Για δεκαετίες, η Κάλυμνος ήταν γνωστή ως το νησί των πολυτέκνων, μια ζωντανή κοινότητα όπου οι μεγάλες οικογένειες αποτελούσαν σύμβολο ευημερίας και συνοχής. Σήμερα, όμως, η εικόνα αυτή αλλάζει ραγδαία. Οι νέοι εγκαταλείπουν το νησί αναζητώντας επαγγελματικές ευκαιρίες στην πρωτεύουσα ή στο εξωτερικό, αφήνοντας πίσω έναν πληθυσμό που γερνά και μειώνεται.
Το φαινόμενο αυτό αντικατοπτρίζει τη βαθύτερη δημογραφική κρίση που αντιμετωπίζει ολόκληρη η χώρα, μια κρίση που δεν αφορά μόνο τους αριθμούς, αλλά το ίδιο το μέλλον των κοινωνιών μας. Αυτή η πραγματικότητα βρέθηκε στο επίκεντρο της εκδήλωσης «Δημογραφικό – Υπογεννητικότητα – Υπογονιμότητα», που πραγματοποιήθηκε στις 17 Οκτωβρίου στο Πνευματικό Κέντρο Καλύμνου, στο πλαίσιο της Ιπποκρατικής Εβδομάδας.
«Το δημογραφικό είναι ένα πρόβλημα που δεν έρχεται, είναι πια εδώ και σε έντονο βαθμό. Γι’ αυτό και θα πρέπει να υπάρξει στρατηγική αντιμετώπιση, που δε στηρίζεται στα επιδόματα» τόνισε ο Δρ. Γιώργος Πατούλης, Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών και του Παγκόσμιου Ιπποκράτειου Ινστιτούτου Ιατρών. Προς αυτή την κατεύθυνση στρέφονται οι δράσεις του ΕΔΔΥΠΠΥ, το δίκτυο Δήμων, Περιφερειών και Ιατρικών Κοινοτήτων της Ελλάδας, εστιάζοντας κυρίως στην πρόληψη.
Όσον αφορά στη διαφύλαξη της γονιμότητας, ο κ. Πατούλης παρουσίασε τις δράσεις του πιλοτικού προγράμματος, που εφαρμόζει την εξέταση ΑΜΗ, τη μέτρηση της Αντιμυλλέριου Ορμόνης, που αποτελεί σημαντικό δείκτη γονιμότητας. Συγκεκριμένα, η εξέταση παρέχει πληροφορίες για την ποσότητα των ωαρίων που διαθέτει μια γυναίκα τη δεδομένη χρονική στιγμή. Με άλλα λόγια, η AMH αποκαλύπτει την ωοθηκική εφεδρεία της γυναίκας. Κατά την αναπαραγωγική ηλικία, τα επίπεδα της Αντιμυλλέριου Ορμόνης είναι αυξημένα και μειώνονται καθώς η γυναίκα πλησιάζει στην εμμηνόπαυση.
Η εξέταση ήδη έχει δοκιμαστεί πιλοτικά σε 5 δήμους από το ΕΔΔΥΠΠΥ: τον Δήμο Κηφισιάς, Μάνδρας – Ειδυλλίας, Αγίας Παρασκευής, Λοκρών. Για την ενίσχυση του πιλοτικού προγράμματος, το ΕΔΔΥΠΠΥ υποστήριξε τους Δήμους με δωρεάν 100 εξετάσεις, ενώ η δράση συνεχίζεται και σε άλλους δήμους της χώρας.
Κενό στην ενημέρωση για τη γονιμότητα
Από την πλευρά του, ο κ. Κωνσταντίνος Πάντος, Γενικός Γραµατέας Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής και Αντιπρόεδρος της ELITOUR τόνισε ότι το βασικότερο είναι η έλλειψη ενημέρωσης των γυναικών και των ζευγαριών σχετικά με τη γονιμότητα και τα όριά της. «Όταν αναλύω στο ιατρείο τα ερευνητικά δεδομένα στα υπογόνιμα ζευγάρια, η απάντηση είναι “αχ και να το γνωρίζαμε”» λέει χαρακτηριστικά.
Δεν είναι, όμως, μόνο το κενό στη γνώση. Οι κοινωνικές συνθήκες και ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχουν μετατοπίσει σημαντικά το όριο της τεκνοποίησης. Η οικονομική ανασφάλεια, η αναζήτηση επαγγελματικής σταθερότητας, αλλά και η πεποίθηση ότι η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί να επιλύσει κάθε δυσκολία, οδηγούν πολλές γυναίκες να αναβάλουν τη μητρότητα. Συχνά, οι ίδιες αγνοούν τα βιολογικά όρια της γονιμότητας, ενώ επικρατεί μια λανθασμένη αίσθηση ότι η εγκυμοσύνη είναι εφικτή σε κάθε ηλικία.
Τι δείχνουν τα στοιχεία
Τα στοιχεία υποστηρίζουν αυτή την έλλειψη πληροφόρησης. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε με το ερώτημα «Σε ποια ηλικία θεωρείτε ότι μια γυναίκα είναι πλέον μεγάλη για να τεκνοποιήσει;» διαπιστώθηκε ότι υπερεκτιμούνται τα όρια της αναπαραγωγικής ηλικίας έως και 10 έτη.
Αντίστοιχα, μια άλλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2021 στην Ελλάδα σε δείγμα 1.201 ατόμων κατέδειξε σημαντικά κενά γνώσης γύρω από τη γονιμότητα. Συγκεκριμένα, το 67% των γυναικών και 55% των ανδρών δήλωσαν ότι γνωρίζουν ελάχιστα για τα θέματα αυτά, ενώ ένας στους τρεις πιστεύει λανθασμένα ότι η γονιμότητα των γυναικών αρχίζει να μειώνεται μετά τα 46 έτη. Επιπλέον, μόλις το 12% γνωρίζει ότι η μείωση είναι σημαντική ήδη μετά τα 35. Οι κυριότερες πηγές πληροφόρησης είναι το διαδίκτυο (60%) και οι γιατροί (59%), ενώ το σχολείο και τα βιβλία καταλαμβάνουν χαμηλότερες θέσεις.
Ούτε, όμως, και η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί πάντα να συμπληρώσει το κενό των υπογόνιμων ζευγαριών. Σύμφωνα με διεθνή δεδομένα (SART, 2011), τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης φθίνουν με την ηλικία: από 40,1% στις γυναίκες κάτω των 35 ετών, σε μόλις 4,2% άνω των 42 ετών. Επιπλέον, στη δεκαετία των 40, η πιθανότητα φυσιολογικής σύλληψης περιορίζεται σε περίπου 5% ανά μηνιαίο κύκλο, ενώ το ποσοστό αποβολών μπορεί να φτάσει το 34%. Η εγκυμοσύνη σε μεγαλύτερη ηλικία συνδέεται, επίσης, με αυξημένους κινδύνους για επιπλοκές, όπως προεκλαμψία, διαβήτη κύησης και πρόωρο τοκετό.
Γι’ αυτό και η σωστή ενημέρωση, που ξεκινά ήδη από το σχολείο, θεωρείται καθοριστική, τονίζει ο κ. Πάντος. Παράλληλα, η έγκαιρη διάγνωση του ωοθηκικού αποθέματος μέσω της μέτρησης της AMH δίνει το περιθώριο στις γυναίκες να κάνουν εγκαίρως τις επιλογές τους, όπως κρυοσυντήρηση ωαρίων πριν τα 35 ή τεκνοποίηση έγκαιρα. «Η ανακοίνωση του πρωθυπουργού το 2024 για δωρεάν έλεγχο ΑΜΗ σε γυναίκες 30 με 35 αποτελεί σημαντική εξέλιξη και ελπίζουμε να εφαρμοστεί» συμπληρώνει.
Μαθήματα από την Πορτογαλία
Στην Πορτογαλία, μελέτη του 2023 έδειξε ότι το 83% των γυναικών θα αναθεωρούσαν τα αναπαραγωγικά τους σχέδια αν γνώριζαν ότι έχουν χαμηλά επίπεδα AMH, ενώ το 36% θα προσπαθούσε για εγκυμοσύνη εντός διετίας. Το αποτέλεσμα ήταν μείωση του χρόνου προς επίτευξη εγκυμοσύνης και μείωση του κόστους για το δημόσιο σύστημα υγείας.
Τέλος, όσον αφορά στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, «ο ρόλος της είναι πράγματι σημαντικός, θα πρέπει όμως να υπηρετεί όσους αντιμετωπίζουν ιατρικές προκλήσεις και όχι να γίνεται αλόγιστη χρήση» σημειώνει ο κύριος Πάντος.
Συμπέρασμα: Η γνώση είναι δύναμη
Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας συνδέεται άμεσα με την αναπαραγωγική ενημέρωση και αυτονομία των πολιτών. Η επιστήμη παρέχει πλέον τα μέσα για την αξιολόγηση της γονιμότητας, όμως η ενημέρωση και η κοινωνική ευαισθητοποίηση παραμένουν κρίσιμα ζητήματα. Η έγκαιρη γνώση, η πρόσβαση στην πρόληψη και ο ρεαλιστικός οικογενειακός προγραμματισμός μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην αντιστροφή της τάσης υπογεννητικότητας και στην ενίσχυση του δικαιώματος κάθε ατόμου να καθορίζει το δικό του αναπαραγωγικό μέλλον.
Διαβάστε επίσης
«Ήμουν η πρώτη Ελληνίδα που απέκτησα παιδί με εξωσωματική» – 4 μοναδικές ιστορίες για τη μητρότητα
Η διατροφική μόδα που απειλεί τη γονιμότητα των γυναικών – Ένας γιατρός προειδοποιεί
Οι χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας – Η (απογοητευτική) θέση της Ελλάδας
