*Γράφει ο κ. Γεώργιος Ζακυνθινός, καθηγητής Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Ο Δρ Γεώργιος Ζακυνθινός, καθηγητής Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Η Μπλε οικονομία, δηλαδή το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη θάλασσα και τους υδάτινους πόρους, αποτελεί έναν βασικό πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης, με σημαντικές επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στην κοινωνία. Παράλληλα, η δημόσια υγεία επηρεάζεται άμεσα και έμμεσα από την κατάσταση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, τις δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε αυτά και τις πολιτικές που εφαρμόζονται για την εκμετάλλευση και προστασία τους.
Η σχέση μεταξύ Μπλε οικονομίας και δημόσιας υγείας είναι αμφίδρομη: αφενός, μια υγιής θάλασσα προσφέρει καθαρό αέρα, ασφαλή τρόφιμα (όπως ψάρια και θαλασσινά), ευκαιρίες για φυσική άσκηση και ψυχική ευεξία, προάγοντας τη συνολική υγεία των πολιτών. Αφετέρου, μη βιώσιμες πρακτικές στη ναυτιλία, την αλιεία, τη βιομηχανία και τον τουρισμό μπορούν να οδηγήσουν σε ρύπανση, υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και εμφάνιση νέων κινδύνων για τη δημόσια υγεία, όπως μικροπλαστικά, βαρέα μέταλλα ή ακόμα και υδατογενείς ασθένειες.
Επομένως, η ενίσχυση της μπλε οικονομίας με τρόπους που προάγουν τη βιωσιμότητα και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας είναι καθοριστικής σημασίας για την προστασία και προαγωγή της δημόσιας υγείας. Η κατανόηση αυτής της αλληλεπίδρασης είναι απαραίτητη για τη χάραξη πολιτικών που εξισορροπούν την οικονομική ανάπτυξη με την υγειονομική ασφάλεια και την περιβαλλοντική προστασία.
Ανάλυση συνδέσεων Μπλε Οικονομίας και Δημόσιας Υγείας
Η Μπλε οικονομία δεν αποτελεί μόνο πυλώνα οικονομικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας· είναι ταυτόχρονα θεμελιώδης στρατηγικός άξονας για τη δημόσια υγεία: από τη διατροφική επάρκεια και την πρόληψη ασθενειών, έως την καινοτομία στη φαρμακολογία, την ψυχική ευεξία και την ανθεκτικότητα έναντι κλιματικών ή υγειονομικών κρίσεων.
Διατροφή και πρόληψη χρόνιων νοσημάτων
Η Μεσογειακή διατροφή στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα θαλάσσια τρόφιμα. Η μπλε οικονομία, μέσω της βιώσιμης αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, διασφαλίζει:
• Υψηλή διατροφική αξία: Ψάρια και θαλασσινά πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα, βιταμίνη D, ιώδιο, σελήνιο και βιταμίνη B12.
• Μείωση καρδιαγγειακού κινδύνου: Μελέτες (π.χ. PREDIMED) δείχνουν >30% μείωση εμφραγμάτων σε πληθυσμούς με τακτική κατανάλωση θαλάσσιων τροφών.
• Συστήματα θαλάσσιας καλλιέργειας χωρίς αντιβιοτικά (π.χ. ολοκληρωμένες πολυτροπικές καλλιέργειες – IMTA) εξασφαλίζουν υγιεινά προϊόντα.
Θαλάσσια βιοτεχνολογία και φαρμακευτική καινοτομία
Η θαλάσσια βιοποικιλότητα αποτελεί ανεξερεύνητο φαρμακολογικό απόθεμα:
• Μακροφύκη (άλγη): Πηγή φυκοϊδανών με αντιιική δράση – σε δοκιμές για HPV και ιούς αναπνευστικού.
• Μικροοργανισμοί της θάλασσας: Παράγουν νέα αντιβιοτικά (π.χ. Salinosporamide A από Salinispora tropica – υποψήφιο αντικαρκινικό).
• Συνεργασία με ερευνητικούς φορείς και φαρμακευτικές εταιρείες μπορεί να δημιουργήσει spin-off για «marine-derived therapeutics».
Ψυχική Υγεία και Θαλάσσιο Περιβάλλον
Μελέτες από Ην. Βασίλειο, Καναδά και Σουηδία δείχνουν:
• Οι άνθρωποι που ζουν κοντά στο νερό παρουσιάζουν καλύτερα επίπεδα ψυχικής υγείας (λιγότερη κατάθλιψη, άγχος).
• Το μπλε περιβάλλον προσφέρει ήπια άσκηση, αποκατάσταση και κοινωνική ένταξη.
• Το πρόγραμμα «Blue Gym» (UK) εφαρμόζει προγράμματα αναψυχής και υδροθεραπείας σε άτομα με ήπια ψυχικά νοσήματα.
Κλιματική Ανθεκτικότητα και Υγειονομική Ασφάλεια
Η δημόσια υγεία επηρεάζεται έμμεσα από την υγεία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων:
• Οι κρίσεις βιοποικιλότητας αυξάνουν τον κίνδυνο μετάδοσης ζωονόσων (π.χ. μέσω πληθυσμιακών αλλαγών σε θαλάσσια θηλαστικά).
• Οι ακτές παρέχουν φυσική προστασία από πλημμύρες και θερμικά κύματα, με ευεργετική επίδραση σε ηλικιωμένους και ευπαθείς ομάδες.
• Η θαλάσσια ρύπανση μικροπλαστικών σχετίζεται με ενδοκρινικές διαταραχές και γαστρεντερικά προβλήματα.
Τι ισχύει για την Ελλάδα;
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει σύνθετες προκλήσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας, οι οποίες σχετίζονται με την περιβαλλοντική υποβάθμιση, τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, τη γήρανση του πληθυσμού και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Την ίδια στιγμή, διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα θαλάσσια και παράκτια συστήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με ακτογραμμή άνω των 15.000 χλμ. και μοναδική βιοποικιλότητα. Η Μπλε Οικονομία προσφέρει στρατηγικές παρεμβάσεις που ενισχύουν τόσο την πρόληψη και προαγωγή της υγείας όσο και τη δημιουργία ανθεκτικών τοπικών οικονομιών.
Η έννοια της Μπλε Υγείας (Blue Health), όπως αναπτύσσεται σε ευρωπαϊκά προγράμματα και πολιτικές, αφορά τη συστηματική αξιοποίηση φυσικών θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστημάτων για την πρόληψη ασθενειών, την ενίσχυση της ψυχικής και σωματικής υγείας και τη μείωση των ανισοτήτων στην πρόσβαση σε υγιές περιβάλλον και απαραίτητη η ενσωμάτωση της ανθεκτικότητας θαλάσσιων οικοσυστημάτων σε όλα τα περιβαλλοντικά υγειονομικά risk assessments, σύμφωνα με την αρχή One Health.
Εκτιμώμενος Οικονομικός Αντίκτυπος: Αξιοποίηση της ακτογραμμής και της Μπλε βιοοικονομίας
Η Ελλάδα, με βάση τα δεδομένα της ΕΕ και του ΟΟΣΑ, αξιοποιεί λιγότερο από το 20% του δυναμικού της στον τομέα της βιώσιμης Μπλε Οικονομίας. Η παγκόσμια αγορά Μπλε Οικονομίας ξεπερνά τα 2,3 τρισεκατομμύρια δολάρια (OECD, 2020), με αυξητική τάση άνω του 5% ετησίως. Η Ελλάδα μπορεί να αναπτύξει έναν νέο τομέα βιώσιμης «υγείας μέσω φύσης» με επίκεντρο τις νησιωτικές και παράκτιες κοινότητες, μετατρέποντας τις φυσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες σε συγκριτικά πλεονεκτήματα.
Αντίστροφη δυναμική: Η Μπλε Υγεία ως επιταχυντής για ανθεκτικές τοπικές οικονομίες
Η ενσωμάτωση της υγείας στην Μπλε Οικονομία οδηγεί σε πολλαπλασιαστικά οφέλη:
• Υψηλής ποιότητας τουρισμός υγείας και ευεξίας.
• Ανάπτυξη καινοτόμων αγορών βιοδραστικών συστατικών (θαλάσσια φαρμακολογία, functional foods).
• Αναβάθμιση υποδομών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε παράκτιες περιοχές με ενσωμάτωση φυσικών προσεγγίσεων.
• Καλλιέργεια περιβαλλοντικής παιδείας με όχημα τη βιωματική εμπειρία στη φύση.
Η Μπλε Υγεία δεν είναι απλώς ένας υποστηρικτικός τομέας, αλλά στρατηγικός πυλώνας ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής.
Πολιτική Πρόταση – Πλαίσιο Δράσεων
- Εθνικό Δίκτυο «Blue Health Nodes» σε επιλεγμένες Περιφέρειες (π.χ. Νότιο Αιγαίο, Ιόνια Νησιά, Θράκη), με συνεργασία Υπουργείων Υγείας, Περιβάλλοντος, Παιδείας και Τουρισμού.
- Προγράμματα πρόληψης και αποκατάστασης μέσω θαλάσσιων δραστηριοτήτων (διαδρομές υγείας, θαλάσσια φυσιοθεραπεία, κολύμβηση με καθοδήγηση, υπαίθρια yoga).
- Σύσταση Παρατηρητηρίου Μπλε Υγείας και Κλιματικής Ανθεκτικότητας, με συλλογή δεδομένων για την επίδραση της φύσης στην υγεία.
- Πιλοτική ένταξη «συνταγών φύσης» στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (green-blue prescriptions), με καθοδήγηση επαγγελματιών υγείας.
- Προγράμματα διά βίου μάθησης για ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό, περιβαλλοντολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και εκπαιδευτικούς.
Χρηματοδοτικά Εργαλεία και Πόροι
• Horizon Europe – Μissions: Cancer (ψυχοσωματική αποκατάσταση) & Oceans (οικολογικές καινοτομίες)
• LIFE Programme – Περιβάλλον & Κλιματική Προσαρμογή: Φυσικές λύσεις και υγεία πληθυσμών
• Interreg Euro-MED / Ελλάδα-Κύπρος: Δημιουργία clusters Blue Health
• ΕΣΠΑ 2021–2027 – Υγεία, Περιβάλλον, Τουρισμός: Χρηματοδότηση υποδομών, κατάρτισης, εφαρμογών τεχνολογίας
• Εθνικό Σχέδιο Ανθεκτικότητας & Ανάκαμψης – «Ελλάδα 2.0»: Καινοτόμα πιλοτικά έργα σε ευάλωτες περιοχές
Ενίσχυση των Υφιστάμενων Συστημάτων Δημόσιας Υγείας
• Ενσωμάτωση της Μπλε Υγείας στις Εθνικές Στρατηγικές Πρόληψης (Υπουργείο Υγείας – Εθνικό Σχέδιο Δημόσιας Υγείας).
• Δικτύωση των ΚΕΠ Υγείας με ΟΤΑ και σχολεία, για υλοποίηση προγραμμάτων «Θάλασσα & Υγεία».
• Ανάπτυξη διαλειτουργικών ψηφιακών εργαλείων για την παρακολούθηση περιβαλλοντικών και υγειονομικών δεικτών στις παράκτιες περιοχές.
Διαβάστε επίσης
Συναγερμός στην Ευρώπη για παρασιτοκτόνα που κάνουν τους μύκητες ανθεκτικούς στη θεραπεία
Ανθεκτικά μικρόβια: Γιατί κινδυνεύουμε όλοι – Ο ρόλος των αντιβιοτικών
