Καταρράκτης ονομάζεται οποιαδήποτε θόλωση του κρυσταλλοειδούς φακού, του φυσιολογικού δηλαδή φακού που υπάρχει στον ανθρώπινο οφθαλμό, μέσα από τον οποίο περνά το φως και κάνει δυνατή την οπτική αντίληψη.

Η κατάταξη μπορεί να βασίζεται στην αιτία, στην ηλικία εισβολής, στη βαρύτητα της θόλωσης ή στην εντόπιση και το είδος της θόλωσης του φακού. Η επικρατέστερη διαίρεση των καταρρακτών είναι αυτή που τους χωρίζει ανάλογα με την ηλικία εμφάνισης σε συγγενείς, κληρονομικούς και επίκτητους.

Καταρράκτης που εμφανίζεται με τη γέννηση μπορεί να είναι συγγενής ή κληρονομικός.

Καταρράκτης που εμφανίζεται μετά τη γέννηση μπορεί να σχετίζεται με οφθαλμική πάθηση, τραύμα, συστηματική νόσο ή την πρόοδο της ηλικίας (γεροντικός), αλλά αυτού του τύπου – που είναι οι πιο συχνοί – μπορεί να εμφανιστούν και σε σχετικά νεαρή ηλικία (προγεροντικός).

Επιδημιολογία
Ο σχετιζόμενος με την ηλικία καταρράκτης είναι πολυπαραγοντική ασθένεια στην οποία γενετικοί, περιβαλλοντικοί, κοινωνικοοικονομικοί και βιοχημικοί παράγοντες δρουν συνεργικά. Ενδεικτικά αναφέρονται η ηλικία, η νεφρική ανεπάρκεια, προηγούμενη επέμβαση για γλαύκωμα, σακχαρώδης διαβήτης, λήψη κορτικοστερεοειδών, υπεριώδης ακτινοβολία είναι δυνατό να ενέχονται στην εμφάνιση καταρράκτη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η παρουσία καταρράκτη αποτελεί το συχνότερο αίτιο μείωσης της όρασης παγκοσμίως.

Επίκτητος καταρράκτης

Επίκτητος είναι ο καταρράκτης που εμφανίζεται σποραδικά ως αποτέλεσμα δράσης τοξινών, συστηματικών παθήσεων, τραύματος, ενδοφθάλμιας φλεγμονής και γήρανσης.

Πολλοί αιτιολογικοί παράγοντες προκαλούν χαρακτηριστικές μορφολογικές διαταραχές. Το κύριο σύμπτωμα της ανάπτυξης του καταρράκτη είναι η προοδευτικά επιδεινούμενη ανώδυνη μείωση της όρασης. Τα περισσότερο σημαντικά κλινικά σημεία που πρέπει να ελέγχουμε είναι:

  1. Το ποσοστό μείωσης της οπτικής οξύτητας
  2. Η πιθανότητα αποκατάστασης της όρασης μετά την αφαίρεση του καταρρακτικού φακού
  3. Η παρουσία συστηματικής πάθησης και εάν αυτή σχετίζεται με την ανάπτυξη του καταρράκτη
  4. Παθήσεις του οφθαλμού που σχετίζονται με την ανάπτυξη του καταρράκτη σε απουσία συστηματικής πάθησης.

Το κύριο σύμπτωμα της ανάπτυξης του καταρράκτη είναι η προοδευτικά επιδεινούμενη ανώδυνη μείωση της όρασης.

Αιτιολογικά ο επίκτητος καταρράκτης ταξινομείται ως εξής:

  • Γεροντικός
  • Δευτεροπαθής
  • Τραυματικός

Γεροντικός καταρράκτης

Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει την εμφάνιση του καταρράκτη σε άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών, όπου δεν μπορεί να αναγνωριστεί υπεύθυνος αιτιολογικός παράγοντας για την πρόκλησή του. Ο καταρράκτης, ανάλογα με την εντόπιση της αρχικής θόλωσης, μπορεί να είναι φλοιώδης, πυρηνικός ή υποκαψικός. Οι θολώσεις αυτές μπορούν να συνυπάρχουν, αλλά πιθανώς εμπλέκονται διαφορετικοί μηχανισμοί σε διαφορετικά τμήματα του φακού.

Ο καταρράκτης χαρακτηρίζεται από υπερβολική πύκνωση του φακού, κατά τη φυσιολογική διαδικασία ωρίμανσής του. Εμφανίζεται γύρω στα 50 έτη και εξελίσσεται αργά μέχρι να θολώσει όλος ο φακός. Συχνά η πρωιμότερη μεταβολή είναι η αύξηση του δείκτη διάθλασης με αποτέλεσμα την μεταβολή του οφθαλμού σε μυωπικό. Η εμφάνιση της μυωπίας οδηγεί συχνά στην αντιρρόπηση της πρεσβυωπίας και στη λεγόμενη «δεύτερη όραση». Όσο η θόλωση του φακού προχωράει, τα πιο συχνά συμπτώματα είναι η δυσκολία κατά την οδήγηση τη νύχτα, με παρουσία έντονων αντανακλάσεων, η έντονη ευαισθησία στο φως και η ανάγκη για περισσότερο φως για διάβασμα. Τελικά παρατηρούμε μείωση της όρασης για μακριά και για κοντά, η οποία δε διορθώνεται με γυαλιά.

Δευτεροπαθής καταρράκτης

Ο δευτεροπαθής καταρράκτης μπορεί να οφείλεται σε:

  • Παθήσεις των οφθαλμών: Συγγενείς και κληρονομικές ανωμαλίες, διάφορες οφθαλμικές παθήσεις όπως φλεγμονές και γλαύκωμα.
  • Συστηματικές παθήσεις: Μεταβολικά νοσήματα όπως ο σακχαρώδης διαβήτης ή η Γαλακτοζαιμία.
  • Νευρολογικές παθήσεις: Νόσος Wilson
  • Μυοπάθειες: Μυοτονική δυστροφία
  • Χρήση φαρμάκων: Κορτικοστεροειδή, μυωτικά φάρμακα, χλωροπρομαζίνη

Τραυματικός καταρράκτης

Ο τραυματικός καταρράκτης προκαλείται από την επίδραση πάνω στο φακό πολλών βλαπτικών φυσικών παραγόντων. Ο τραυματισμός μπορεί να είναι άμεσος, όπως σε διατιτραίνον ή διαμπερές τραύμα όπου μπορεί να προκληθεί καταρράκτης μέσα σε λίγες ώρες ή έμμεσος όπως σε πλήξη του βολβού οπότε τα αποτελέσματα μπορεί να γίνουν εμφανή μετά τη πάροδο εβδομάδων ή ετών.

Θεραπεία καταρράκτη

Η θεραπεία του καταρράκτη είναι αποκλειστικά χειρουργική. Η κύρια ένδειξη για την εγχείρηση του καταρράκτη είναι η μείωση της οπτικής οξύτητας. Ο χρόνος όμως της επέμβασης είναι υποκειμενικός και βασίζεται στις προσωπικές ανάγκες του ασθενούς. Η επέμβαση εκλογής για τον καταρράκτη είναι η μέθοδος της φακοθρυψίας η οποία απαιτεί μόνο τοπική αναισθησία με τη χρήση οφθαλμικών σταγόνων. Συνίσταται στον τεμαχισμό με υπερήχους και στην αναρρόφηση του πυρήνα του φακού μέσω μικρής τομής κάτω των 3mm. Στη συνέχεια ο χειρουργός προχωρά στην ένθεση τεχνητού ενδοφακού, ενώ η επέμβαση ολοκληρώνεται χωρίς τη χρήση ραμμάτων και εντός μερικών ωρών ο ασθενής επιστρέφει στο σπίτι του.