Το βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής για το 2025 δόθηκε στους επιστήμονες Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell και Shimon Sakaguchi, καθώς έπειτα από μακρά έρευνα απάντησαν σε ένα καίριο ερώτημα της ιατρικής: πώς γνωρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα πότε να επιτεθεί και πότε να υποχωρήσει; O Δρ. Justin Stebbing, Καθηγητής Βιοϊατρικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin αναλύει αυτή τη λειτουργία του με άρθρο του στο The Conversation.
Όπως αναφέρει, τις περισσότερες φορές το ανοσοποιητικό μας σύστημα στοχεύει στην αντιμετώπιση επικίνδυνων λοιμώξεων αφήνοντας ανέπαφους τους ιστούς του σώματος. Όταν όμως αυτή η ισορροπία διαταράσσεται, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές οδηγώντας σε αυτοάνοσες ασθένειες, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται σε υγιή όργανα αλλά και σε καρκίνους, όπου γίνεται υπερβολικά «συγκρατημένο» για να αναγνωρίσει και να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα.
Οι τρεις επιστήμονες που βραβεύτηκαν ανακάλυψαν πώς ο οργανισμός μας διατηρεί αυτόν τον ευαίσθητο έλεγχο μέσω μιας ειδικής κατηγορίας ανοσοκυττάρων που ονομάζονται «ρυθμιστικά Τ κύτταρα». Η ανακάλυψή τους ανέδειξε τα φυσικά «φρένα» του ανοσοποιητικού συστήματος: τους εσωτερικούς μηχανισμούς που αποτρέπουν τα «φίλια πυρά», αλλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν επίσης να προστατεύσουν τους καρκίνους από επιθέσεις.
Η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας αυτών των «φρένων» έχει ήδη αναδιαμορφώσει τη σύγχρονη ανοσολογία. Η ίδια γνώση που καθοδηγεί τις νέες θεραπείες για τις αυτοάνοσες ασθένειες βοηθά τώρα τους ερευνητές να τελειοποιήσουν τις ανοσοθεραπείες για τον καρκίνο, προσαρμόζοντας τον περιορισμό του ανοσοποιητικού συστήματος έτσι ώστε να επιτίθεται στους όγκους χωρίς να στρέφεται εναντίον του.
Η λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος
Το ανοσοποιητικό σύστημα λειτουργεί σαν μια άρτια εκπαιδευμένη μονάδα ασφαλείας, που περιπολεί κάθε γωνιά του σώματος για να εντοπίσει και να καταστρέψει βακτήρια, ιούς και κακοήθη κύτταρα. Αλλά ακόμα και η καλύτερη ομάδα ασφαλείας μπορεί να γίνει επικίνδυνη χωρίς επίβλεψη. Αν δεν ελεγχθούν, τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος μπορούν να επιτεθούν κατά λάθος σε υγιείς ιστούς. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα των αυτοάνοσων ασθενειών, όπως ο διαβήτης τύπου 1 ή η πολλαπλή σκλήρυνση. Όταν το ανοσοποιητικό γίνεται υπερβολικά προσεκτικό, μπορεί να παραβλέψει πραγματικές απειλές, δίνοντας στους καρκίνους την ευκαιρία να αναπτυχθούν απαρατήρητοι.
Για δεκαετίες, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της «εκπαίδευσης» του ανοσοποιητικού συστήματος γινόταν νωρίς στη ζωή, μέσα σε ένα όργανο που ονομάζεται θύμος αδένας. Πρόκειται για έναν μικρό αδένα πάνω από την καρδιά, όπου τα νεαρά ανοσοκύτταρα μαθαίνουν ποιους στόχους πρέπει να επιτεθούν και ποιους να αγνοήσουν. Όσοι αποτυγχάνουν σε αυτό το τεστ, αποβάλλονται πριν προλάβουν να προκαλέσουν βλάβη.
Στη δεκαετία του 1990, ο Ιάπωνας ανοσολόγος Shimon Sakaguchi ανακάλυψε έναν άγνωστο τύπο ανοσοκυττάρων, τα «ρυθμιστικά Τ κύτταρα», τα οποία δεν επιτίθενται τα ίδια στα παθογόνα, αλλά ελέγχουν τον υπόλοιπο ανοσοποιητικό «στρατό», αποτρέποντας επιθέσεις σε υγιή όργανα. Λίγα χρόνια αργότερα, οι Mary Brunkow και Fred Ramsdell ανακάλυψαν ότι το γονίδιο Foxp3 είναι ο «διακόπτης» που επιτρέπει την ύπαρξη αυτών των κυττάρων.
Τα Τ κύτταρα
Το ανοσοποιητικό σύστημα βασίζεται σε διάφορους τύπους Τ κυττάρων. Τα βοηθητικά Τ κύτταρα καθοδηγούν τις ανοσολογικές αντιδράσεις, ενώ τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα λειτουργούν ως «ειρηνοφύλακες», περιορίζοντας την υπερβολική αντίδραση και προστατεύοντας από αυτοάνοσα. Όταν λειτουργούν υπερβολικά, μπορεί να αφήσουν τον καρκίνο να αναπτυχθεί· όταν αποτυγχάνουν, εμφανίζονται αυτοάνοσες ασθένειες. Μεγάλο μέρος της έρευνας του Δρα Stebbing έχει επικεντρωθεί στον τρόπο που αυτά τα κύτταρα συμπεριφέρονται κατά τη λοίμωξη από τον ιό HIV, όπου η απώλειά τους αφήνει το ανοσοποιητικό σύστημα ανυπεράσπιστο.
Σήμερα οι επιστήμονες προσπαθούν να ρυθμίσουν αυτή την ισορροπία: ενισχύοντας τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα για να ελέγξουν τα αυτοάνοσα νοσήματα ή μπλοκάροντάς τα για να ενισχύσουν την ανοσολογική επίθεση κατά του καρκίνου, θεραπείες που ήδη βελτιώνουν την πρόγνωση ασθενών με μελάνωμα, λέμφωμα και καρκίνο πνεύμονα.
Η σημασία των νέων ευρημάτων
Το έργο των Brunkow, Ramsdell και Sakaguchi δείχνει πώς η βασική επιστήμη μπορεί να αλλάξει την ιατρική. Οι ανακαλύψεις τους εξηγούν γιατί το ανοσοποιητικό μερικές φορές δυσλειτουργεί και πώς μπορεί να επανέλθει σε ισορροπία – ισορροπία που μπορεί να προλάβει αυτοάνοσα, να βελτιώσει τις μεταμοσχεύσεις και να κάνει τις θεραπείες του καρκίνου πιο ασφαλείς και αποτελεσματικές.
Η φετινή απόφαση της επιτροπής Νόμπελ αναγνωρίζει ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είναι μια καλοκουρδισμένη ορχήστρα, με τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα ως μαέστρους που διασφαλίζουν τη σωστή δράση. «Μαθαίνοντας να ρυθμίζουμε αυτά τα “φρένα”, η ιατρική εισέρχεται σε νέα εποχή, προσφέροντας ήδη θεραπείες που βελτιώνουν τη ζωή των ανθρώπων και αναμορφώνουν την πρόληψη και θεραπεία ασθενειών από αυτοάνοσα έως καρκίνο» καταλήγει.
Διαβάστε επίσης
Νέο «όπλο» στη μάχη κατά του καρκίνου – Διπλασιάζει την αποτελεσματικότητα της χημειοθεραπείας
Καρκίνος μαστού: Οι θεραπευτικές εξελίξεις που δίνουν ελπίδα στους ασθενείς
Καρκίνος παγκρέατος: Η επικίνδυνη συνήθεια που «πυροδοτεί» την επιθετική μορφή της νόσου
