Γράφει ο κ. Κωνσταντίνος Στρατάκης, καθηγητής Παιδιατρικής, ΕΚΠΑ, Δ/ντής στη Γενετική και Ιατρική Ακριβείας στο Ίδρυμα Τεχνολογίας Έρευνας (ΙΤΕ)
Επέστρεψα το 2021 στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, όπου ήμουν επικεφαλής του τμήματος Ενδοκρινολογίας και Γενετικής στο Εθνικό Ινστιτούτο Παιδικής Υγείας και Ανθρώπινης Ανάπτυξης (NICHD), ενός από τα μεγαλύτερα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (ΝΙΗ) της χώρας, με την ελπίδα να συμβάλω και εγώ στις μεγάλες αλλαγές στην κοινωνία και την οικονομία που επιβλήθηκαν από δύο μοναδικά γεγονότα, την οικονομική κρίση του 2010-2020 και την πανδημία του 2020-2022.
Συμμετείχα από την πρώτη στιγμή σε ερευνητικά προγράμματα με χρηματοδότηση από την Ευρώπη, την κατασκευή του πρώτου ιδιωτικού ερευνητικού κέντρου στην Ελλάδα, και στην ανάπτυξη της δικής μου νεοφυούς (start-up) επιχείρησης παράλληλα με την ανάμιξη μου στα ακαδημαϊκά δρώμενα ως ερευνητής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και τώρα ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έτσι έπεσα κυριολεκτικά στα βαθιά του χώρου της Έρευνας και της Καινοτομίας (Ε&Κ) στην Ελλάδα, όπως αυτός διαμορφώνεται τα τελευταία 3 χρόνια.
Τρωτά και δυνατά σημεία στο πεδίο της έρευνας
Καταρχάς, είναι σημαντικό να πω πόσο σημαντικές είναι οι αλλαγές στον χώρο σε σχέση με το 1989, την χρονιά που έφυγα για τις ΗΠΑ: υπάρχουν πρώτης τάξεως εργαστήρια στην χώρα μας τώρα ακόμα και στις βασικές επιστήμες. Είναι λίγα, αλλά υπάρχουν. Υπάρχουν σημαντικές κτηριακές και άλλες υποδομές που περιλαμβάνουν δομές για πειραματόζωα κ.α. Οι φοιτητές και άλλοι εκπαιδευόμενοι μιλάνε άπταιστα αγγλικά (και άλλες γλώσσες) και είναι απόλυτα ενσωματωμένοι στο διεθνές γίγνεσθαι, με πρόσβαση στα διεθνή περιοδικά και γνώση του τι σημαίνει καλή έρευνα.
Ερχόμαστε τώρα στα προβλήματα. Δυστυχώς πολλοί θα δουν ότι τα προβλήματα είναι κοινά σε πολλούς τομείς και δραστηριότητες στην χώρα μας. Αυτό σημαίνει ότι είναι και πιο δύσκολο να λυθούν αφού φαίνεται ότι αντικατοπτρίζουν δομικά προβλήματα της κοινωνίας μας και του πως λειτουργούμε γενικά, και δεν αφορούν μόνο τον τομέα της Ε&Κ.
Πρώτον, υπάρχει παντού κατακερματισμός των προσπαθειών. Είναι πολλοί οι φορείς που αναμιγνύονται, από τη Διοίκηση (υπουργεία, οργανισμοί, πανεπιστήμια) μέχρι την εκτέλεση: πολλά τα τμήματα πανεπιστημίων, και τα ερευνητικά ιδρύματα. Όλα αυτά λειτουργούν χωρίς συντονισμό και συχνά ανταγωνίζονται μεταξύ τους για ένα συνολικό ποσό χρηματοδότησης που δεν είναι αμελητέο αλλά έτσι διασπείρεται.
Δεύτερον, υπάρχει η νοοτροπία του εύκολου και γρήγορου ανταλλάγματος, ειδικά όσον αφορά την έρευνα που συνδέεται με τη χορήγηση διδακτορικού διπλώματος – που στις ΗΠΑ είναι η βάση της ερευνητικής παραγωγής στις βασικές επιστήμες και οδηγεί συχνά σε καινοτόμα προϊόντα και διπλώματα ευρεσιτεχνίας (ΔΕ). Στην χώρα μας υπάρχει υπερπαραγωγή διδακτορικών χωρίς το αντίστοιχο κέρδος σε ΔΕ. Ο λόγος είναι το διδακτορικό είναι ένας ακόμα τίτλος που χρησιμοποιείται για επαγγελματικούς λόγους. Παρομοίως , οι χιλιάδες ερευνητικές δημοσιεύσεις που παράγει το ελληνικό σύστημα Ε&Κ δεν οδηγούν σε ΔΕ ή αναγνωρισμένα διεθνώς κέντρα αριστείας. Η παραγωγή γίνεται για το εύκολο και γρήγορο κέρδος της επαγγελματικής αποκατάστασης. Για αυτό και στη χώρα μας τα έξοδα για τα περισσότερα διδακτορικά τα πληρώνουν οι ίδιοι οι φοιτητές.
Οι 3 χώρες που τόλμησαν στην έρευνα
Τρίτον, δεν υπάρχει ένα όραμα για την Ε&Κ : πού θέλει να ξοδεύει η χώρα τα ερευνητικά της χρήματα για να κατορθώσει να γίνει γνωστή σε 2-3 πράγματα διεθνώς;
Θα αναφέρω το παράδειγμα του Ισραήλ, που ήδη από τη δεκαετία του 1950, επέλεξε να λύσει προβλήματα της χώρας: έλλειψη νερού, μηδαμινή αγροτική παραγωγή και προβλήματα στην άμυνα του. Σήμερα όλοι γνωρίζουμε ότι οι συντονισμένες επενδύσεις στα πεδία αυτά έφεραν το Ισραήλ μετά από 50 χρόνια να είναι πρωτοπόρο στην διαχείριση των υδάτινων πόρων, σε νέες μεθόδους αγροτικής παραγωγής και φυσικά σε αμυντικά συστήματα. Προσέξτε: το Ισραήλ δεν έχει τα καλύτερα νοσοκομεία (θα μπορούσε), δεν έφτιαξε στόλο (αν και Μεσογειακή και ναυτική χώρα) και δεν επένδυσε σε εργοστάσια παραγωγής αυτοκινήτων (εισάγει όλα τα αυτοκίνητα όπως και η χώρα μας). Επέλεξε 3-4 τομείς της Ε&Κ όπου όμως η συγκεντρωτική και στοχευμένη χρήση των όποιων ερευνητικών κονδυλίων έφεραν την χώρα να είναι πρωτοπόρα. Οι τομείς αυτοί φέρνουν τόσα χρήματα στο Ισραήλ που η χώρα αυτή έχει πολλαπλάσιο ΑΕΠ από την χώρα μας ενώ οι δύο χώρες ήταν πολύ κοντά στη δεκαετία του 1960. Η συνταγή του Ισραήλ είναι η ίδια που ακολούθησε η Σιγκαπούρη και η Νότια Κορέα, χώρες φτωχότερες από την Ελλάδα το 1960 αλλά πολύ πλουσιότερες σήμερα.
Η χώρα μας δεν έχει ορίσει ποτέ τους ερευνητικούς της στόχους. Κάνει τα πάντα και τίποτε. Η έρευνα σήμερα είναι πολύ ακριβή για να είναι καλή και να αποδίδει ΔΕ και αριστεία. Οπότε η διασπορά των χρημάτων και η διασπάθιση των προσπαθειών (και βέβαια ο ανταγωνισμός εσωτερικά) δεν οδηγούν στο επόμενο βήμα, που είναι η πρωτοπορία σε κάποιους τομείς στον 21ο αιώνα.
Ακόμα και στις ΗΠΑ των δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως στην Ε&Κ, κάθε τόσο ανακοινώνονται συγκεκριμένοι στόχοι – η χώρα δεν προσπαθεί να τα κάνει όλα ταυτόχρονα. Από το πρόγραμμα Μανχάταν για την πυρηνική τεχνολογία μέχρι την προσγείωση στο φεγγάρι, τα αμερικανικά προγράμματα έρευνας είναι παράδειγμα για την στοχοπροσήλωση τους, την συνέργεια, την συγκροτημένη προσπάθεια με συγχρηματοδότηση πολλών ομάδων, και βέβαια τα αποτελέσματα τους. Αυτό γίνεται και σήμερα από τα προγράμματα έρευνας για τον καρκίνο μέχρι την ανάπτυξη νέων πηγών ενέργειας.
Θα ολοκληρώσω με ένα ευχολόγιο που είναι συνέπεια των όσων λέω παραπάνω και που συνάδει με αυτά που έχουν γραφεί πρόσφατα και από άλλους καθώς και με την δημόσια επιστολή που 257 επιστήμονες έχουμε υπογράψει για την Έρευνα στη χώρα μας.
Για την αποτελεσματικότερη έρευνα και το μεγαλύτερο κέρδος στο ΑΕΠ της χώρας, πρέπει να γίνουν τα ακόλουθα:
-Να οριστεί ένα συντονιστικό όργανο για την Ε&Κ που να καθορίζει χρηματοδοτήσεις και να είναι ανεξάρτητος φορέας.
-Το όργανο αυτό σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια, τα ερευνητικά ιδρύματα , επαγγελματικούς φορείς, την βιομηχανία και την ναυτιλία να ορίσει συγκεκριμένα προγράμματα εκπαίδευσης και έρευνας για την σύνδεση της αγοράς με την Ε&Κ και την δημιουργία προγραμμάτων υποστήριξης της ευρεσιτεχνίας. Τα διδακτορικά πρέπει επιτέλους να γίνουν μηχανισμοί παραγωγής ιδεών και προϊόντων.
Το συντονιστικό όργανο για την Ε&Κ να καθορίσει άμεσα τομείς έμφασης για την ελληνική έρευνα. Να πριμοδοτηθεί η έρευνα σε αυτούς τους τομείς και να επιβραβευθεί η συνεργασία και η συμμετοχή πολλών ομάδων. Είναι προτιμότερο η έμφαση να αφορά τομείς της Ελληνικής ζωής που άλλοι δεν έχουν δώσει λύσεις. Η ελληνική χλωρίδα και πανίδα, τεχνητή νοημοσύνη στη διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος, υγεία (συγκεκριμένοι τομείς), ναυτιλία, σεισμολογία έρχονται κατά νου.
Ζούμε σε μια εποχή που οι αλλαγές είναι γρήγορες, «τα πάντα ρει», και δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο. «Ο βίος βραχύς, η τέχνη μακρά» και άρα πρέπει να έχουμε όραμα πέραν της δικής μας γενιάς. Και να θυμόμαστε ότι δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα. Αυτός που προσπαθεί να τα κάνει όλα θα έχει το μικρό παντοπωλείο σε μια γωνιά της παγκόσμιας γειτονιάς του 21ου αιώνα. Τα μεγάλα μαγαζιά στην κεντρική λεωφόρο θα ανήκουν σε αυτούς που έχουν την εξειδικευμένη τεχνολογία και τα νέα πρωτοπόρα προϊόντα.
Διαβάστε επίσης
Δημιουργούνται νέα τμήματα κλινικών μελετών σε 65 νοσοκομεία της χώρας
Ένωση Ασθενών: Η καινοτομία στην Υγεία δεν είναι προνόμιο, είναι κλειδί για ποιότητα ζωής
Επενδύοντας στην Υγεία: 3 προτάσεις από τον ειδικό για επαρκή χρηματοδότηση
