Γράφει ο Δρ. Νικόλαος Κεντεποζίδης*
Οι καρκινικοί δείκτες παίζουν όλο και σημαντικότερο ρόλο στην ανίχνευση και διαχείριση του καρκίνου, καθώς βοηθούν τη διάγνωσή του, προσδιορίζοντας την πρόγνωση, την παρακολούθηση μετά από θεραπευτική χειρουργική επέμβαση και την πρόβλεψη της ανταπόκρισης στη θεραπεία.
Κλινικά χρήσιμοι δείκτες είναι το καρκινοεμβρυονικό αντιγόνο σε ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου, η AFP και η βhCG σε ασθενείς με μη σεμινωματώδεις όγκους όρχεως, το Ca-125 για ασθενείς με καρκίνο των ωοθηκών, οι υποδοχείς οιστρογόνων για την πρόβλεψη απόκρισης στην ορμονοθεραπεία στον καρκίνο του μαστού, ο υποδοχέας ανθρώπινου επιδερμικού αυξητικού παράγοντα 2 σε γυναίκες με καρκίνο του μαστού που ενδέχεται να επωφεληθούν από τη χορήγης τραστουζουμάμπης (Herceptin) και την κατάσταση μετάλλαξης του KRAS για ασθενείς με προχωρημένο ορθοκολικό καρκίνο, οι οποίοι μπορεί να επωφεληθούν από τη θεραπεία με αντισώματα όπως το cetuximab και το panitumumab. Τελος, αν και χρησιμοποιείται ευρέως, η αξία του PSA στη μείωση της θνησιμότητας από τον καρκίνο του προστάτη είναι ασαφής.
Ανεξάρτητα από την εφαρμογή του, ένας ιδανικός δείκτης όγκου πρέπει να παρουσιάζει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
• διαθέτουν υψηλή θετική και αρνητική προγνωστική αξία.
• να έχουν φθηνό, απλό, τυποποιημένο και αυτοματοποιημένο προσδιορισμό με σαφώς καθορισμένα όρια αναφοράς.
Καρκινοεμβρυικό αντιγόνο στο CRC
Πολλαπλές μελέτες έχουν δείξει ότι μετά από χειρουργική επέμβαση για CRC, ασθενείς που υποβλήθηκαν σε ένα καθεστώς εντατικής παρακολούθησης που περιλάμβανε τακτική μέτρηση του καρκινοεμβρυικού αντιγόνου (CEA) από εκείνους στους οποίους δε μετρούσαν το CEA.
AFP και ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη σε ασθενείς με όγκους γεννητικών κυττάρων
Η χρήση της AFP και της ανθρώπινης χοριακής γοναδοτροπίνης (HCG) στην παρακολούθηση ασθενών με όγκους γεννητικών κυττάρων μη σεμινωματώδους τύπου των όρχεων είναι πολύ σημαντική καθώς αυτοί οι δύο δείκτες είναι ευαίσθητοι της κατάστασης της νόσου. Επιπλέον, οι δείκτες είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι σε ασθενείς με όγκους γεννητικών κυττάρων, καθώς οι κακοήθειες αυτές είναι ιδιαίτερα χημειοευαίσθητες. Πράγματι, αποδείχθηκε ότι μετά από ορχεκτομή για μη-σεμινωματώδεις όγκους βλαστικών κυττάρων όρχεων, η αύξηση των επιπέδων AFP ή HCG με απουσία ακτινολογικών ή κλινικών ενδείξεων υποτρoπής υποδηλώνει ενεργό νόσο και μπορεί να οδηγήσει σε έγκαιρη έναρξη της θεραπείας.
Ca-125 σε ασθενείς με καρκίνο των ωοθηκών
Η κλινική αξία του προσδιορισμού του Ca-125 σε παρακολούθηση ασθενών μετά από θεραπεία για καρκίνο των ωοθηκών είναι ασαφής. Αν και η τακτική μέτρηση του δείκτη μπορεί να ανιχνεύσει πρώιμες υποτροπές με διάμεσο χρόνο 4-5 μηνών, μια πρόσφατα ολοκληρωμένη προοπτική τυχαιοποιημένη μελέτη δεν διαπίστωσε όφελος επιβίωσης από την πρώιμη έναρξη θεραπείας με βάση τα αυξημένα επίπεδα του Ca-125 στον ορό.
PSA στον καρκίνο του προστάτη
Σε ασθενείς με διεγνωσμένο καρκίνο προστάτη, οι οποίοι λαμβάνουν ενεργή θεραπεία (π.χ. με ριζική προστατεκτομή, ακτινοθεραπεία ή βραχυθεραπεία) ή βρίσκονται σε ενεργή παρακολούθηση, η συχνή παρακολούθηση με PSA εφαρμόζεται στην καθημερινή πράξη.
CA 15-3 στον καρκίνο του μαστού
Ο πιο ευρέως χρησιμοποιούμενος δείκτης στην παρακολούθηση μετά από διάγνωση καρκίνου του μαστού είναι το Ca 15-3. Αν και χρησιμοποιείται ευρέως σε ορισμένες χώρες για το σκοπό αυτό, δεν είναι σαφές εάν η συχνή μέτρησή του βελτιώνει την ολική επιβίωση της ασθενούς. Συνεπώς, οι κατευθυντήριες οδηγίες ποικίλλουν σε σχέση με τη χρήση του Ca 15-3 στην παρακολούθηση ασυμπτωματικών γυναικών μετά από διάγνωση καρκίνο του μαστού.
Από τα παραπάνω, είναι σαφές ότι ορισμένοι δείκτες όγκου είναι υποχρεωτικοί στη διαχείριση ασθενών με ορισμένα είδη καρκίνου, καθώς, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι δείκτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως το μοναδικό κριτήριο για τη λήψη κλινικών αποφάσεων. Ίσως μελλοντικές μελέτες θα δώσουν οριστικές απαντήσεις σχετικά με τη χρήση αυτών των δεικτών στο εγγύς μέλλον.
*Ο Δρ. Νικόλαος Κεντεποζίδης, είναι Παθολόγος-Ογκολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης Β΄ Αιματολογικής-Ογκολογικής Κλινικής, Metropolitan General.
