Εφέτος συμπληρώνονται 57 χρόνια από την πρώτη κυτταρική θεραπεία — την αλλογενή μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων — μια πρωτοποριακή τότε προσέγγιση ίασης που αξιοποίησε για πρώτη φορά την ικανότητα του φυσιολογικού ανοσοποιητικού συστήματος του υγιούς δότη να αναγνωρίζει και να εξουδετερώνει τα καρκινικά κύτταρα.
Πρόκειται για ένα ιστορικό βήμα που άνοιξε τον δρόμο για όλες τις σύγχρονες κυτταρικές θεραπείες, με τα CAR-T κύτταρα να αποτελούν πλέον την αιχμή της αντιμετώπισης των καρκίνων του αίματος, προσφέροντας τις πιο αποτελεσματικές και εξατομικευμένες θεραπείες για τους ασθενείς με αιματολογικές κακοήθειες.
Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που ενσωμάτωσαν γρήγορα αυτές τις καινοτόμες θεραπείες – η πρώτη εφαρμογή ξεκίνησε μάλιστα τον Ιανουάριο του 2020 στα νοσοκομεία «Γ. Παπανικολάου» στη
Θεσσαλονίκη και στον «Ευαγγελισμό» λίγες μόλις εβδομάδες προτού η πανδημία κορωνοϊού ενσκήψει και στην Ελλάδα, ανατρέποντας όλα όσα ίσχυαν στο σύστημα υγείας. Σήμερα επτά κέντρα στη χώρα («Γ. Παπανικολάου», «Ευαγγελισμός», «Αττικόν», «Λαϊκό», Ογκολογικό νοσοκομείο Παίδων «ΕΛΠΙΔΑ» και τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Πάτρας και Ηρακλείου) προσφέρουν θεραπεία CAR-T κύτταρα σε ενήλικες ασθενείς με λέμφωμα, καταγράφοντας σημαντικά αποτελέσματα.
Αναδρομική, πολυκεντρική μελέτη που έγινε στα κέντρα ενηλίκων ασθενών της Ελλάδος που χορηγούν CAR-T θεραπεία για ασθενείς με λεμφώματα μη Hodgkin (NHL) και η οποία θα παρουσιαστεί στο 67ο Ετήσιο Συνέδριο και Έκθεση της Αμερικανικής Εταιρείας Αιματολογίας (Annual Meeting & Exposition of the American Society of Hematology) που θα πραγματοποιηθεί 6-9 Δεκεμβρίου 2025 στο Ορλάντο των ΗΠΑ, δείχνει ότι τα αποτελέσματα είναι εφάμιλλα, ίσως και ανώτερα, των διεθνών μελετών.
Η καινοτομία του νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου»
Με την ευκαιρία των επιστημονικών αυτών εξελίξεων το ygeiamou.gr απευθύνθηκε στην κυρία Ιωάννα Σακελλάρη, Συντονίστρια Διευθύντρια του Αιματολογικού Τμήματος του νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου» και εκ των επιστημόνων που έχουν σφραγίσει με τις θεραπευτικές καινοτομίες τους το πεδίο της αιματολογίας στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες, χαρίζοντας ελπίδα και ζωή στους ασθενείς.
«Οι αιματολογικές κακοήθειες είναι καρκίνοι του αίματος, του μυελού των οστών ή του λεμφικού συστήματος, όπως οι λευχαιμίες, τα λεμφώματα και το πολλαπλούν μυέλωμα. Προέρχονται από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη παθολογικών κυττάρων του αίματος και προκαλούν τις αντίστοιχες νοσολογικές οντότητες. Στο πεδίο της θεραπείας οι κλασικές επιλογές – χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία – παραμένουν βασικές, αλλά πλέον συνδυάζονται με στοχευμένα φάρμακα, που επιδρούν σε συγκεκριμένα μόρια των καρκινικών κυττάρων και ανοσοθεραπείες, που ενεργοποιούν το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς. Στόχος μας είναι πάντα η μέγιστη καταπολέμηση της νόσου, η ίαση και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών» λέει η ειδικός.
Οι ανοσοθεραπείες αποτελούν τη μεγαλύτερη αλλαγή στη θεραπευτική των αιματολογικών κακοηθειών των τελευταίων δεκαετιών. Ενώ ιδίως οι θεραπείες με CAR-T κύτταρα έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια τη θεραπευτική προσέγγιση προσφέροντας μια νέα ελπίδα σε ασθενείς για τους οποίους είχε εξαντληθεί κάθε επιλογή. «Για πολλούς από αυτούς, που δεν ανταποκρίνονταν ούτε στη χημειοθεραπεία ούτε στην ακτινοθεραπεία, οι νέες αυτές θεραπείες δεν σημαίνουν απλώς παράταση ζωής, αλλά πιθανότητα ίασης. Η πρόσφατη έγκριση της χρήσης τους και ως θεραπεία δεύτερης γραμμής στο διάχυτο από μεγάλα Β-κύτταρα λέμφωμα (DLBCL) δίνει νέες επιλογές σε ασθενείς που παλαιότερα είχαν πολύ περιορισμένες λύσεις» αναφέρει η κυρία Σακελλάρη.
Στο Νοσοκομείο «Γ. Παπανικολάου» έχουν ήδη πραγματοποιηθεί 85 κυτταρικές θεραπείες και η επιβίωση φτάνει το 80% στο έτος σε εξαιρετικά ανθεκτικούς ασθενείς, δηλαδή σε ασθενείς οι οποίοι δεν είχαν ανταποκριθεί στις άλλες θεραπείες.
Τι είναι οι κυτταρικές θεραπείες CAR-T
Τα CAR-T κύτταρα είναι «ζωντανά φάρμακα», λέει η κυρία Σακελλάρη και εξηγεί: «Πρόκειται για Τ-λεμφοκύτταρα που λαμβάνονται από τον ίδιο τον ασθενή και τροποποιούνται στο εργαστήριο ώστε να φέρουν έναν χιμαιρικό υποδοχέα (CAR), ο οποίος τα καθιστά πλήρως ενεργά, ικανά να αναγνωρίζουν συγκεκριμένα αντιγόνα που εκφράζουν τα καρκινικά κύτταρα. Στη συνέχεια καλλιεργούνται σε μεγάλο αριθμό και εγχέονται στον ασθενή, όπου εντοπίζουν και καταστρέφουν τα καρκινικά κύτταρα. Πριν την έγχυση, ο ασθενής λαμβάνει ειδική λεμφοκατασταλτική χημειοθεραπεία, ώστε τα τροποποιημένα κύτταρα να πολλαπλασιαστούν και να δράσουν αποτελεσματικά. Η διαδικασία είναι περίπλοκη, χρονοβόρα και εξατομικευμένη, απαιτεί πολυεπιστημονική ομάδα αλλά έχει αλλάξει ριζικά την πορεία ασθενών με ανθεκτικές μορφές λεμφωμάτων και λευχαιμιών».
Ανατρέχει δε η ειδικός στην ιστορική περίπτωση της Emily Whitehead το 2012, το πρώτο παιδί που θεραπεύτηκε από οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία με CAR-T κύτταρα και θεωρείται ορόσημο στην σύγχρονη αιματολογία. «Η ανταπόκρισή της απέδειξε για πρώτη φορά ότι το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς μπορεί να «επανεκπαιδευτεί» ώστε να στοχεύει και να εξαλείφει καρκινικά κύτταρα με εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα. Για εμάς τους αιματολόγους σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής εξατομικευμένων, κυτταρικών θεραπειών» λέει η Συντονίστρια Διευθύντρια του Αιματολογικού Τμήματος του νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου».
Μια επαναστατική θεραπεία για τους επίμονους καρκίνους
Η θεραπεία με CAR-T κύτταρα δεν είναι πρώτης γραμμής, δηλαδή δεν εφαρμόζεται ως πρώτη θεραπευτική επιλογή για τους ασθενείς με λέμφωμα καθώς εφαρμόζονται άλλες θεραπείες, όπως η χημειοθεραπεία, ακτινοβολία, στοχευμένες θεραπείες. «Οι αρχικές θεραπείες έχουν ουσιαστικά 50% ποσοστό ίασης. Περίπου το 50% των ασθενών με λέμφωμα, είτε δεν θα απαντήσει στην αρχική θεραπεία ή θα υποτροπιάσει, και από αυτούς, το 40% είναι ανθεκτικοί στη χημειοθεραπεία. Για αυτούς τους ασθενείς, οι κυτταρικές θεραπείες αποτελούν μια ζωτικής σημασίας διέξοδο» διευκρινίζει η κυρία Σακελλάρη.
Οι κυτταρικές θεραπείες CAR-T χρησιμοποιήθηκαν αρχικά ως θεραπεία τρίτης γραμμής για ασθενείς με λέμφωμα, οι οποίοι είχαν λάβει πολλαπλές αποτυχημένες θεραπείες και είχαν προσδόκιμο επιβίωσης περίπου έξι μηνών. Ωστόσο, τα αποτελέσματα υπήρξαν εντυπωσιακά: «επιτεύχθηκε πενταετής επιβίωση για το 40% των ασθενών, με τις καμπύλες επιβίωσης να παραμένουν σταθερές – ένα δείγμα πιθανής ίασης» τονίζει η ειδικός, εξηγώντας πως αυτή η θεραπευτική επιτυχία οδήγησε στη μετακίνηση των CAR-T θεραπειών και στη δεύτερη γραμμή, για ασθενείς που υποτροπιάζουν γρήγορα ή είναι πρωτοπαθώς ανθεκτικοί στη χημειοθεραπεία. Μάλιστα, εκτιμάται ότι σε αυτούς τους ασθενείς η πενταετής επιβίωση μπορεί να φτάσει το 50%. Διεξάγονται ήδη διεθνείς κλινικές μελέτες οι οποίες ενσωματώνουν συνδυαστικά την κυτταρική θεραπεία στην πρώτη γραμμή.
Το σημαντικότερο είναι όμως κατά την Συντονίστρια Διευθύντρια του Αιματολογικού Τμήματος του νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου» πως «η πρόσβαση των Ελλήνων ασθενών στις κυτταρικές θεραπείες CAR-T είναι καθολική, καθώς οι θεραπείες παρέχονται ως εγκεκριμένα εμπορικά προϊόντα και όχι μόνο στο πλαίσιο κλινικών μελετών, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Το γεγονός ότι οι Έλληνες ασθενείς έχουν άμεση και οργανωμένη πρόσβαση σε αυτές τις καινοτόμες θεραπευτικές επιλογές αποτελεί μια από τις σημαντικότερες επιτυχίες του συστήματος υγείας τα τελευταία χρόνια».
Ασφάλεια και αντιμετώπιση επιπλοκών
Οι κυριότερες παρενέργειες των κυτταρικών θεραπειών είναι το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών και οι νευρολογικές επιπλοκές. Χάρη στην εμπειρία των ομάδων αλλά και τα πρωτόκολλα αντιμετώπισης, οι επιπλοκές αυτές πλέον θεωρούνται διαχειρίσιμες. «Αυτοί οι ασθενείς έχουν ήδη λάβει πολλές εντατικές θεραπείες. Κι όμως, η CAR-T θεραπεία συνοδεύεται από χαμηλά ποσοστά απειλητικών επιπλοκών. Οι ομάδες μας είναι πλήρως εκπαιδευμένες: παρακολουθούμε στενά, παρεμβαίνουμε έγκαιρα και αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά κάθε τοξικότητα. Το ποσοστό θανατηφόρων επιπλοκών ανέρχεται μόλις σε 1% στο νοσοκομείο «Γ. Παπανικολάου, Κέντρο Εμπειρογνωμοσύνης Σπανίων Νοσημάτων – Ενδοθηλιακών Βλαβών» λέει η κυρία Σακελλάρη.
Δεν κρύβει η ειδικός την ικανοποίησή της που πρόσφατες ανακοινώσεις με δεδομένα καθημερινής πρακτικής (real-world) για τις θεραπείες CAR-T έδειξαν αποτελεσματικότητα που συμβαδίζει με την εμπειρία της Μονάδας του νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου». Αισθάνεται δε ιδιαίτερη περηφάνια που το Αιματολογικό Τμήμα διαθέτει επιπλέον από το 2004 Μονάδα Γονιδιακής και Κυτταρικής θεραπείας όπου παράγονται επιτυχώς CAR-T κύτταρα υπό συνθήκες GMP (Good Manufacturing Practices) υπό την επιστημονική διεύθυνση της αιματολόγου κυρίας Ευαγγελίας Γιαννάκη, δρομολογείται δε η έναρξη κλινικής μελέτης Ε.Ο.Φ. (πρώτο τρίμηνο 2026) για τη θεραπεία ασθενών με λέμφωμα με CAR-T τρίτης γενεάς, με στόχο τη μείωση του κόστους και την ταχύτερη πρόσβαση των ασθενών.
Επιδίωξη του Αιματολογικού Τμήματος αποτελεί η νομοθέτηση της διάθεσης των φαρμακευτικών προϊόντων προηγμένης θεραπείας, CAR-T, ακολουθώντας το μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης “Hospital Exemption” (όπου ένα νοσοκομείο παράγει και μπορεί να διαθέτει προϊόντα και σε άλλα). «Οι κυτταρικές θεραπείες αποτελούν πραγματική επανάσταση στη θεραπεία και πιθανή ίαση ανθεκτικών ασθενών, έχουν ήδη αλλάξει τις ζωές των ασθενών και προσβλέπουμε σε ακόμη πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα στο εγγύς μέλλον» καταλήγει η κυρία Σακελλάρη.
Διαβάστε επίσης
Αιματολογικές κακοήθειες: Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τον «αόρατο» εχθρό της υγείας
Πολλαπλό μυέλωμα: Ο αιματολογικός καρκίνος που έγινε χρόνια νόσος – Οι νέες θεραπείες
Καρκίνος: Αρκεί μία εξέταση αίματος για έγκαιρη πρόληψη σε πρώιμο στάδιο
