Από την Samantha Cristoforetti, την Ιταλίδα αστροναύτη που ήπιε τον πρώτο εσπρέσο στο διάστημα, στον περίφημο κωμικό Jerry Seinfeld, που έφτιαξε ολόκληρο talk show γύρω από τον καφέ και πίσω σε εμάς, που βάζουμε την κάψουλα στη μηχανή και την κοιτάμε ηδονιστικά να τρέχει μέσα στην κούπα μας, ο καφές αποτελεί κάτι παραπάνω από μια συνήθεια. Για πολλούς από εμάς ο καφές είναι μια ιεροτελεστία στην οποία εμπλεκόμαστε καθημερινά, έτσι ώστε να πάει καλύτερα η μέρα μας, να έχουμε περισσότερη συγκέντρωση και ανεβασμένη διάθεση. Μπορεί να διανύσουμε χιλιόμετρα για μια κούπα ποιοτικού καφέ, να εξερευνούμε τα χαρμάνια σαν άλλοι Μαγγελάνοι και να συνδέουμε τις παιδικές αναμνήσεις μας με τον ζεστό ελληνικό καφέ που έφτιαχνε η γιαγιά μας.
Ωστόσο, στην πραγματικότητα, όσο και να ρομαντικοποιούμε αυτή μας την συνήθεια, η καφεΐνη, που είναι υπεύθυνη για όλες αυτές τις όμορφες στιγμές, δεν παύει να παραμένει μια ουσία που επιδρά στον οργανισμό μας, έχοντας θετικά και πολλές φορές αρνητικά αποτελέσματα.
Καφεΐνη και χημεία
Η καφεΐνη είναι ένα φυσικό διεγερτικό που βρίσκεται συνήθως στο τσάι, τον καφέ και τα φυτά κακάο. Κυκλοφόρησε μαζικά στην αγορά στα τέλη του 1800 και σύντομα ακολούθησαν τα ενεργειακά ποτά. Σήμερα, το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει καθημερινά ένα προϊόν με καφεΐνη, ενώ ο αριθμός αυτός φτάνει το 90% για τους ενήλικες στη Βόρεια Αμερική.
Αποτελεί ουσιαστικά ένα διεγερτικό του κεντρικού νευρικού μας συστήματος και είναι το πιο ευρέως διαδεδομένη και καταναλισκόμενη ψυχοδραστική ουσία στον κόσμο. Σε αντίθεση με πολλές άλλες ψυχοδραστικές ουσίες, είναι νόμιμη καθώς δρα ως ήπιο διεγερτικό, το οποίο μπορεί να βελτιώσει την πνευματική εγρήγορση, να εξουδετερώσει την υπνηλία και να ενισχύσει τη σωματική απόδοση.
Η καφεΐνη λειτουργεί μέσω του αποκλεισμού των υποδοχέων αδενοσίνης στον εγκέφαλο. Η αδενοσίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που επιβραδύνει τη δραστηριότητα των νευρικών κυττάρων. Όταν η αδενοσίνη συνδέεται με τους υποδοχείς της, μας κάνει να αισθανόμαστε υπνηλία. Η καφεΐνη εμποδίζει την αδενοσίνη να συνδεθεί με τους υποδοχείς της και αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε πιο ξύπνιοι και σε εγρήγορση. Επίσης, η καφεΐνη αυξάνει τα επίπεδα άλλων νευροδιαβιβαστών, συμπεριλαμβανομένης της ντοπαμίνης και της νορεπινεφρίνης.
Αυτές οι χημικές ουσίες είναι υπεύθυνες για την αντίδραση “μάχης, ή φυγής”, η οποία σας βοηθά να αισθάνεστε πιο άγρυπνοι και συγκεντρωμένοι.
Πώς επηρεάζει η καφεΐνη τον οργανισμό;
Ο καφές αποτελεί πια μέρος της Ευρωπαϊκής κουλτούρας, αφού οι Ευρωπαίοι καταναλώνουν την μεγαλύτερη ποσότητα παγκοσμίως, η οποία ξεπερνάει τους 3.000.000 τόνους ετησίως. Οι Έλληνες μπαίνουν στην κορυφαία δεκάδα, σύμφωνα με έρευνα του Pricefox με 3 κιλά καφέ κατά κεφαλήν ετήσια κατανάλωση. Ενώ η Ιταλία που είναι γνωστή για την εκλεπτυσμένη κουλτούρα της στον καφέ βρίσκεται στην 21η θέση στην κατάταξη με μόλις 2,5 κιλά κατά κεφαλήν. Πώς όμως μπορεί να επηρεάσει η τόσο μεγάλη συγκέντρωση καφεΐνης τον οργανισμό του ανθρώπου;
Σύμφωνα με μια ερευνητική μελέτη που διεξήχθη σε εργαστηριακούς αρουραίους που είχαν στερηθεί τον ύπνο τους, μόνο το άρωμα του καφέ είναι ικανό να μειώσει τα επίπεδα του στρες. Οι ερευνητές διαπίστωσαν αλλαγές στον εγκέφαλο και τα επίπεδα του στρες σε εκείνους που εκτέθηκαν στη μυρωδιά του καφέ και σε εκείνους που δεν εκτέθηκαν. Μια ακόμα μελέτη του Πανεπιστημίου της Catania, της Ιταλίας έδειξε ότι οι καταναλωτές καφεΐνης έχουν 13% λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη. Ο λόγος πίσω από αυτό έγκειται στο γεγονός ότι η καφεΐνη διεγείρει την απελευθέρωση της ντοπαμίνης, η οποία είναι υπεύθυνη για το αίσθημα της ευφορίας. Ένας άλλος λόγος είναι ότι ο καφές περιέχει αντιοξειδωτικά. Αυτά τα αντιοξειδωτικά λειτουργούν με διάφορους τρόπους σε όλο το σώμα για να αποτρέψουν, ή να αποκαταστήσουν βλάβες που προκαλούνται από το στρες και άλλους παράγοντες.
Ακόμα ένα θετικό της καφεΐνης είναι ότι μπορεί να ενισχύσει το μεταβολισμό και την καύση λίπους, λόγω της ικανότητάς της να διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Η καφεΐνη μπορεί να αυξήσει το μεταβολισμό έως και 11% και την καύση λίπους έως και 13%. Πρακτικά μιλώντας, η κατανάλωση 300 mg καφεΐνης την ημέρα μπορεί να μας επιτρέψει να κάψουμε έως 79 θερμίδες ημερησίως, ποσό που, αν και φαίνεται μικρό, είναι παρόμοιο με το πλεόνασμα θερμίδων που ευθύνεται για τη μέση ετήσια αύξηση του βάρους των ανθρώπων κατά 1 κιλό.
Η κατανάλωση καφέ συνδέεται επίσης με διάφορα άλλα οφέλη για την υγεία. Η προστασία του ήπατος είναι ένα από αυτά, καθώς ο καφές μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ηπατικής βλάβης (κίρρωση) κατά 84% και μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου, να βελτιώσει την ανταπόκριση στη θεραπεία και να μειώσει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Επίσης συνδέεται και με τον μειωμένο κίνδυνο καρκίνου. Η κατανάλωση 2-4 φλιτζανιών καφέ την ημέρα μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο καρκίνου του ήπατος έως και 64% και τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου έως και 38% σύμφωνα με έρευνα της γαστροεντερολογίας του Ινστιτούτου Karolinska, της Σουηδίας.
Μπορεί επίσης να μειώσει τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος κατά 20%, να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης ουρικής αρθρίτιδας κατά 40% στους άνδρες και κατά 57% στις γυναίκες, να αυξήσει την ποσότητα και τη δραστηριότητα των ωφέλιμων βακτηρίων του εντέρου και να προστατεύσει από καρδιακές παθήσεις και διαβήτη. Ωστόσο, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ο καφές περιέχει και άλλες ουσίες που μπορεί δυνητικά να βλάψουν την υγεία.
Οι παρενέργειες της καφεΐνης
Η κατανάλωση καφεΐνης θεωρείται γενικά ασφαλής, αν και αποτελεί αποτέλεσμα μιας συνήθειας και όχι ανάγκης. Ορισμένες παρενέργειες που συνδέονται με την υπερβολική πρόσληψη περιλαμβάνουν άγχος, ανησυχία, τρόμο, ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς και προβλήματα ύπνου. Η υπερβολική καφεΐνη μπορεί επίσης να προάγει πονοκεφάλους, ημικρανίες και υψηλή αρτηριακή πίεση σε ορισμένα άτομα. Πιο επιγραμματικά η καφεΐνη μπορεί να αυξάνει τη δραστηριότητα του νευρικού συστήματος, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα μεγαλύτερου άγχους και στρες. Επιπλέον, η καφεΐνη μπορεί επίσης να αλληλεπιδράσει με ορισμένα φάρμακα. Τα άτομα που λαμβάνουν μυοχαλαρωτικά, ή το αντικαταθλιπτικά θα πρέπει να αποφεύγουν την καφεΐνη, επειδή αυτά τα φάρμακα μπορεί να αυξήσουν τις επιδράσεις τους.
Η καφεΐνη είναι διουρητικό, που σημαίνει ότι βοηθά το σώμα μας να απαλλαγεί από το νερό. Όταν πίνουμε καφεΐνη, θα ουρούμε πιο συχνά και θα χάνουμε περισσότερο νερό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση, ειδικά αν δεν πίνουμε αρκετά υγρά κατά τη διάρκεια της ημέρας. Έχει αποδειχθεί επίσης, ότι σε μεγάλες δόσεις, προκαλεί καρδιαγγειακά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του αυξημένου καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης. Η καφεΐνη μπορεί επίσης να συστέλλει τα αιμοφόρα αγγεία, οδηγώντας σε προβλήματα ροής του αίματος. Επιπλέον, η καφεΐνη μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αρρυθμιών.
Αν και η καφεΐνη δεν είναι τόσο ανθυγιεινή όσο πίστευαν κάποτε, υπάρχουν αρκετές έρευνες που την συνδέουν και με αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, όπως είδαμε παραπάνω. Ως εκ τούτου, είναι ασφαλές να ακολουθούμε τις συνιστώμενες δοσολογίες έτσι ώστε να απολαμβάνουμε τα θετικά της, χωρίς να βλάπτουμε τον οργανισμό μας. Τόσο το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) όσο και η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) θεωρούν ασφαλή την ημερήσια πρόσληψη 400 mg καφεΐνης. Αυτό αντιστοιχεί σε 2-3 φλιτζάνια καφέ την ημέρα. Στην περίπτωση που η μέρα σας συνεχίζει να μην είναι καλή και να νιώθετε μια έντονη εξάρτηση από την καφεΐνη, ίσως έχει έρθει η στιγμή να αποκοπείτε για λίγο από αυτή την ουσία. Μπορεί να χάσετε λίγη από την χαρά και εγρήγορση στην καθημερινότητά σας, αλλά θα κερδίσετε περισσότερα οφέλη για την υγεία σας.
