Το 1971, ο Ρίτσαρντ Νίξον, τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, ανακοίνωσε έναν «πόλεμο κατά του καρκίνου». Οι προσδοκίες ήταν υψηλές, ειδικά εάν σκεφτεί κανείς ότι μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, με το πρόγραμμα Apollo εστάλησαν αστροναύτες στο φεγγάρι. Έτσι, με δεδομένη την επιστημονική πρόοδο κάποιοι γιατροί μιλούσαν ακόμη και για θεραπεία του καρκίνου μέσα σε λίγα χρόνια.
Δεν έπεσαν, όμως, μέσα στις προβλέψεις τους. Σήμερα ένας ενήλικας είτε έχει νοσήσει από καρκίνο, είτε γνωρίζει κάποιον που έχει νοσήσει είτε και τα δύο. Οι μισοί άντρες και το ένα τρίτο των γυναικών στις πλούσιες χώρες αναμένεται να νοσήσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Στις ΗΠΑ, ο καρκίνος είναι η δεύτερη συχνή αιτία θανάτου μετά τις καρδιοπάθειες, σκοτώνοντας περίπου 600.000 ανθρώπους τον χρόνο. Παγκοσμίως ευθύνεται για περίπου έναν στους έξι θανάτους. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν πως η μάχη με τη νόσο είναι χαμένη.
Η πραγματικότητα είναι διαφορετική και η πρόοδος στην αντιμετώπιση του καρκίνου σημαντική. Σύμφωνα με όσα αναφέρει δημοσίευμα του Economist, υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να πιστεύουμε ότι η πρόοδος αυτή θα συνεχιστεί.
Ο καρκίνος σχετίζεται με την ηλικία. Γίνεται φανερό ότι στις πλούσιες χώρες η αρχή της δεκαετίας του 1990 αποτέλεσε σημείο καμπής. Έκτοτε, ο προσαρμοσμένος κατά ηλικία δείκτης θνησιμότητας μειώνεται αργά αλλά σταθερά κάθε χρόνο. Στην Αμερική, ο ρυθμός αυτός είναι σήμερα περίπου κατά ένα τρίτο χαμηλότερος σε σχέση με τη δεκαετία του 1990. Παρόμοια τάση παρατηρείται και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες.
Αυτό που κάποιοι επιστήμονες περίμεναν να είναι ένας αστραπιαίος «πόλεμος», εξελίχθηκε σε έναν αργό αλλά επιτυχημένο πόλεμο φθοράς. Ορισμένες νίκες υπήρξαν εντυπωσιακές. Η παιδική λευχαιμία κάποτε ισοδυναμούσε σχεδόν με θανατική καταδίκη· σήμερα έχει ποσοστό επιβίωσης πέντε ετών πάνω από 90%. Ωστόσο, επειδή ο καρκίνος δεν είναι μία ασθένεια αλλά μια ολόκληρη κατηγορία ασθενειών, η πρόοδος δεν οφείλεται τόσο σε μεγάλες ανακαλύψεις, αλλά σε χιλιάδες μικρότερες εξελίξεις στον έλεγχο, τη χειρουργική και τα φάρμακα.
Οι μελλοντικές επιτυχίες θα προέλθουν από τρεις βασικές πηγές, όπως επισημαίνεται στο δημοσίευμα του Economist:
– Εφαρμογή των μαθημάτων από τον ανεπτυγμένο κόσμο παγκοσμίως. Η πιο παραγνωρισμένη επιτυχία στη μάχη κατά του καρκίνου είναι η πρόληψη. Και αυτό ίσως επειδή οι καρκίνοι που δεν εμφανίζονται είναι λιγότερο «ορατοί» από αυτούς που θεραπεύονται. Για παράδειγμα, τα ποσοστά καπνίσματος έχουν μειωθεί δραματικά στις πλούσιες χώρες, κάτι που πιθανότατα έχει αποτρέψει πάνω από 3 εκατομμύρια θανάτους από καρκίνο στις ΗΠΑ από το 1975. Επειδή το κάπνισμα εξακολουθεί να προκαλεί έναν στους πέντε θανάτους από καρκίνο παγκοσμίως, οι εκστρατείες κατά του καπνίσματος σε φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες, όπου το κάπνισμα είναι ακόμα διαδεδομένο, μπορούν να σώσουν αμέτρητες ζωές.
– Φτηνότερα φάρμακα και αυξημένοι πόροι για τη χρηματοδότησή τους. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι από τους συχνότερους στις γυναίκες και σχεδόν όλες οι περιπτώσεις αποτελούν καθυστερημένη συνέπεια μόλυνσης από τον ιό HPV. Το 2008, η Βρετανία ξεκίνησε να προσφέρει ένα νέο εμβόλιο HPV σε έφηβες. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, τα ποσοστά καρκίνου τραχήλου της μήτρας στις γυναίκες 20-29 ετών έχουν μειωθεί κατά 90% και οι υγειονομικές αρχές μιλούν για σχεδόν πλήρη εξάλειψη της νόσου έως το 2040. Το αρχικό εμβόλιο ήταν σχετικά ακριβό, αλλά μια φθηνότερη εκδοχή από την Ινδία στηρίζει πλέον μια εκτεταμένη εκστρατεία εμβολιασμού και σε αυτή τη χώρα.
– Κλινική αξιοποίηση της νέας επιστήμης. Αυτό προχωρά σε δύο στάδια: εντοπισμός εκείνων που έχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου και, έπειτα, εύρεση τρόπων να ανακοπεί η νόσος πριν εξελιχθεί. Και τα δύο αυτά στάδια φαίνονται ελπιδοφόρα, σύμφωνα με τον Economist.
Οι επιστήμονες ήδη γνωρίζουν γενετικές παραλλαγές που αυξάνουν την πιθανότητα καρκίνου, όπως το ελαττωματικό γονίδιο BRCA-1 που αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού ή του προστάτη. Ωστόσο, λιγότεροι από τους μισούς ασθενείς με καρκίνο έχουν κάποιο γνωστό παράγοντα κινδύνου. Επίσης, μόνο μερικά προκαρκινικά κύτταρα εξελίσσονται σε κακοήθη. Για παράδειγμα, οι καρκίνοι του εντέρου συχνά ξεκινούν από πολύποδες, αλλά μόνο το 5-10% αυτών γίνονται κακοήθεις.
Ο στόχος είναι να ξεκαθαριστεί αυτή η εικόνα, ώστε να εντοπίζονται οι ασθενείς πολύ νωρίς, όταν η θεραπεία είναι πιο αποτελεσματική. Αυτό βασίζεται σε τεράστιες τράπεζες ιστών και στη δυνατότητα να παρακολουθούνται τα γονίδια σε ζωντανά κύτταρα, κάτι που ήταν αδιανόητο πριν από μια δεκαετία. Με νέους βιοδείκτες στο αίμα ή στην αναπνοή, καθώς και με βαθύτερη κατανόηση του πώς οι συνδυασμοί γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων οδηγούν στην εμφάνιση καρκίνου, οι γιατροί μπορούν να στοχεύσουν σε όσους θα επωφεληθούν πραγματικά από θεραπεία. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς προλαμβάνει άσκοπες εγχειρήσεις, χημειοθεραπείες και ακτινοθεραπείες.
Φθηνά φάρμακα που είναι αποτελεσματικά στη μάχη κατά του καρκίνου
Αφού εντοπιστούν όσοι χρειάζονται θεραπεία, οι γιατροί μπορούν να χρησιμοποιήσουν ένα ολοένα και μεγαλύτερο οπλοστάσιο θεραπειών. Ορισμένα φτηνά φάρμακα φαίνεται να δρουν ως προληπτικά αντικαρκινικά. Η ασπιρίνη, για παράδειγμα, μειώνει στο μισό τον κίνδυνο καρκίνου του εντέρου σε άτομα με το σύνδρομο Lynch. Η μετφορμίνη, ένα φτηνό φάρμακο για τον διαβήτη, μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής σε γυναίκες που έχουν νοσήσει από έναν συγκεκριμένο τύπο καρκίνου του μαστού. Ακόμα και οι αγωνιστές των υποδοχέων GLP-1 όπως το Ozempic δείχνουν θετικά αποτελέσματα.
Παράλληλα με τις βασικές θεραπείες —χειρουργείο, χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία— αναδύεται μια νέα τεχνική που αξιοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα. Η ιδέα είναι να ενισχυθεί η φυσική ικανότητα του σώματος να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα. Ορισμένα εμβόλια —πιθανώς εξατομικευμένα γενετικά— στοχεύουν καρκίνους που έχουν ήδη εμφανιστεί. Άλλα, περισσότερο προληπτικά, στοχεύουν προκαρκινικά κύτταρα, όπως συμβαίνει με τα κοινά εμβόλια για τη γρίπη. Τέτοια εμβόλια για τον καρκίνο του μαστού και του παχέος εντέρου βρίσκονται ήδη σε κλινικές δοκιμές.
Διαβάστε επίσης
Οι 2 καρδιακοί βιοδείκτες που «προμηνύουν» την εμφάνιση καρκίνου παχέος εντέρου και πνεύμονα
Πόσα βήματα την ημέρα μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου; Λιγότερα απ’ όσο νομίζετε!
