Υπογονιμότητα: Η εξωσωματική δεν είναι η μόνη λύση – Ποιες επιλογές έχετε

Πολλές φορές, όταν μάθει ένα ζευγάρι ότι αντιμετωπίζει θέμα υπογονιμότητας, το πρώτο που έρχεται στο μυαλό τους είναι ότι θα χρειαστεί να κάνουν εξωσωματική γονιμοποίηση. Αυτό δεν είναι αλήθεια.

Κάθε ζευγάρι είναι διαφορετική περίπτωση, έχει άλλες ανάγκες. Υπάρχουν πολλές επιλογές για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας. Ανάλογα με το ιστορικό τους, την ηλικία τους και το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, ο ιατρός αναπαραγωγής θα συζητήσει μαζί τους την βέλτιστη στρατηγική ώστε να αποκτήσουν τα παιδιά που ονειρεύονται.

Χρειάζεται οπωσδήποτε να κάνουμε εξωσωματική γονιμοποίηση;

Όχι. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα ενός ζευγαριού, που αντιμετωπίζονται χωρίς να καταφύγουμε σε κάποια μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Ιατρικές παρεμβάσεις για τη θεραπεία ασθενειών του θυρεοειδούς ή για την αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης ή των υψηλών επιπέδων προλακτίνης μπορεί να αποκαταστήσουν τη φυσιολογική αναπαραγωγική λειτουργία σε ορισμένες γυναίκες.

Η λύση μπορεί να είναι ακόμα πιο απλή: υπερηχογραφική παρακολούθηση ωορρηξίας και προγραμματισμένη επαφή όταν είναι πιο αυξημένες οι πιθανότητες να μείνει η γυναίκα έγκυος.

Στις περιπτώσεις που κριθεί ότι είναι απαραίτητη κάποια μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, υπάρχουν πολλές λύσεις.

Εάν κάποια από τις λιγότερο «επεμβατικές» μεθόδους δεν καλύπτει τις ανάγκες του ζευγαριού, τότε υπάρχει η επιλογή της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Τα στοιχεία έχουν δείξει ότι η μεγάλη πλειοψηφία των υπογόνιμων ζευγαριών θα καταφέρουν να αποκτήσουν παιδί με εξωσωματική γονιμοποίηση.

Πριν ληφθεί όμως η απόφαση για την κατάλληλη θεραπεία, απαιτείται ενδελεχής εκτίμηση της γενικής υγείας του ζευγαριού, της λειτουργίας των ωοθηκών, αξιολόγηση της μήτρας, ορμονικός έλεγχος, αξιολόγηση των παραμέτρων του σπέρματος, έλεγχος για ύπαρξη πολυπόδων και ινομυωμάτων και άλλες εξετάσεις.

Θεραπεία παθήσεων που επηρεάζουν τη γονιμότητα

Υπάρχουσες παθήσεις, μπορεί να επηρεάζουν τη γονιμότητα ενός ζευγαριού και μπορεί να δοθεί λύση χωρίς να χρειαστεί να εφαρμοστεί οποιαδήποτε μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Παραδείγματος χάριν, η ύπαρξη εστιών ενδομητρίωσης, ορμονικές ανισορροπίες, ασθένειες του θυρεοειδούς που δεν έχουν αντιμετωπιστεί, μεταβολικές ανωμαλίες όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι μερικές από τις παθήσεις που θα μπορούσαν να προκαλούν προβλήματα υπογονιμότητας.

Οι 2 στις 10 γυναίκες που δυσκολεύονται να κάνουν παιδιά έχουν προβλήματα ωορρηξίας.

Οι υπέρβαρες ή υπερβολικά αδύνατες γυναίκες μπορεί να κάνουν πιο αραιά ωορρηξία κι έτσι έχουν προβλήματα να συλλάβουν. Η απώλεια 5-10% στις υπέρβαρες γυναίκες μπορεί να επαναφέρει στο φυσιολογικό την ωορρηξία και να συλλάβουν φυσιολογικά. Οι υπερβολικά αδύνατες γυναίκες μπορεί να έχουν και πάλι κανονικό κύκλο αν πάρουν κιλά και φθάσουν σε ένα φυσιολογικό βάρος.

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) είναι η πιο κοινή ορμονική διαταραχή στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και πολλές γυναίκες που πάσχουν από το σύνδρομο αντιμετωπίζουν επίσης προβλήματα με την ωορρηξία.

Σε γυναίκες που έχουν ακανόνιστη ωορρηξία η λύση είναι η πρόκληση ωοθυλακιορρηξίαςμε φάρμακα. Με υπερηχογράφημα φαίνεται η ανταπόκριση των ωοθηκών στην αγωγή.

Η ύπαρξη πολυπόδων ή ινομυωμάτων στη μήτρα μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα και η αφαίρεσή τους να αποκαταστήσει την αναπαραγωγική υγεία της γυναίκας.

Στον άνδρα, οι φλεγμονές των γεννητικών οργάνων, η κιρσοκήλη (διάταση και ανεπάρκεια των φλεβών των όρχεων, χωρίς συμπτώματα), η παχυσαρκία και τροποποιήσιμοι παράγοντες όπως το κάπνισμα, η έκθεση σε ακτινοβολία ή χημικά, τα αναβολικά, η αυξημένη θερμοκρασία των όρχεων είναι ορισμένα από τα παραδείγματα θεμάτων υγείας που επηρεάζουν τη γονιμότητα του άνδρα.

Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι όταν αντιμετωπιστούν οι υπάρχουσες παθήσεις που επηρεάζουν τη γονιμότητα και αλλάξουν οι επιβλαβείς καθημερινές συνήθειες, το ζευγάρι είναι πιθανό να κάνει παιδάκι χωρίς περαιτέρω ιατρική παρέμβαση.

Ποιες μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής υπάρχουν;

Εφόσον το ιστορικό και οι εξετάσεις του ζευγαριού δείξουν ότι χρειάζεται κάποια μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, επιλέγουμε με απόλυτα εξατομικευμένα κριτήρια ποια από τις υπάρχουσες τεχνικές είναι η ενδεδειγμένη.

Ενδομήτρια σπερματέγχυση (IUI)

Στην ενδομήτρια σπερματέγχυση, με απλά λόγια, σπέρμα που έχει δώσει ο άντρας, αφού προετοιμαστεί κατάλληλα και επιλεγούν τα καλύτερα σπερματοζωάρια, τοποθετείται στη μήτρα της γυναίκας όταν έχει ωορρηξία. Η παρακολούθηση της ωορρηξίας γίνεται υπερηχογραφικά.

Η μέθοδος αυτή είναι ενδεδειγμένη όταν η υπογονιμότητα σχετίζεται με το «ταξίδι» των σπερματοζωαρίων μέσω του κόλπου και του τραχήλου μέχρι το ωάριο, όπως πχ σε περιπτώσεις που τα σπερματοζωάρια παρουσιάζουν χαμηλή κινητικότητα.

Η ενδομήτρια σπερματέγχυση είναι κατάλληλη και όταν χρησιμοποιείται σπέρμα δότη είτε στο πλαίσιο του ζευγαριού (εάν πχ ο άνδρας πάσχει από αζωοσπερμία) είτε επιλεγεί το σχήμα της μονογονεϊκής οικογένειας. Συχνά εφαρμόζεται και σε περιπτώσεις ανεξήγητης υπογονιμότητας. Η μέθοδος αυτή συχνά συνδυάζεται με φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών.

Η μέθοδος της παρακολούθησης της ωορρηξίας και της προγραμματισμένης επαφής, αλλά και η μέθοδος της σπερματέγχυσης είναι κατάλληλες για ζευγάρια στα οποία:

· Οι παράμετροι του σπέρματος είναι φυσιολογικές
· Τουλάχιστον μία σάλπιγγα της γυναίκας είναι λειτουργική, διαβατή
· Υπάρχει ωορρηξία

Η ενδομήτρια σπερματέγχυση είναι μία σύντομη διαδικασία που γίνεται χωρίς αναισθησία.

Εξωσωματική Γονιμοποίηση (IVF)

Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που καθιστούν την εξωσωματική γονιμοποίηση τη μόνη κατάλληλη μέθοδο υποβοηθουμενης αναπαραγωγής:

· Μη λειτουργικές σάλπιγγες ή έλλειψη σαλπιγγών
· Ανάγκη προεμφυτευτικού γενετικού ελέγχου (παραδείγματος χάριν σε ζευγάρια με ιστορικό μεσογειακής αναιμίας ή άλλων γενετικών παθήσεων)
· Σοβαρά προβλήματα στον άνδρα (όπως χαμηλές παράμετροι σπέρματος)
· Ανεπιτυχείς προσπάθειες με λιγότερο επεμβατικές θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Στην εξωσωματική γονιμοποίηση, με απλά λόγια, τα ωάρια γονιμοποιούνται στο εργαστήριο από σπερματοζωάρια. Τα έμβρυα μεταφέρονται στη μήτρα της γυναίκας μέσω του τραχήλου της και 14 μέρες αργότερα μία εξέταση δείχνει εάν το έμβρυο εμφυτεύθηκε στο ενδομήτριο (τη «φόδρα» της μήτρας) και έχει αρχίσει η εγκυμοσύνη. Για να παραχθούν αρκετά ωάρια, τα οποία και συλλέγονται, έχει γίνει φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών. Ορισμένα από τα έμβρυα μπορούν να κρυοσυντηρηθούν ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντικές προσπάθειες.

Εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί να γίνει και με ωάρια δότριας ή σπερματοζωάρια δότη. Κάποιες φορές το ζευγάρι χρειάζεται τη συμβολή δότη/δότριας. Το ίδιο συμβαίνει και στις περιπτώσεις που επιλέγεται το σχήμα της μονογονεϊκής οικογένειας.

Μικρογονιμοποίηση ωαρίου (ICSI)

Όταν η ανάλυση του δείγματος σπέρματος δείξει ότι υπάρχει χαμηλή συγκέντρωση ή κινητικότητα σπερματοζωαρίων, χρειάζεται να γίνει μικρογονιμοποίηση ωαρίου, κατά την οποία ένα σπερματοζωάριο εγχέεται με μία πολύ λεπτή βελόνη σε ένα ωάριο.

Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται και σε περιπτώσεις που χρειάζεται να γίνει προεμφυτευτική γενετική διάγνωση (εξέταση που δείχνει ότι το έμβρυο είναι γενετικά υγιές πριν το μεταφέρουμε στη μήτρα).

Φυσικός κύκλος

Η μέθοδος αυτή είναι κατάλληλη κυρίως για πιο νεαρά ζευγάρια, στα οποία το θέμα της υπογονιμότητας οφείλεται στον ανδρικό παράγοντα.

Στον φυσικό κύκλο παρακολουθείται υπερηχογραφικά η ανάπτυξη των ωοθυλακίων στον φυσικό κύκλο της γυναίκας και όταν ο ιατρός διαπιστώσει ότι υπάρχει ένα ώριμο ωοθυλάκιο, προχωρά σε ωοληψία. Το ωάριο γονιμοποιείται στο εργαστήριο και το έμβρυο μεταφέρεται στη μήτρα της γυναίκας.

Το μειονέκτημα του φυσικού κύκλου είναι τα χαμηλά ποσοστά επιτυχίας.

Δωρεά ωαρίων ή σπέρματος

Ορισμένα ζευγάρια χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν ωάρια δότριας. Σπέρμα δότη μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα ζευγάρι για λόγους υγείας ή μία γυναίκα που επιλέγει το σχήμα της μονογονεϊκής οικογένειας.

Οι περιπτώσεις που η λύση των ωαρίων δότριας αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση, είναι μεταξύ άλλων γυναίκες που:

· είναι συνήθως άνω των 40 ετών, έχουν χαμηλή ποιότητα ωαρίων και έχουν εξαντλήσει τις άλλες θεραπευτικές επιλογές
· έχουν πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια (εμμηνόπαυση ακόμα και πριν από την ηλικία των 40 ετών)
· που έχουν υποπλαστικές ωοθήκες (σύνδρομο Turner)
· έχουν αφαιρέσει χειρουργικά τις ωοθήκες τους
· έκαναν θεραπείες, πχ χημειοθεραπείες για την αντιμετώπιση του καρκίνου και δεν είχαν διατηρήσει προηγουμένως τη γονιμότητά τους, με κρυοσυντήρηση εμβρύων ή ωαρίων
· έχουν κάποια κληρονομική γονιδιακή ανωμαλία και θέλουν να αποφευχθεί ένα γενετικό νόσημα στα παιδιά της
· έχουν ιστορικό πολλαπλών αποβολών
· έχουν επαναλαμβανόμενες αποτυχίες στις προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης

Η δότρια κάνει τη θεραπεία διέγερσης των ωοθηκών, τα ωάριά της γονιμοποιούνται από σπερματοζωάρια του συντρόφου και το έμβρυο μεταφέρεται στη μήτρα της συντρόφου που θα το κυοφορήσει. Ο ρόλος της δότριας είναι μόνο να προσφέρει τα ωάριά της.

Η δωρεά σπέρματος αποτελεί τη λύση για περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας που δεν αντιμετωπίστηκαν με τις υπάρχουσες μεθόδους ή εάν η γυναίκα επιλέξει να κάνει μονογονεϊκή οικογένεια.

Παρένθετη μητρότητα

Όταν η μήτρα της γυναίκας είτε παρουσιάζει σοβαρό πρόβλημα διάπλασης είτε έχει αφαιρεθεί αλλά έχουν διατηρηθεί οι ωοθήκες, η λύση μπορεί να είναι μία παρένθετη μητέρα, η οποία «δανείζει» στο ζευγάρι τη μήτρα της και κυοφορεί το έμβρυό τους.

Η διαδικασία που ακολουθείται είναι αυτή της εξωσωματικής, μόνο που η γυναίκα κάνει τη διέγερση ωοθηκών και παράγει τα ωάρια που θα γονιμοποιηθούν από τα σπερματοζωάρια του συντρόφου της, το έμβρυο μεταφέρεται στην παρένθετη μητέρα, η οποία και το κυοφορεί.

Εφόσον επιλεγεί η λύση της παρένθετης μητρότητας ο ιατρός σας θα σας ενημερώσει για τη νομική διαδικασία που εξασφαλίζει και το ζευγάρι και την παρένθετη μητέρα που κυοφορεί το μωρό του ζευγαριού.

Πότε πρέπει να απευθυνθώ σε ιατρό αναπαραγωγής;

Εάν έχετε ελεύθερες σεξουαλικές επαφές με τον σύντροφό σας για 12 μήνες (ή για 6 εάν είστε άνω των 35 ετών) και δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη, θα ήταν καλό να συμβουλευθείτε έναν ιατρό γονιμότητας.

Η λύση μπορεί να είναι πολύ πιο απλή από ό,τι φαντάζεστε. Τα περισσότερα υπογόνιμα ζευγάρια καταφέρνουν τελικά να αποκτήσουν παιδί. Πάντα τονίζω ότι ο χειρότερος εχθρός της γονιμότητας είναι το χάσιμο χρόνου.