξης
Η ομάδα «Για τον Χρήστο» μπορεί να ξεκίνησε στην Κηφισιά, όμως η ανάγκη για αντίστοιχες πρωτοβουλίες είναι πανελλαδική. Ήδη έχουν γίνει κινήσεις για τη δημιουργία παρόμοιων ομάδων σε άλλες περιοχές. Ένας ψυχολόγος από τη Θεσσαλονίκη, αφού διάβασε συνεντεύξεις της ομάδας, ήρθε στην Αθήνα για να γνωρίσει τους γονείς από κοντά. Όπως λέει η κυρία Πισπινή, «εκδήλωσε έντονο ενδιαφέρον, συνομίλησε με τα μέλη της ομάδας, και τώρα είναι στη διαδικασία να ξεκινήσει κάτι αντίστοιχο εκεί». Ανάλογες συζητήσεις γίνονται και για τα Γιάννενα, με τη συμβολή μιας δημοσιογράφου που έχει επαφή με τον Δήμο.
Αυτό που εκφράζει ξεκάθαρα είναι η ελπίδα της να αγκαλιαστεί αυτή η προσπάθεια θεσμικά. «Δεν θέλω να είναι πάντα ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Αν αναλάβουν οι Δήμοι, θα έχει άλλη διάρκεια, άλλη σταθερότητα. Δεν θα εξαρτάται από το πόσο αντέχει ένας άνθρωπος. Θα είναι πάντα μια πόρτα ανοιχτή». Η πρότασή της είναι απλή: να παραχωρήσει κάθε Δήμος έναν χώρο, έστω για ένα απόγευμα την εβδομάδα. Να μπει ένας αριθμός επικοινωνίας. Και αν είναι δυνατόν, να υπάρχει ψυχολόγος. «Αλλά και να μην υπάρχει, στην αρχή αρκεί και μόνο η παρουσία ανθρώπων που πενθούν. Αρκεί να γίνει η αρχή».
Τρόποι ένταξης και επικοινωνίας με την ομάδα
Η ομάδα συναντιέται κάθε Σάββατο από τις 17:00 έως τις 20:00, στη Βίλα Δροσίνη, σε χώρο που παραχωρεί ο Δήμος Κηφισιάς. Τις συναντήσεις παρακολουθεί ψυχολόγος, η κυρία Μαργαρίτα Κουρτίδου, εξειδικευμένη στο πένθος. Δεν υπάρχει σταθερός αριθμός παρόντων -άλλες φορές έρχονται περισσότεροι, άλλες λιγότεροι. «Υπήρξαν Σάββατα που δεν ήρθε κανείς. Και παρ’ όλα αυτά καθόμουν εκεί. Η παρουσία μου στον χώρο λειτουργούσε ανακουφιστικά. Ήθελα η πόρτα να είναι ανοιχτή -ακόμα κι αν ήμουν μόνη».
Παράλληλα με τις δια ζώσης συναντήσεις, η ομάδα πραγματοποιεί και διαδικτυακές, δύο φορές τον μήνα, υπό την επίβλεψη της ίδιας ψυχολόγου. Αυτό επιτρέπει και σε γονείς από άλλες πόλεις να συμμετέχουν αλλά και σε όσους δεν είναι έτοιμοι να έρθουν από κοντά. Υπάρχει και διαρκής επικοινωνία μέσω ομάδας στο Viber. «Αν κάποιος νιώθει την ανάγκη να μιλήσει, γράφει “ποιος μπορεί να μιλήσουμε λίγο;” -και πάντα θα βρεθεί κάποιος».
Οι ενδιαφερόμενοι γονείς μπορούν να επικοινωνήσουν με την κυρία Πισπινή στο τηλέφωνο 697 7252292 ή στο email pispinim@gmail.com. «Αν κάποιος Δήμος ή κάποιος γονιός, οποιοσδήποτε, θέλει να κινητοποιήσει τον Δήμο του, να ξέρει ότι είμαστε εδώ. Με την όποια εμπειρία έχουμε, μπορούμε να πούμε βήμα-βήμα πώς ξεκινά κάτι τέτοιο. Πρόκειται για μια απλή αλλά κρίσιμη πρωτοβουλία που μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των γονέων. Ή πιο απλά: σώζει ζωές».
Διαβάστε επίσης
Μία ψυχολόγος μας καθοδηγεί στο συναισθηματικό ωκεανό της απώλειας – Τα 3 στάδια του πένθους
Ο θλιβερός παράγοντας που επιταχύνει τη γήρανση
Πένθος: Θανατηφόρος απειλή για την καρδιά – Κρίσιμη η πρώτη εβδομάδα
