Σχεδόν όλοι μας έχουμε βρεθεί στη γνώριμη θέση όπου, μέσα στη μέρα, κάνει απρόσμενα την εμφάνισή του ένας πονοκέφαλος. Η επόμενη, σχεδόν αυτόματη, κίνηση είναι η «επίσκεψη» στο φαρμακείο του σπιτιού για τη λήψη ενός παυσίπονου. Συνήθως, το περιστατικό σταματά εκεί. Υπάρχει, όμως, μια πιο… παράδοξη εκδοχή: ο ίδιος ο πονοκέφαλος να προκαλείται ή να επιδεινώνεται από τα φάρμακα που προορίζονται να τον καταπολεμήσουν. Πρόκειται για την αποκαλούμενη «κεφαλαλγία από κατάχρηση φαρμάκων» (medication-overuse headache), μια ιατρικά τεκμηριωμένη αλλά συχνά άγνωστη κατάσταση.
Η ιδέα ότι τα παυσίπονα μπορούν να «τροφοδοτούν» τον πόνο που υποτίθεται πως ανακουφίζουν μοιάζει απίστευτη. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Dan Baumgardt, λέκτορα στο University of Bristol, πρόκειται για ένα αναστρέψιμο φαινόμενο, αρκεί να αναγνωριστεί έγκαιρα, όπως επισημαίνει σε άρθρο του στο The Conversation.
Οι πονοκέφαλοι στην καθημερινότητα
Περισσότεροι από 10 εκατομμύρια άνθρωποι στο Ηνωμένο Βασίλειο υποφέρουν τακτικά από πονοκεφάλους. Οι περισσότεροι δεν είναι επικίνδυνοι, αν και μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής. Πολλοί ανησυχούν μήπως υποδηλώνει κάτι σοβαρό, όπως όγκο στον εγκέφαλο: στην πραγματικότητα, λιγότερο από 1% των περιπτώσεων οφείλεται σε τέτοια αιτία.
Για τους γιατρούς, η πρόκληση βρίσκεται συχνά στη διάγνωση της αιτίας, καθώς οι πονοκέφαλοι μπορεί να οφείλονται σε πληθώρα παραγόντων. Είτε πρόκειται για καλοήθεις είτε για δευτερογενείς μορφές, και οι δύο απαιτούν αντιμετώπιση, ώστε ο ασθενής να ανακτήσει τη λειτουργικότητά του.
Η θεραπευτική προσέγγιση εξαρτάται άμεσα από τον τύπο του πονοκεφάλου. Οι ημικρανίες, για παράδειγμα, αντιμετωπίζονται με ειδικά φάρμακα κατά της ναυτίας ή με β-αναστολείς, ενώ οι πονοκέφαλοι που σχετίζονται με άγχος ή κατάθλιψη απαιτούν ψυχολογική υποστήριξη. Παράλληλα, ένας υγιεινός τρόπος ζωής -ισορροπημένη διατροφή, τακτική άσκηση, επαρκής ύπνος -μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη μείωση της συχνότητας και της έντασης των συμπτωμάτων.
Όταν τα παυσίπονα γίνονται μέρος του προβλήματος
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο πονοκέφαλος όχι μόνο επιμένει, αλλά εντείνεται μετά από συστηματική χρήση παυσίπονων (συνήθως για διάστημα άνω των 3 μηνών). Το φαινόμενο αυτό μπορεί να αφορά άτομα με ημικρανίες, αλλά και όσους λαμβάνουν παυσίπονα για άλλους πόνους, όπως στη μέση ή στις αρθρώσεις. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος πόνου και προσωρινής ανακούφισης. Η κεφαλαλγία από κατάχρηση φαρμάκων εκτιμάται ότι επηρεάζει το 1-2% του πληθυσμού, ενώ εμφανίζεται 3 έως 4 φορές συχνότερα στις γυναίκες.
Στην προκειμένη περίπτωση, ο «ένοχος» είναι τα ίδια τα παυσίπονα. Οπιοειδή, όπως η κωδεΐνη, που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση έντονου πόνου μετά από τραυματισμούς ή χειρουργικές επεμβάσεις, συνοδεύονται από πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες, μεταξύ αυτών και οι πονοκέφαλοι. Ακόμη και τα πιο κοινά παυσίπονα, όπως η παρακεταμόλη ή η ιβουπροφαίνη, μπορεί να οδηγήσουν στο ίδιο αποτέλεσμα, όταν λαμβάνονται συστηματικά. Αν και θεωρούνται ασφαλή εντός των συνιστώμενων δόσεων, η υπερβολική ή συχνή λήψη τους μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε χρόνιους πονοκεφάλους, αλλά και σε σοβαρότερες επιπλοκές, όπως ηπατική βλάβη. Ακόμη και οι τριπτάνες, που προορίζονται για την άμεση αντιμετώπιση των κρίσεων ημικρανίας, ενδέχεται -σε περίπτωση υπέρμετρης χρήσης -να συμβάλουν στο ίδιο φαινόμενο.
Πώς ορίζεται η «κατάχρηση»
Στην κοινή αντίληψη, «κατάχρηση» σημαίνει υπέρβαση της δόσης. Όμως, στην περίπτωση της κεφαλαλγίας από κατάχρηση φαρμάκων, το ζήτημα αφορά περισσότερο τη συχνότητα. Για παράδειγμα, η τακτική λήψη παρακεταμόλης ή μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών (ΜΣΑΦ) για 15 ή περισσότερες ημέρες τον μήνα, ή η χρήση οπιοειδών για πάνω από 10 ημέρες, μπορεί να πυροδοτήσει το πρόβλημα.
Γι’ αυτό, όπως τονίζει ο Δρ. Baumgardt, είναι ζωτικής σημασίας οι ασθενείς που λαμβάνουν παυσίπονα για μεγάλα χρονικά διαστήματα να βρίσκονται υπό ιατρική παρακολούθηση. Η ατομική ευαισθησία διαφέρει από άτομο σε άτομο: δεν θα αναπτύξουν όλοι κεφαλαλγία από κατάχρηση, αλλά όσοι το κάνουν, χρειάζονται εξατομικευμένη καθοδήγηση.
Πώς «σπάει» ο φαύλος κύκλος
Η αντιμετώπιση αυτού του τύπου πονοκεφάλου είναι απαιτητική, κυρίως επειδή οι περισσότεροι ασθενείς δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν ότι το ίδιο το φάρμακο ευθύνεται για τον πόνο τους. Η πλέον ενδεδειγμένη προσέγγιση είναι η σταδιακή διακοπή της χρήσης, πάντα υπό ιατρική επίβλεψη. Αν και η ιδέα να σταματήσει κανείς το φάρμακο που τον ανακουφίζει φαίνεται τρομακτική, η διαδικασία είναι ελεγχόμενη και προοδευτική, με συνεχή υποστήριξη από τον γιατρό, ο οποίος επιβεβαιώνει τη διάγνωση και παρακολουθεί όλη την πορεία.
Όσοι υποφέρουν από πονοκεφάλους πάνω από 15 ημέρες τον μήνα θα πρέπει να συμβουλευτούν επαγγελματία υγείας. Η τήρηση «ημερολογίου πονοκεφάλων», όπου θα καταγράφονται η συχνότητα, τα συμπτώματα και οι καθημερινές συνήθειες, μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμο εργαλείο στη διάγνωση και τη θεραπεία.
Συμπέρασμα
Η έγκαιρη αναγνώριση και η ιατρική καθοδήγηση μπορούν να αντιστρέψουν το πρόβλημα. Πολλοί ασθενείς, μόλις διακόψουν εντελώς τη χρήση των φαρμάκων, διαπιστώνουν κάτι παράδοξο: ο πόνος που τους ταλαιπωρούσε επί μήνες τροφοδοτούνταν από τα ίδια τα σκευάσματα στα οποία βασίζονταν. Με την κατάλληλη υποστήριξη, η επιστροφή σε μια καλή ποιότητα ζωής, χωρίς επαναλαμβανόμενους πονοκεφάλους, είναι απολύτως εφικτή.
Διαβάστε επίσης
Τρεις τύποι πονοκεφάλου που κανένας 50χρονος δεν πρέπει να αγνοήσει -Ένας νευρολόγος αποκαλύπτει
Πονοκέφαλοι και ημικρανίες: Γιατί έχει αυξηθεί το «φορτίο» της κεφαλαλγίας παγκοσμίως
Από ποια νόσο πάσχουν 1 εκατομμύριο Έλληνες – Και πολλοί δεν το γνωρίζουν
