Τις στρατηγικές πρόληψης στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) με στόχο την ενίσχυση της ανοσοποίησης και τη θωράκιση της υγείας των πολιτών ανέλυσε στην ομιλία του ο κ. Εμμανουήλ Σμυρνάκης, Γενικός Οικογενειακός Ιατρός, Αναπληρωτής Καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας – Ιατρικής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Ιατρικής ΑΠΘ και Μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών.

Στη συνέχεια μίλησε για τους στόχους των εμβολίων με στόχο την επίτευξη της συλλογικής ανοσίας και τη διασφάλιση της ανοσίας της αγέλης.

«Τα εμβόλια είναι μια πετυχημένη ιστορία που συμβάλλουν στη μακροημέρευση» τόνισε ο κύριος Σμυρνάκης και εξήρε τον ρόλο της ΠΦΥ στην επίτευξη της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού.

Κομβική η ΠΦΥ

Ο αναπληρωτής καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ) – Ιατρικής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Ιατρικής ΑΠΘ τόνισε τη σημασία της ΠΦΥ: «Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να αναφέρουμε την αυτονόητη ανάγκη στροφής από την ευκαιριακή (opportunistic) και εξατομικευμένη προσέγγιση που ενέχει τον κίνδυνο να μείνει εκτός ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού, προς την ολοκληρωμένη και πληθυσμιακή μέσα από ένα καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα ανοσοποίησης υπό το συντονισμό του Υπουργείου Υγείας. Για να πετύχουμε τα μέγιστα ατομικά και συλλογικά οφέλη από τα διαθέσιμα σήμερα εμβόλια απαιτείται ένα εθνικό σύστημα υγείας που στηρίζεται στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας μια Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας που αποτελεί το πρώτο επίπεδο επαφής του πληθυσμού με το Εθνικό Σύστημα Υγείας, καθότι φέρνει τη φροντίδα υγείας εκεί όπου ζει και εργάζεται ο πληθυσμός και διασφαλίζει τη συνέχειά της, είναι καθολικά διαθέσιμη σε άτομα και οικογένειες, με ουσιαστική συμμετοχή της κοινότητας στο σχεδιασμό της, και παρέχει πέραν από τις υπηρεσίες περίθαλψης, αποκατάστασης και επανένταξης, υπηρεσίες προάσπισης της υγείας και πρόληψης της αρρώστιας» (Διακήρυξη της Άλμα Άτα, 1978)».

Ο κύριος Σμυρνάκης εξήγησε ότι «τα εμβόλια αποτελούν το πιο σημαντικό μέτρο πρόληψης – ένα σημαντικό σύμμαχο για την υγεία καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας. Σήμερα διαθέτουμε εμβόλια για την πρόληψη περισσότερων από 20 απειλητικών για τη ζωή ασθενειών, βοηθώντας τους ανθρώπους όλων των ηλικιών να ζήσουν περισσότερο και με καλύτερη υγεία». Παρέθεσε δε τη θέση του ΠΟΥ για τον εμβολιασμό σύμφωνα με την οποία: «Ο εμβολιασμός σώζει εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο. Ο εμβολιασμός είναι το θεμέλιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και ένα αδιαμφισβήτητο ανθρώπινο δικαίωμα».

Στην ομιλία του ο κύριος Σμυρνάκης παρέθεσε τα βήματα για μία πιο αποτελεσματική ΠΦΥ με στόχο την πρόληψη σε πληθυσμιακό επίπεδο.

«Στόχος τα επόμενα χρόνια είναι να περάσουμε από το ατομικό επίπεδο στο συλλογικό. Ο κορωνοιός αποτέλεσε μια καλή άσκηση και εξάσκηση για την ενίσχυση της ΠΦΥ π.χ. μέσω από τον εμβολιασμό στα γηροκομεία» είπε ο καθηγητής.

Παράλληλα ανέλυσε τους στρατηγικούς στόχους του ΠΟΥ για την κάλυψη του παγκόσμιου πληθυσμού.

«Απαιτείται χρόνος για εκπαίδευση όχι μόνο των γιατρών αλλά και των νοσηλευτών ώστε να επιτευχθεί η ενίσχυση της ΠΦΥ. Είναι ένας στόχος που βρίσκεται πάντα ψηλά στην ατζέντα της δημόσιας υγείας και σε αυτή τη συζήτηση χρειάζεται η αρωγή και συμμετοχή όλων των επαγγελματιών υγείας και τη πολιτείας» κατέληξε ο κύριος Σμυρνάκης.

Η ανοσία της αγέλης

Τα εμβόλια εξασφαλίζουν την ανοσία της αγέλης, όπως εξήγησε ο κύριος Σμυρνάκης. H «ανοσία αγέλης» είναι μια μορφή έμμεσης προστασίας από μολυσματικές ασθένειες που συμβαίνει όταν ένα μεγάλο ποσοστό ενός πληθυσμού έχει γίνει άνοσο σε μια μόλυνση, είτε μέσω προηγούμενων μολύνσεων είτε μέσω εμβολιασμού, παρέχοντας έτσι έναν βαθμό προστασίας σε άτομα που δεν είναι άνοσα.

Τη διάκριση ανάμεσα σε δύο επίπεδα, το πληθυσμιακό και το ατομικό στο πλαίσιο των στρατηγικών πρόληψης διεθνώς έκανε ο κύριος Σμυρνάκης. «Η Πρωτοβάθμια Φροντίδας Υγείας εξ ορισμού είναι ταυτισμένη με την πρόληψη και την προαγωγή της υγείας και η ενεργητική ανοσοποίηση μέσα από τους εμβολιασμούς αποτελεί ένα από τα πιο κλασσικά παραδείγματα πρωτογενούς πρόληψης. Μιλώντας για στρατηγικές πρόληψης διεθνώς αναγνωρίζονται πρακτικές σε δυο επίπεδα, το «πληθυσμιακό» και το «ατομικό». Η ατομική προσέγγιση όπως και ο όρος περιγράφει διαφέρει σημαντικά ως προς τους στόχους, τα χαρακτηριστικά, τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς σε σχέση με την πληθυσμιακή προσέγγιση».

Η ατομική προσέγγιση

Ο ειδικός σκιαγράφησε τις δύο προσεγγίσεις, την ατομική και την πληθυσμιακή στην ομιλία του. «Η ατομική προσέγγιση είναι η προσέγγιση ατόμων υψηλού κινδύνου και συνήθως λαμβάνει χώρα μεταξύ ιατρού – πολίτη/ασθενούς σε μια υπηρεσία υγείας – σε ένα ιατρείο. Πρόκειται για μια στοχευμένη προσπάθεια εντόπισης των ατόμων αυξημένου κινδύνου ή με παράγοντες κινδύνου, με στόχο τη μείωση του κινδύνου της ομάδας αυτής. Αποτελεί ένα κλασσικό παράδειγμα που εφαρμόζεται στη χώρα μας σε σχέση με τον εμβολιασμό παιδιών, εφήβων και ενηλίκων. Οι επαγγελματίες υγείας της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας κατά κύριο λόγο, συζητούν και με τους γονείς των παιδιών, σχεδιάζουν μαζί τους και εμβολιάζουν τα παιδιά ακολουθώντας το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων σύμφωνα με τις Συστάσεις της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών. Αντιστοίχως, οι ενήλικες, κατά την επίσκεψη τους σε μια υπηρεσία Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, στον προσωπικό – οικογενειακό τους γιατρό, ενημερώνονται και εμβολιάζονται, ακολουθώντας το αντίστοιχο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων».

Η πληθυσμιακή προσέγγιση

Τη μεγάλη σημασία της πληθυσμιακής προσέγγισης μέσα από καλά σχεδιασμένα προγράμματα ενημέρωσης και εμβολιασμού, τόνισε ο κύριος Σμυρνάκης περιγράφοντας πώς αυτή η προσέγγιση στη χώρα μας βρήκε εφαρμογή στο πλαίσιο του εμβολιασμού για την Covid. «Πέρα από την ατομική προσέγγιση που περιγράφηκε παραπάνω, που συχνά είναι ευκαιριακή, δηλαδή απαντά στη ζήτηση του ατόμου από μια υπηρεσία υγείας ή στηρίζεται στην πρωτοβουλία επαγγελματιών υγείας την ώρα μιας επίσκεψης στο ιατρείο, είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στην πληθυσμιακή προσέγγιση μέσα από καλά σχεδιασμένα προγράμματα ενημέρωσης και εμβολιασμού. Η πληθυσμιακή προσέγγιση διαφέρει από την ατομική και συχνά ευκαιριακή στον στόχο, αλλά και στην τρόπο εφαρμογής. Στην περίπτωση αυτή στόχος είναι το σύνολο ενός επιλεγμένου πληθυσμού, μέσα από δράσεις κυρίως εξωστρεφείς, εκτός των Δομών Υγείας). Στην περίπτωση των εμβολιασμών η πληθυσμιακή προσέγγιση έχει πολλαπλά οφέλη, όπως η κάλυψη μεγάλου μέρους του πληθυσμού χωρίς αποκλεισμούς, συμβάλλοντας στην μεγαλύτερη δυνατή εμβολιαστική κάλυψη και στην συλλογική ανοσία με το μικρότερο δυνατό κόστος για το σύστημα υγείας ανά άτομο» εξήγησε.

Το δίδαγμα της πανδημίας 

Ο εμβολιασμός για την COVID-19 έχει πολλά χαρακτηριστικά πληθυσμιακής προσέγγισης. «Η ενημέρωση των πολιτών για τα οφέλη των εμβολιασμών έγινε μέσα από κοινωνικά μηνύματα που προβλήθηκαν στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ομάδες πληθυσμών εμβολιάστηκαν «μαζικά» με εξωστρεφείς καλά οργανωμένες παρεμβάσεις από το Υπουργείο Υγείας, τον ΕΟΔΥ και τις Υγειονομικές Περιφέρειες. Ας θυμηθούμε την επιχείρηση «Ελευθερία» που είχε στόχο τη θωράκιση των νησιών έναντι του κορωνοϊού με κινητά συνεργεία εμβολιασμού στην προσπάθεια καθολικού εμβολιασμού των κατοίκων των νησιών. Αντίστοιχα παραδείγματα αποτελούσαν οι μαζικοί εμβολιασμοί από κλιμάκια του ΕΟΔΥ μέσα σε δομές γηροκομείων. Τέλος, ο εμβολιασμός κατ’ οίκον ατόμων με δυσκολίες μετακίνησης αποτέλεσε ένα εξαιρετικό παράδειγμα καλά σχεδιασμένης δράσης στην κοινότητα για την κάλυψη της ευάλωτης αυτής ομάδας του πληθυσμού σε όλα τα μήκη και πλάτη της ελληνικής επικράτειας» εξήγησε ο ειδικός.

Leave No One Behind

Στην ομιλία του ο κύριος Σμυρνάκης αναφέρθηκε στον στόχο του ΠΟΥ για την ανοσοποίηση του πληθυσμού: «Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας με τη στρατηγική «Immunization Agenda 2030: A Global Strategy to Leave No One Behind» θέτει ως στόχο το 2030 να έχουμε έναν κόσμο όπου όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητος ηλικίας, θα χαίρονται τα μέγιστα δυνατά οφέλη από τα εμβόλια για την καλύτερη υγεία. Για την επίτευξη του στόχου αυτού απαιτούνται αποτελεσματικές, αποδοτικές και ανθεκτικές υπηρεσίες εμβολιασμού, προσβάσιμες σε όλους τους ανθρώπους, ως ουσιαστικό μέρος της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Η ενίσχυση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στη χώρα μας, στην κατεύθυνση που αναφέρθηκε παραπάνω, μπορεί να αποτελέσει εχέγγυο για να είναι η Ελλάδα μια χώρα που θα πετύχει τους στόχους ανοσοποίησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Πλέον έχουμε και τις γνώσεις και την εμπειρία για να το πετύχουμε, αλλά χρειάζεται συνεργασία όλων των ιθυνόντων συμπεριλαμβανομένων της ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας, των Πανεπιστημιακών στην Πρωτοβάθμια Φροντίδας Υγεία και τη Δημόσια Υγεία, των Διοικήσεων των Υγειονομικών Περιφερειών, Επαγγελματιών Υγείας και Πολιτών, ώστε να διαμορφωθεί ένα στρατηγικό πλάνο δράσης με διαδικασίες συνεχούς παρατήρησης και αξιολόγησης και στοχευμένες παρεμβάσεις όπου κριθεί απαραίτητο».

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ οι στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030 περιλαμβάνουν:

-Επίτευξη κάλυψης 90% για βασικά εμβόλια που γίνονται στην παιδική και εφηβική ηλικία
-Μείωση κατά 50% του αριθμού των παιδιών που δεν έχουν πρόσβαση σε κανένα εμβόλιο
-Εισαγωγής 500 νέων ή ανεπαρκώς χρησιμοποιούμενων εμβολίων – όπως αυτά για την COVID-19, τον ροταϊό ή τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) σε χώρες μέσου και χαμηλού εισοδήματος

 

WHO, Immunization Agenda 2030: A Global Strategy to Leave No One Behind

 

Το IA2030 (Immunization Agenda 2030) διατυπώνει ως πρώτη στρατηγική του προτεραιότητα το ρόλο των προγραμμάτων ανοσοποίησης με την υποστήριξη και ενσωμάτωσή τους σε υπηρεσίες ΠΦΥ για την Καθολική Κάλυψη Υγείας μέσω των ακόλουθων στόχων:

  • Ενίσχυση και διατήρηση ισχυρής ηγεσίας, διαχείρισης και συντονισμού για προγράμματα ανοσοποίησης σε όλα τα επίπεδα.
  • Διασφάλιση της διαθεσιμότητας επαρκούς, αποτελεσματικού και βιώσιμου ειδικευμένου και με κίνητρα εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας.
  • Δημιουργία και ενίσχυση της ολοκληρωμένης επιτήρησης ασθενειών που μπορούν να προληφθούν με εμβόλια ως στοιχείο των εθνικών συστημάτων επιτήρησης της δημόσιας υγείας, που υποστηρίζεται από ισχυρά και αξιόπιστα εργαστηριακά δίκτυα.
  • Εξασφάλιση υψηλής ποιότητας αλυσίδων εφοδιασμού για εμβόλια και συναφή προϊόντα και διασφάλιση αποτελεσματικής διαχείρισης εμβολίων, εντός του συστήματος εφοδιαστικής αλυσίδας στην ΠΦΥ.
  • Ενίσχυση των πληροφοριακών συστημάτων για τους εμβολιασμούς σε ένα ισχυρό σύστημα πληροφοριών υγείας και προώθηση της χρήσης δεδομένων υψηλής ποιότητας και κατάλληλων για το σκοπό για δράση σε όλα τα επίπεδα.
  • Καθιέρωση και διατήρηση ενός σύστημα ασφάλειας εμβολίων που να λειτουργεί σωστά με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων.